Διαβάσαμε: England England του Τζούλιαν Μπαρνς

Ο Barnes έχει κατακτήσει μια θέση στη μυθιστοριογραφία, και επειδή διερευνά στα έργα του την Αγγλικότητα (Englishness). Το προηγούμενο ανάγνωσμά μας, το μυθιστόρημα Άνδρας με κόκκινο μανδύα, αναφέρεται στις σχέσεις της Γαλλίας και της Βρετανίας την εποχή της Belle Époque με διαξιφισμούς εκατέρωθεν, όχι σε μια πολιτική διαμάχη αλλά σε μια πολιτισμική σύγκρουση Ευρωπαίων και Νησιωτών.

Γεννήθηκε το 1946 στο Λέστερ της Μεγάλης Βρετανίας. Σπούδασε νομικά και γαλλική φιλολογία στην Οξφόρδη. Το πρώτο του μυθιστόρημα, "Metroland", εκδόθηκε το 1980. "Ο παπαγάλος του Φλωμπέρ" (1984) (κυκλοφορεί στα ελληνικά από τις εκδόσεις Μεταίχμιο) κέρδισε λογοτεχνικά βραβεία στην Αγγλία, την Ιταλία και τη Γαλλία. Το 1986 η Ακαδημία Τεχνών και Γραμμάτων των ΗΠΑ του απένειμε το βραβείο E.M. Forster. Το μυθιστόρημά του "England, England" (Μεταίχμιο, 2002) ήταν υποψήφιο για το βραβείο Booker το 1998, βραβείο που κέρδισε τελικά, το 2011, με το μυθιστόρημα "Ένα κάποιο τέλος" (Μεταίχμιο, 2011). Άλλα έργα του που κυκλοφόρησαν στα ελληνικά: "Η ιστορία του κόσμου σε 10 1/2 κεφάλαια" (Ψυχογιός, 1992· νέα μετάφραση & έκδοση, Μεταίχμιο, 2012), "Ο σκαντζόχοιρος" (Ψυχογιός, 1993), "Περί ανέμων..." (Ψυχογιός, 1994), "Ο διανοούμενος στην κουζίνα" (Μεταίχμιο, 2004), "'Αρθουρ και Τζορτζ" (Μεταίχμιο, 2006· 2011), "Χωρίς να φοβάμαι τίποτα πια" (Μεταίχμιο, 2008).

Τώρα πάλι η Englishness τίθεται στον πυρήνα της σκέψης του, καταρχάς με μικρές πινελιές εθνικής αυτογνωσίας εκ μέρους της Martha Cochrane, που μεγαλώνει με παζλ με τις κομητείες της χώρας, που μαθαίνει την αγγλική ιστορία στο σχολείο, που συγκρούεται με την Ισπανίδα φίλη της, για το αν ο Άγγλος ήρωας Francis Drake ήταν πειρατής, κατά τους Ισπανούς, ή gentleman.

Περισσότερο απ’ αυτές τις μεμονωμένες πιστολιές, η αγγλικότητα παίρνει σάρκα και οστά, όταν ο πάμπλουτος Jack Pitman αποφασίζει να ιδρύσει ένα τεράστιο θεματικό πάρκο στη νήσο Wight, που θα περιλαμβάνει όλα τα αγγλικά επιτεύγματα. Η ιδέα δεν είναι μυθιστορηματική, καθώς άλλες χώρες έχουν ήδη κατασκευάσει ανάλογα projects: Το Italia in Miniatura π.χ. είναι ένα πάρκο αναψυχής στο Viserba του Ρίμινι, όπου υπάρχουν 273 μινιατούρες διάσημων ιταλικών κτιρίων ή το Ισπανικό χωριό στη Βαρκελώνη, με διαφορετικές γειτονιές οι οποίες μιμούνται το στυλ των σπιτιών και της αρχιτεκτονικής διαφόρων περιοχών της Ισπανίας. Στην ουσία το πάρκο είναι η επιτομή της αγγλικής ιστορίας και κουλτούρας, απότοκος της pitmanικής σοφίας για το αγγλικό έθνος.

“Η οικοδόμηση του παρελθόντος σήμερα κόστιζε πολύ παραπάνω
από την οικοδόμηση του παρόντος ή του μέλλοντος”
“Η σπουδαία χώρα μας αρνείται να κοιταχτεί στον καθρέφτη,
αφού είναι ανάμεσα στα έθνη που στρουθοκαμηλίζουν κάθε πρωί σφυρίζοντας”
“Δεν πίστευε στην ανόητη προγονολατρία·
ο πατριωτισμός όφειλε να είναι ενεργητικός”
“Οφείλεις να αγκαλιάσεις το χρόνο και την αλλαγή
χωρίς να γίνεσαι ιστορικά καταθλιπτικός”.

Γι' αυτό τον λόγο προσλαμβάνει ως Ειδικό Σύμβουλο την Martha Cochrane, που παρουσιάζεται πέρα από ικανή στη δουλειά της και άκρως Κυνική. Κι ο κυνισμός είναι ίσως σύμφυτος με το επιχειρηματικό πνεύμα, τα μεγαλόπνοα σχέδια και… την αγγλική πολιτική (γιατί όχι;).

Όλο το βιβλίο είναι μια παρωδία, όπου γελοιοποιείται τόσο ο Pitman όσο και το σχέδιό του. Ο Barnes στηρίζεται στη θεωρία περί αντιγράφων, τα οποία μπορεί να είναι πιο αποτελεσματικά και ωφέλιμα από οικονομικής πλευράς από τα πρωτότυπα. Όλη η αγγλική κουλτούρα, που ακούγεται διεξοδικά όσο και σκόρπια σε όλο το κείμενο (Robin Hood, Royal Family, Stonehenge κ.ο.κ.), προβάλλεται ως πεδίο κερδοσκοπίας, με αποτέλεσμα να φτιαχτεί το νησί, που ονομάζεται μάλιστα England, England, ενώ η Βρετανία μετονομάζεται σε Παλιά Αγγλία! Ο ίδιος ο βασιλιάς παίζει ρόλο σ’ αυτό το θεματικό πάρκο και τα στελέχη της Pitco συζητάνε για πολύ πώς θα χρησιμοποιήσουν κατάλληλα το ιστορικό και πολιτισμικό πλαίσιο της Αγγλίας προς όφελος του σχεδίου τους.

Η παρωδία, με δόσεις γέλιου μερικές φορές, ξεκινά και τελειώνει με τον Pitman, που συλλαμβάνεται να παίζει ερωτικά παιχνίδια: αυτό οδηγεί στην αποδυνάμωσή του. Όλο το εγχείρημα θέτει σε κίνδυνο το πρωτότυπο, την Παλιά δηλαδή Αγγλία, αφού οι Επισκέπτες-τουρίστες με τα μεγάλα βαλάντια προτιμούν το μικρό νησί, όπου όλα σκηνοθετημένα και ομοιάζοντα με αυθεντικά είναι πιο πρόσφορα, πιο προσιτά. Ένα μεγάλο Big Brother όπου τα πολιτιστικά προϊόντα είναι εύκαιρα, σε μια μεγάλη προστατευμένη φούσκα.

Η εξαιρετική ιδέα του Barnes σχετίζεται με το τι πολιτισμό θέλουμε και ποια ταυτότητα μας ενδιαφέρει να διατηρήσουμε. Τη γνήσια Ιστορία με όλα τα στραβά της ή μια επικαιροποιημένη εκδοχή της, πιο politically correct; Η εναλλαγή πρωτότυπου και αντίγραφου, του αυθεντικού και του προσομοιωτικού, του ιστορικά πραγματωμένου και του σκηνοθετημένου αποδυναμώνει τόσο το ένα όσο και το άλλο έως την τελική καταστροφή.

Τι ανάλογο θα μπορούσε να συμβεί στην ελληνική κουλτούρα; Ποια γιγάντια απομίμηση θα έφτιαχνε ένα ανάλογο μυθιστόρημα για την ελληνικότητα;

Πάπισσα Ιωάννα