Απλά μαθήματα ιστορίας της σεξουαλικότητας από την D. Herzog

Εκείνο που δεν μπορούν να φανταστούν οι περισσότεροι από εμάς είναι το πόσο πολλές πτυχές της καθημερινότητας περικλείει η έννοια της σεξουαλικότητας και πόσο πολύ έχει διαμορφώσει τις ιδέες, την στάση ζωής μας και την άποψή μας για τα φύλα και την επιδιωκόμενη ισότητά τους. Ας πούμε, πόσο ευσταθής θα είναι η ενοχοποίηση της γυναικείας απόλαυσης που καλά κρατεί στην Ελλάδα, αν μαθαίναμε περισσότερα πράγματα για την ιστορία της;

«Η Ιστορία της σεξουαλικότητας στην Ευρώπη τον 20ο αιώνα» που κυκλοφόρησε πρόσφατα στη σειρά Ιστορία του φύλου των εκδόσεων Gutenberg αποτελεί μια «πύλη» σε έναν από τους λιγότερο γνωστούς σύγχρονους ιστορικούς κλάδους. Έργο της πανεπιστημιακής καθηγήτριας Dagmar Herzog, το βιβλίο έχει στα σίγουρα την σφραγίδα μιας ειδικού στο θέμα της ιστορίας των διαπροσωπικών σχέσεων.

Έχει όμως και κάτι ακόμα: Είναι γραμμένο σε γλώσσα απλή και όχι επιστημονική, δεν διαθέτει υποσημειώσεις και η βιβλιογραφία που παραθέτει στο τέλος έχει συμπληρωματικό ρόλο.

Με άξονα την σεξουαλικότητα, η συγγραφέας παρατηρεί τον τρόπο με τον οποίο συναρμόζονται πεδία τα οποία παραδοσιακά απασχολούν τους ιστορικούς, όπως οι ιδεολογίες με τη σωματικότητα και οι κοινωνικές συνθήκες (δικαιώματα, απαγορεύσεις, κατανομή πλούτου κλπ) με τα συναισθήματα. Η Herzog δίνει έμφαση στην δημόσια διάσταση του σεξ και τους μετασχηματισμούς που υπέστη σε διάφορα χρονικά σημεία του προηγούμενου αιώνα, όπως οι παγκόσμιοι πόλεμοι, ο συντηρητισμός του Ψυχρού Πολέμου, η νομιμοποίηση των αμβλώσεων και της αντισύλληψης, τα φεμινιστικά κινήματα του 1970 και του 1980, ή το AIDS.

Όπως επισημαίνει στον πρόλογο η επιμελήτρια του βιβλίου και επίσης ιστορικός, Έφη Αβδελά, βασική θέση του βιβλίου είναι πως η πορεία της σεξουαλικότητας στον 20ο αιώνα, αντίθετα με ό,τι πιστεύεται, δεν είναι μια πορεία διαρκούς φιλελευθεροποίησης του σεξ. Οι διεκδικήσεις που σχετίστηκαν με το σεξ, τις περισσότερες φορές σιωπηλές, αλλά παντοδύναμες, συνδέθηκαν με πολιτικά προτάγματα, αλλά και με πολιτισμικές ρήξεις και αναζητήσεις.

Η Αβδελά, επισκοπώντας την επιστημονική συζήτηση που προκάλεσε το βιβλίο της Herzog όταν εκδόθηκε, το 2011, αναφέρεται στο ερώτημα κατά πόσον μπορούμε να μιλήσουμε για ευρωπαϊκό σεξουαλικό πολιτισμό ή έστω για κοινές ευρωπαϊκές πολιτισμικές προσεγγίσεις σε σεξουαλικά ζητήματα. Πράγματι, η μη επιστημονική διάσταση του βιβλίου το αφήνει ελαφρώς έκθετο στο σημείο αυτό. Σε ορισμένα από τα κεφάλαια το χωρικό όριο «Ευρώπη» μοιάζει να μην μπορεί να ενοποιηθεί αβίαστα. Φαίνεται να παράγει κενά όταν επιχειρεί κανείς να το σκεφτεί ως ενιαίο πεδίο διαπραγμάτευσης ζητημάτων σχετικών με τη σεξουαλικότητα.

Αυτό όμως δεν θα ενοχλήσει καθόλου τον αναγνώστη που δεν είναι επαγγελματίας ιστορικός. Εκείνος θα σταθεί- δικαίως- στην πολύ χρήσιμη καταγραφή ερωτημάτων γύρω από τις σεξουαλικές συμπεριφορές, τα οποία απασχόλησαν και άλλαξαν τους ανθρώπους σε διάφορες χώρες της Ευρώπης του 20ου αιώνα. Τα περισσότερα από αυτά τα ερωτήματα δεν έχουμε συνηθίσει να τα βλέπουμε ιστορικοποιημένα και αναλυμένα στο ιστορικό βάθος των εμπειριών.

Ένα παράδειγμα αποτελεί μια από τις σημαντικότερε διαμάχες της δεκαετίας του 1970, εκείνη που αφορούσε τον «μύθο του κολπικού οργασμού», όπως γράφει η Herzog. Γιατροί και ψυχοθεραπευτές εμπνεόμενοι από την φροϋδική θεωρία κατηγορούσαν τους κλειτοριδικούς οργασμούς ως ένδειξη «ψυχρότητας» και νηπιακής εστίασης, και καλούσαν τις γυναίκες να επιδιώξουν τον κολπικό οργασμό μέσω της ετεροφυλικής διείσδυσης.

Ένα ακόμη εξαιρετικά ενδιαφέρον δείγμα της συλλογιστικής του βιβλίου αφορά την εξέλιξη της ομοφυλοφιλίας, της οποίας η αποδοχή κάθε άλλο παρά γραμμική και ομαλή ήταν. Στην δεκαετία της «σεξουαλικής επανάστασης», εκείνη του 1970, δημιουργήθηκαν οι προϋποθέσεις για σημαντικά βήματα προς την αναγνώριση δικαιωμάτων των ομοφυλόφιλων. Όπως επισημαίνει η Herzog, η αυξανόμενη διαθεσιμότητα των αντισυλληπτικών χαπιών και των νόμιμων αμβλώσεων επέτρεψε να γίνει αντιληπτό ότι η αναπαραγωγή δεν μπορεί να καλύπτει ως στόχος το σύνολο των συνευρέσεων. «Την ίδια στιγμή ορισμένες ερωτικές πρακτικές οι οποίες κατά παράδοση συνδέονταν με τον λεσβιασμό ή με την ανδρική ομοφυλοφιλία, όπως το στοματικό ή το πρωκτικό σεξ υιοθετούνταν πρόθυμα από τους ετεροφυλόφιλους».

Δεν είναι εύκολο να συλλάβουμε ότι το στοματικό σεξ δεν ήταν πάντα αναπόσπαστο μέρος των ευρέως διαδεδομένων ερωτικών πρακτικών στον δυτικό κόσμο, ούτε ότι η ομοφυλοφιλία αποποινικοποιήθηκε σε χώρες όπως η Δυτική Γερμανία μόλις το 1969. Ερωτικές κουλτούρες που θεωρούνταν «του περιθωρίου» συνάντησαν τις κυρίαρχες πρακτικές με τρόπο απρόσμενο και φαίνεται ότι άνοιξαν τον δρόμο για νέες εμπειρίες κυρίως στα μεσαία και τα υψηλά στρώματα των δυτικών κοινωνιών.

Εξίσου εντυπωσιακό ιστορικό επιχείρημα της Herzog αποτελεί εκείνο στο κεφάλαιο για την εικοσαετία 1980-2020, κατά την οποία σημειώθηκε πρόοδος σε ό,τι αφορά τα δικαιώματα στον σεξουαλικό αυτοπροσδιορισμό. Όπως δείχνει, η πτώση των σοσιαλιστικών καθεστώτων και η άνοδος της δύναμης του Ισλάμ οδήγησε ακομη και κατά παράδοση ευρωπαϊκά συντηρητικά κόμματα στην υποστήριξη της σεξουαλικής ελευθερίας- έστω ως αντίδραση στα διαφορετικά ήθη που εμφανίστηκαν στην δυτική Ευρώπη.

Σε άλλο σημείο αναφέρει:

«(…) Στην δεκαετία του 1990 και στις αρχές της επόμενης χιλιετίας σημειώθηκε μια αυξανόμενη αυνανιστικοποίηση του σεξ» κυρίως εξαιτίας της αδιάκοπης πίεσης που ασκούσαν οι πορνογραφικές εικόνες (..) έτσι ώστε ακόμα και όταν δύο άνθρωποι βρίσκονταν στο κρεβάτι μαζί, στην πραγματικότητα έκαναν σεξ με τον εαυτό τους ή τις προσωπικές τους φαντασιώσεις».

Άραγε έχει αλλάξει σήμερα αυτή η συνθήκη ή μένει ίδια;

Πού σταματά η ιστορική παρατήρηση και η κριτική της σεξουαλικότητας και πότε φτάνουμε στην «κανονικότητα του σήμερα»; Ποιοι κανόνες και ποιες κοινωνικές συνθήκες καθορίζουν τον τρόπο που συνειδητοποιούμε σήμερα την σεξουαλικότητά μας, τον τρόπο που κάνουμε έρωτα; Δεν είναι σκοπός του βιβλίου να απαντήσει σε τέτοια ερωτήματα σαν εγχειρίδιο σεξουαλικής υγείας. Σκοπός του είναι να βάλει στην σκέψη του αναγνώστη αυτή την αναζήτηση, αλλά και να του δώσει τις έννοιες για να την προσδιορίσει.