Οι όμορφες ιδέες… όμορφα καίγονται

του Γιώργου Φλώκα

Στο «Όνομα του Ρόδου», το αριστούργημα του Ουμπέρτο Έκο, η πλοκή περιστρέφεται γύρω από ένα απαγορευμένο βιβλίο, το δεύτερο τόμο της ποιητικής του Αριστοτέλη, τον οποίο οι μοναχοί δεν κρατούσαν για να διατηρήσουν τη γνώση ανά τους αιώνες, αλλά για να την διαφυλάξουν από την ανθρωπότητα. Η απενοχοποίηση του γέλιου, όπως αναφέρει ο μοναχός, τρώγοντας ο ίδιος τις δηλητηριασμένες σελίδες του βιβλίου για να το καταστρέψει, θα οδηγούσε σε γελοιοποίηση των πάντων, ακόμη και των θείων.

Ο Ουμπέρτο Έκο στο μυθιστόρημά του δεν απέχει μακράν -δεν το συνηθίζει άλλωστε- από τις συνήθεις πρακτικές που κυριάρχησαν στο Μεσαίωνα, και εν μέρει κυριαρχούν ακόμη στη σύγχρονη «Κοινωνία της Πληροφορίας», με θρησκευόμενους και πολιτικούς (με τους τελευταίους να επιδίδονται σε άγραν θρησκευτικών ψήφων) να απαγορεύουν τη διάδοση των ιδεών, όταν αυτές θεωρούνται επικίνδυνες, ανατρεπτικές ή προσβλητικές για τα θεία.

Γιατί όλοι χλευάσαμε τους απανταχού Μουσουλμάνους που προκάλεσαν αμέτρητα διπλωματικά επεισόδια –με τελευταίο, την αποχώρηση του Τούρκου πρωθυπουργού από Σύνοδο Κορυφής, λόγω της τοποθέτησης βέλγου σε ανώτατη θέση στο ΝΑΤΟ– για σκίτσα σε βέλγικη εφημερίδα που προσβάλλουν τον Μωάμεθ, αλλά οι αντίστοιχες κινήσεις από τους Χριστιανούς μεταδίδονται και εκλαμβάνονται πολύ θετικότερα.

Μπορεί να μην καίγονται πλέον τα βιβλία, προσφιλής μέθοδος εξαφάνισης ιδεών κατά το Μεσαίωνα αλλά και αργότερα, αλλά η πυρά έχει αντικατασταθεί στις μέρες μας από την απαγόρευση κυκλοφορίας τους.

Πολλά έργα που πλέον λογίζονται ως κλασικά, είχαν «φάει απαγόρευση» όταν δημοσιεύτηκαν, ως προσβλητικά για ήθη, θεσμούς και πίστη. Μεταξύ αυτών, ο «Οδυσσέας» του Τζέιμς Τζόις, που απαγορεύτηκε στις ΗΠΑ από το 1918 ως το 1933, με την κατηγορία της προσβολής των ηθών. Ανάλογες κατηγορίες έχουν οδηγήσει σε κατά καιρούς απαγόρευση των έργων του μεγάλου φιλοσόφου Ζαν Ζακ Ρουσό. Το 1929 απαγορεύτηκε στις ΗΠΑ το βιβλίο «Εξομολογήσεις», με την κατηγορία ότι ήταν «επιβλαβές προς τη δημόσια ηθική». Ολόκληρο το έργο του Ρουσό είχε απαγορευτεί μετά το 1935 στη Ρωσία.

Στη λίστα των βιβλίων που απαγορεύτηκαν λόγω «προσβολής των ηθών» μπορεί κανείς να βρει επίσης τον "Εραστή της Λαίδης Τσάτερλι", του Ντ. Λόρενς (απαγορεύτηκε στη δεκαετία του ’60 σε ΗΠΑ και Αγγλία), πολλά έργα του Σαίξπηρ, τις «Ιστορίες του Καντέρμπουρι» του Τσόσερ, το «Δεκαήμερο» του Βοκκάκιου, το «Χίλιες και μία νύχτες της Αραβίας» αλλά και την… «Αλίκη στη Χώρα των Θαυμάτων»! Ειδικότερα, ο «Έμπορος της Βενετίας» του Σαίξπηρ, έχει αφαιρεθεί από πολλές σχολικές βιβλιοθήκες στις ΗΠΑ ενώ σε άλλες, κυκλοφορεί λογοκριμένο, αφού έχουν αφαιρεθεί άσεμνες φράσεις που χρησιμοποιούσε ο μεγάλος βρετανός συγγραφέας.

Ένα άλλο κλασικό μυθιστόρημα, «το Ημερολόγιο της Αννας Φρανκ» απαγορεύτηκε για ένα χρόνο στην κομητεία Γουάιζ της Βιρτζίνια, ύστερα από αίτηση ομάδας γονέων που θεωρούσαν προσβλητικές τις σεξουαλικές περιγραφές του βιβλίου. Από τα πλέον τραγελαφικά, στην ιστορία της λογοκρισίας, είναι η απαγόρευση, σε δυο περιφέρειες της Καλιφόρνια, μιας εικονογραφημένης έκδοσης του παραμυθιού «Η Κοκκινοσκουφίτσα». Στο βιβλίο η Κοκκινοσκουφίτσα πηγαίνει φαγητό και κρασί στην άρρωστη γιαγιά της, με τους αρμόδιους να δηλώνουν προβληματισμένοι με τη «χρήση των οινοπνευματωδών ποτών στην ιστορία».

Το δε βιβλίο της Τ. Φριτζ «Ο γύρος του κόσμου σε εκατό χρόνια» απομακρύνθηκε από όλες τις σχολικές βιβλιοθήκες της κομητείας Κάρολ των ΗΠΑ, καθώς σε μια παράγραφο που αναφερόταν στην πυρπόληση της Βιβλιοθήκης της Αλεξάνδρειας, τον 4ο αιώνα μ.Χ., περιέχεται η φράση: «Οι χριστιανοί δεν πίστευαν στην επιστημοσύνη».

Ο Σαλμάν Ρουσντί και ο μουσουλμανικός «μεσαίωνας»
«Πληροφορώ τον περήφανο μουσουλμανικό λαό όλου του κόσμου ότι ο συγγραφέας του βιβλίου "Σατανικοί στίχοι", το οποίο στρέφεται κατά του Ισλάμ, του Προφήτη και του Κορανίου, καθώς και όλοι όσοι συνέβαλαν στην έκδοσή του παρ' ότι γνώριζαν το περιεχόμενό του, καταδικάζονται σε θάνατο». Αυτή η δήλωση, η «φετβα» το 1989, από τον Αγιατολάχ Χομεϊνί αποτέλεσε το έναυσμα για τη μεγαλύτερη απαγόρευση βιβλίου για θρησκευτικούς λόγους στη σύγχρονη εποχή.

Το βιβλίο του Σαλμάν Ρουσντί απαγορεύτηκε στην Αίγυπτο, τη Ρωσία, τη Ινδία, τη Σιγκαπούρη, την Ινδονησία, τη Νότιο Αφρική, και φυσικά στο Ιράν και στο Ιράκ. Αντίτυπα του βιβλίου παραδόθηκαν στην πυρά στην Αγγλία και τις ΗΠΑ. Ο ίδιος ο Ρουσντί, εκτός της θανατικής ποινής που κάθε καλός Μουσουλμάνος έπρεπε να εκτελέσει, επικηρύχθηκε και με 3 εκατ. δολάρια από Ιρανό επιχειρηματία και αναγκάσθηκε να εξαφανιστεί για μεγάλο χρονικό διάστημα.

Στην «προοδευτική» Αγγλία, πλέον μπορεί κανείς να το βρει, αλλά όχι στις βιτρίνες των βιβλιοπωλείων, ενώ στη Νορβηγία, ο επικεφαλής του εκδοτικού οίκου που το εξέδωσε πυροβολήθηκε έξω από το σπίτι του στο Όσλο.

Τα ελληνικά παραδείγματα
Χαρακτηριστικό παράδειγμα της λογοκρισίας στη χώρα μας, είναι η περίοδος της επταετίας της χούντας, όταν η κατοχή της «Λυσιστράτης» του Αριστοφάνη αποτελούσε αξιόποινο αδίκημα.

Ο Νίκος Καζαντζάκης, είναι ένας από τους Έλληνες συγγραφείς που αντιμετώπισαν πολλά προβλήματα με τις ιδέες του. Πολλοί δεσπότες ζητούσαν τον αφορισμό του, ενώ ο αρχιεπίσκοπος Αμερικής, Μιχαήλ είχε ζητήσει να μην επιτραπεί η μετάφραση των βιβλίων του. Η Εκκλησιαστική Σύνοδος τον είχε κατηγορήσει ότι το βιβλίο του, «ο Χριστός ξανασταυρώνεται», «εκτός του παράδοξου και ασεβούς τίτλου, περιέχει διάθεση ασεβούς χρησιμοποίησης ιστορικών αληθειών. Εξάλλου, δια του βιβλίου αυτού, γίνεται διδασκαλία σοσιαλιστικών και κομμουνιστικών θεωριών και περιυβρίζονται οι ποιμένες της Εκκλησίας».

Εν κατακλείδι, μπορεί κάποιες ιδέες να είναι επικίνδυνες –το βιβλίο «Ο φύλακας της σίκαλης» του Τζ. Ντ. Σάλιντζερ απαγορεύτηκε σε πολιτείες των ΗΠΑ καθώς θεωρείται ότι ενέπνευσε τον δολοφόνο του Τζον Λένον– αλλά από την άλλη, όπως έλεγε ο Όσκαρ Γουάιλντ, «μια ιδέα που δεν είναι επικίνδυνη, δεν αξίζει να λέγεται ιδέα».