Σφυρηλατώντας την Δημοκρατία: Η ιστορία της αριστεράς στην Ευρώπη

Το τι μπορεί να κάνει ένα ιστορικό βιβλίο για να κατοχυρώσει την αντικειμενικότητά του είναι κάτι εξόχως υποκειμενικό αφού άπτεται της σχέσης του αναγνώστη με το ίδιο το πόνημα. Ο Geoff Eley, συγγραφέας του «Σφυρηλατώντας τη Δημοκρατία- η Ιστορία της ευρωπαϊκής αριστεράς», που κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις Σαββάλα, επιλέγει την απλούστερη λύση. Δεν κρύβει την τοποθέτησή του στο χώρο της αριστεράς.

Η παραδοχή αυτή που, για όποιον δεν είναι εξοικειωμένος με το έργο του Eley (ο γράφων ανήκει σε αυτήν την κατηγορία), αναφέρεται και στην εισαγωγή, απελευθερώνει τη γραφή από ένα φορτισμένο για την Ελλάδα θέμα: το από ποια ιδεολογική πλευρά είναι γραμμένη η ιστορία μας. Είναι γραμμένη «από τους άλλους»; Πρέπει να την μποϋκοτάρουμε ως ανακριβή, μεροληπτική και κίβδηλη. Είναι γραμμένη «από τους δικούς μας»; Πρέπει δημόσια να την στηρίξουμε έστω και αν ξέρουμε ότι περιέχει αναλήθειες.

Αυτό το δίπολο δημόσια- ιδιωτική αλήθεια στέρησε από την αντίστοιχη ελληνική ιστοριογραφία αρκετές δεκαετίες ευθυκρισίας και σοβαρού- μη στρατευμένου δηλαδή- επιστημονικού έργου. Ο Geoff Eley αποφεύγει αυτού του τύπου τις παγίδες.

Γεννημένος το 1949, ο σημερινός διδάκτωρ ιστορίας στο πανεπιστήμιο του Μίσιγκαν, γράφει για την ιστορία της ευρωπαϊκής αριστεράς όχι αποστειρωμένα και αφ’ υψηλού, αλλά από την ίδια όχθη με τα όσα περιγράφει. Μιλά για τους δικούς του • τους «προγόνους» του. Αυτό θα πει ότι τους χαρίζεται; Κάθε άλλο. Έχοντας υπόψη του ότι αυτό είναι ένα έργο που θα διαβαστεί πιθανότατα από κατ΄εξοχήν μέλη «της ίδιας οικογένειας» είναι όσο αυστηρός είναι και ένας οπαδός για την ομάδα του, όταν συνομιλεί με άλλους οπαδούς. Έτσι, καταφέρεται κατά των ακροτήτων του σταλινισμού, συχνά πυκνά κατά συλλήβδην των ολοκληρωτικών θέσεων που ενίοτε υιοθέτησε η ευρωπαϊκή αριστερά, και κατά των φερόμενων ιστορικών λαθών της.

Αναπόφευκτα, μέσα από την ανάλυση μιας τέτοιας ιδεολογικής ιστορίας ξεπηδούν θεωρητικά ζητήματα. Ο Eley εκεί παίρνει το μέρος της κοινής λογικής και επιδεικνύει τις επιστημονικές του αρετές. Δεν επιχειρεί να επιλύσει τα ζητήματα. Tα περιγράφει θέτοντας στο φόντο τις ιστορικές διεργασίες από τις οποίες επηρεάστηκαν και τις οποίες επηρέασαν.

Ξεχωριστή και εκτεταμένη αναφορά γίνεται στον φεμινισμό και στα σημεία τομής με την αριστερά, ενώ ο ελληνικός εμφύλιος πόλεμος έχει τη δική του θέση στην εξιστόρηση αυτή. Ομολογώ ότι, όταν πήρα το βιβλίο στα χέρια μου, ανέτρεξα βιαστικά στο κεφάλαιο όπου αναφέρεται και η περίπτωση της Ελλάδας για να δω πώς αντιμετωπίζει ο συγγραφέας ένα «δύσκολο θέμα». Αν είχα να κάνω με απλή σοσιαλιστική προπαγάνδα, είχα αποφασίσει, θα διάβαζα το βιβλίο στα βιαστικά. Κάτι τέτοιο όμως δεν συνέβη. Παραθέτω τυχαία ένα απόσπασμα από το συγκεκριμένο τμήμα του βιβλίου: (…) «Οι κοινωνικές επαναστάσεις σε μέρη όπως η Ελλάδα, η νοτιοανατολική Ασία και το Ιράν δεν ήταν μόνο υποπροϊόντα της αντιζηλίας των μεγάλων δυνάμεων ή σημεία σύγκρουσης του «ελεύθερου κόσμου» και των κομμουνιστικών αρχών, αλλά και λαϊκά κινήματα με τον δικό τους λόγο ύπαρξης. Αυτόν ακριβώς τον κόσμο με την πολλαπλότητα των ιστοριών του συνέθλιβε τώρα ο ψυχρός πόλεμος».

Το έργο στην ελληνική έκδοση των Εκδόσεων Σαββάλα είναι χωρισμένο σε δύο τόμους. Ο πρώτος τόμος ξεκινά κυριολεκτικά «από την αρχή» παραθέτοντας τη ρίζα της έννοιας «αριστερά», και περιέχει την ιστορία της ευρωπαϊκής εκβιομηχάνισης, της συγκρότησης των κοινωνικών τάξεων, φτάνοντας ως τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο και την Οκτωβριανή επανάσταση. Ο δεύτερος τόμος παρακολουθεί την αριστερά με φόντο τις υπόλοιπες ιστορικές- ιδεολογικές αλλαγές όπως η σταθεροποίηση του καπιταλισμού, η άνοδος του φασισμού, ο ψυχρός πόλεμος, ο σταλινισμός και η αποσταλινοποίηση, η Άνοιξη της Πράγας, ο Μάης του 1968, ο Ευρωκομμουνισμός, η εποχή της Περεστρόικα του Μιχαήλ Γκορμπατσόφ και το «τέλος του κομμουνισμού».

Το «Σφυρηλατώντας τη Δημοκρατία» κλείνει με ένα κεφάλαιο αφιερωμένο στο μέλλον της αριστεράς και με την καταγραφή αρκετών από τις ιδέες που επιχειρούν να περιγράψουν πώς θα εξελιχθεί το «παιδί» του Κάρλ Μάρξ.

Αυτό που ξαφνιάζει ευχάριστα στο βιβλίο του G. Eley είναι το πόσο καλογραμμένο και καλομεταφρασμένο είναι, με αποτέλεσμα, παρά το ότι πραγματεύεται ένα θέμα που ίσως φαίνεται στριφνό, να «κυλάει» εύκολα. Σε αυτό βοηθούν και οι επιμέρους πληροφορίες που δίνονται και οι οποίες δεν αναλώνονται να περιγράφουν τις απειροελάχιστες ιδεολογικές διαφορές που χώριζαν και χωρίζουν τις ανά την Ευρώπη φράξιες, αλλά χαρίζουν στον αναγνώστη ενδιαφέρουσες πτυχές της ιστορίας της κοινωνιολογίας.

Αν ο υποψήφιος αναγνώστης είναι αριστερός “πρέπει” να το έχει διαβάσει. Αν δεν είναι, μπορεί να κάνει την ανάγκη… απόλαυση και να διαβάσει κάτι που θα τον βοηθήσει να καταλαβαίνει καλύτερα τα όσα συμβαίνουν.

Δημήτρης Γλύστρας

Geoff Eley
Σφυρηλατώντας τη Δημοκρατία
Ιστορία της Ευρωπαϊκής Αριστεράς
Α΄ τόμος: 1850 – 1923
Β΄ τόμος: 1923 – 2000
Μετάφραση: Θανάσης Κατσικερός
Πρόλογος – Επιμέλεια: Σπύρος Μαρκέτος
Εκδόσεις Σαββάλας
Α΄ τόμος: σελ. 448, τιμή: 22,70 €
Β΄ τόμος: σελ. 608, τιμή: 29,70 €