Από την Πάνιτσα στο Διάσελλο, μια (ελληνική) ιστορία δρόμος

Τις περισσότερες φορές ξεχνάμε πως η «μεγάλη Ιστορία», αυτή των χωρών, των εθνών και των πολέμων είναι φτιαγμένη από πολλές μικρότερες, από μικροϊστορίες, όπως τις λένε οι ιστορικοί. Η προσωπική ιστορία των προγόνων μας, η περιπέτεια ενός μακρινού θείου που πολέμησε στην Σμύρνη, οι αναμνήσεις της γιαγιάς από τον γάμο της- όλα αποτελούν κομμάτια μεγαλύτερων ιστοριών και, για να είμαστε ειλικρινείς, τροφοδότη τους.

Η αναζήτηση ανώνυμων μικροϊστοριών περιέχει μια λίγο ως πολύ πολιτική απόφαση. Είναι η απόφαση να φύγει ο φακός της προσοχής από τους ισχυρούς "αξιωματούχους" της ιστορίας, από τα διπλωματικά και στρατιωτικά τους επιτεύγματα, και να στραφεί στις μάζες, στο πλήθος που έζησε και πέθανε χωρίς ποτέ να βρει μια θέση στο ένδοξο πάνθεον της εθνικής ιστορίας.

Ενώ μάλιστα στις ιστορικές παραδόσεις άλλων χωρών τέτοιες μικρές ιστορίες λειτουργούν επικουρικά με τα επίσημα κρατικά αρχεία για να δώσουν στους ιστορικούς την πρώτη ύλη, στην Ελλάδα η χρόνια έλλειψη αρχειακής κουλτούρας καθιστά αυτά τα μικρά κομμάτια μνημονικού μωσαϊκού πραγματικά πολύτιμα.

Η αγάπη για τις ιδιαίτερες πατρίδες τους που επιδεικνύουν ερασιτέχνες ιστορικοί ή απλοί άνθρωποι εξασφαλίζει τις τελευταίες δεκαετίες μια σταθερή παραγωγή Ιστορίας «από τα κάτω». Οι πολυάριθμες τέτοιες καταγραφές από όλα τα σημεία της Ελλάδας έχουν συνήθως ως κεντρικούς άξονες αφήγησης τραυματικές εποχές, όπως εκείνες της μετανάστευσης και της δεκαετίας του 1940. Στις σελίδες τους φιλοξενούνται μαρτυρίες οι οποίες διασώζουν κομβικές στιγμές του ανεπίσημου ελληνικού παρελθόντος.

Το βιβλίο «Από την Πάνιτσα στο Διάσελλο» που κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις Ηδύφωνο ανήκει σε αυτή την κατηγορία μαρτυριών. Ο συγγραφέας, Γιώργος Αλεξανδρής κατάγεται από ένα χωριό της θεσσαλικής γης, μέσα από την ιστορία του οποίου παρακολουθεί ένα μεγάλο μέρος του ελληνικού 20ου αιώνα.

Για τον αναγνώστη, το χωριό του συγγραφέα λειτουργεί σαν ένας τυχαίος τόπος στην ελληνική επαρχία, σαν ένα κομμάτι λευκό χαρτί που πάνω του γράφτηκαν οι αγωνίες των ιδρυτών του, οι ιστορίες των διάφορων οικογενειών και οι πληγές που προκάλεσαν στην χώρα οι παγκόσμιοι μετασχηματισμοί. Οι μυθολογικές παραδόσεις, η ίδρυση της Πάνιτσας, όπως ήταν το αρχικό όνομα του χωριού, ιστορίες από τον εμφύλιο πόλεμο και η πορεία του χωριού στα μεταπολεμικά χρόνια φτιάχνουν ένα πλήρες «μικρό» αφήγημα.

Η λαογραφική καταγραφή στο τέλος του βιβλίου, έχει μια πιο σημαντική λειτουργία από το να δώσει με ενάργεια τις πληροφορίες για τις συνήθειες που σταδιακά αντικαταστάθηκαν από τον σύγχρονο τρόπο ζωής: Συστήνοντάς μας όλο το πυκνό δίκτυο εθίμων και τυπικών που ίσχυαν στο Διάσελο, ο ΓΙώργος Αλεξανδρής περιγράφει στην ουσία τον τρόπο με τον οποίο όλος αυτός ο κόσμος του χωριού ήταν δεμένος σε μια ενότητα, μια ενιαία κοινωνία λίγο ως πολύ ομοιογενή και αρραγή, ακόμη και σε εποχές διχασμών.

Έτσι η παράθεση των περιπετειών των ανθρώπων του χωριού φωτίζεται ως μια πραγματικά δραματική ιστορία, ως μια συλλογική δυσκολία κατά την οποία η κοινότητα συνολικά, και όχι μόνο ο καθένας ξεχωριστά, δοκιμάστηκε και βασανίστηκε.

Ο Γιώργος Αλεξανδρής καταγόταν αλλά δεν έμενε στο Διάσελλο. Όχι μόνο δεν υπήρξε επαγγελματίας ιστορικός, αλλά μόλις που κατάφερε να τελειώσει το δημοτικό. Η ομορφιά του αξιοπερίεργα καλογραμμένου κειμένου του δεν βρίσκεται στις προσεκτικά επιλεγμένες εκφράσεις, αλλά στην αλήθεια του, στην τρυφερή προσπάθειά του να διαφυλάξει στη μνήμη του το κομμάτι της υπάρξής του που υπήρξε για αυτόν το χωριό του. Το "Από την Πάνιτσα στο Διάσελο" είναι από την άποψη αυτή μια απόπειρα διάσωσης ενός πολύ οικείου κομματιού, δικού μας ή της οικογένειάς μας.

Την μαρτυρία του Γιώργου Αλεξανδρή επιμελήθηκε ο εγγονός του και ιστορικός Στέλιος Καραγιαννόπουλος, ο οποίος- σοφά ποιήσας- επενέβη στο κείμενο όσο το δυνατόν λιγότερο, ώστε να αναδειχθούν αδιαμεσολάβητα η γραφή του συγγραφέα και, όπως θα ήθελε και εκείνος, το «πνεύμα του τόπου».