Διαβάσαμε τα «Χρώματα του αποχαιρετισμού» του Mπέρνχαρντ Σλινκ
Εννιά διηγήματα του 77χρονου γερμανού συγγραφέα, εννιά καθημερινές ιστορίες που προμηνύουν υπέροχα τον αποχαιρετισμό του στη λογοτεχνία.
Αυτό που ξεχωρίζει τον Γερμανό συγγραφέα είναι ένας βαθύς ανθρωπισμός, πονεμένος ίσως, αλλά ουσιαστικός, που χτίζει συναισθηματικές γέφυρες με τον αναγνώστη. “Η γυναίκα στη σκάλα” αναδεικνύει ένα ανάλογο πλαίσιο συγκίνησης και σκέψης.
> O Mπέρνχαρντ Σλινκ γεννήθηκε το 1944 στο Mπίλεφελντ της Γερμανίας και μεγάλωσε στη Χαϊδελβέργη και στο Μάνχαϊμ. Είναι νομικός, Καθηγητής Δημοσίου Δικαίου, ζει στο Βερολίνο και στη Νέα Υόρκη. Πετυχημένος συγγραφέας αστυνομικών μυθιστορημάτων -έχει ήδη βραβευθεί για δύο βιβλία του, "O γόρδιος φιόγκος" και "H εξαπάτηση του Zελμπ"- ο Σλινκ εξέπληξε κριτικούς και αναγνώστες και απέσπασε διθυραμβικές κριτικές για το "Διαβάζοντας στη Xάννα", που αποτέλεσε το μεγαλύτερο εκδοτικό γεγονός του 1995 όχι μόνο για τη Γερμανία αλλά και για τα παγκόσμια γράμματα, αφού μεταφράστηκε σε 28 γλώσσες και μεταφέρθηκε στον κινηματογράφο σε σκηνοθεσία του Stephen Daldry με τίτλο "Σφραγισμένα χείλη" (The Reader) και κέρδισε το Όσκαρ πρώτου γυναικείου ρόλου για την ερμηνεία της Kate Winslet.
Τα βιβλία του έχουν μεταφραστεί σε πάνω από 50 γλώσσες. Το Μάιο του 2002 ο Πρόεδρος της Γαλλικής Δημοκρατίας απέδωσε στον Μπ. Σλινκ τον τίτλο του Ιππότη της Λεγεώνας της Τιμής.
Εδώ έχουμε μια σειρά διηγημάτων, 9 τον αριθμόν, 20-30 σελίδες το καθένα που ορθώνουν τον ανθρωπιστικό προσανατολισμό ενός Κεντροευρωπαίου, που έζησε τη μεταπολεμική Ευρώπη, τη διαιρεμένη Γερμανία και τις εξελίξεις στο ευρύτερο πεδίο.
Στην “Τεχνητή νοημοσύνη” ο αφηγητής, διευθυντής του Ινστιτούτου Κυβερνητικής της Ανατολικής Γερμανίας, εξηγεί γιατί προσπαθεί να εμποδίσει τη Λένα, κόρη του φίλου του Αντρέας, να διερευνήσει τον φάκελο του νεκρού πατέρα της. Ο ίδιος έχει τύψεις, που τις δικαιολογεί όμως, επειδή έβαλε το χέρι του…, όταν η ΛΔΓ προσπαθούσε να ανοίξει την Πληροφορική στο επιστημονικό της πρόγραμμα. Κάθε δραπέτευση τότε ήταν προδοσία.
“Πικ νικ με την Άννα”. Η δολοφονία στην απέναντι πολυκατοικία μιας νεαρής κοπέλας δίνει τη δυνατότητα στον αφηγητή να εξιστορήσει το μεγάλωμα της μικρής Άννας και τη βοήθειά του στα μαθήματά της.
Και στα δύο διηγήματα ο αφηγητής δεν είναι αθώος, αλλά σταδιακά αποκαλύπτονται οι ευθύνες του. Ο Schlink δεν παίζει το παιχνίδι του μυστηρίου, που στο τέλος επιλύεται, αλλά αφήνει εμφανή σημάδια που ενοχοποιούν τον πρωταγωνιστή του ώσπου ρητά να αποκαλυφθεί η ενοχή του. Ζει την ενοχή του, προσπαθεί να τη δικαιολογήσει, δεν έχει απόλυτα άδικο, αλλά η πλάστιγγα γέρνει προς το μέρος της ευθύνης, που δεν αποσείεται.
Η “Αδελφική μουσική” είναι πιο πολύπλοκη. Αφηγείται την τριγωνική σχέση της Susanne, του ανάπηρου αδελφού της Eduard και του Philip, και μάλιστα σε δύο επίπεδα, στο μακρινό τότε και στο τραυματισμένο τώρα, όταν ο τελευταίος είναι ένας διάσημος μουσικοκριτικός. Ο Philip είχε ερωτευτεί τη Susanne, η οποία εν μέρει είχε εκμεταλλευτεί την αγάπη του για να τον κάνει φίλο με τον μονήρη αδελφό της. Ο Eduard εκμεταλλεύτηκε την αγάπη του Philip για την αδελφή του, ώστε να τον κρατήσει δίπλα του. Αλλά κι ο ίδιος ο μουσικοκριτικός εκμεταλλεύτηκε τον ανάπηρο φίλο του για να μείνει κοντά στη Susanne. Όλα αυτά όμως έγιναν υποσυνείδητα, χωρίς ίσως κανένας να μην κάνει κάτι επίτηδες, χωρίς κανένας να φερθεί εγωιστικά με σκόπιμο τρόπο. Όλα κινούνται σε ένα υποσυνείδητο επίπεδο, όπου οι σχέσεις έχουν μαζί έναν ανιδιοτελή χαρακτήρα και μαζί έναν εγωκεντρικό. Η αδελφική σχέση στηριζόταν σε ένα ένοχο μυστικό, που πυορροούσε…
“Το μενταγιόν” αναφέρεται σε μια τριγωνική σχέση. Η Sabine έχει χωρίσει χρόνια με τον Michael, επειδή αυτός ξεμυαλίστηκε με την νταντά, τη Milena. Κι η τελευταία έρχεται εκ μέρους του να ζητήσει από την πρώην γυναίκα του μια συνάντηση, επειδή είναι ετοιμοθάνατος.
Η “Κόρη αγαπημένη” είναι ένα πολυεπίπεδο διήγημα που παρακολουθεί δύο στην ουσία ιστορίες, οι οποίες βαθμιαία συγκλίνουν. Ο Bastian γνωρίζει την Theresa, καθώς κι οι δυο βγαίνουν από έναν ζημιογόνο γάμο, την ερωτεύεται και την παντρεύεται. Η Theresa είχε ήδη μια κόρη, τη Mara, η οποία είναι ομοφυλόφιλη και τα έχει με τη Sylvie. Οι δυο τους επιδιώκουν να κάνουν παιδί με δωρισμένο σπέρμα, αλλά αποτυγχάνουν παρά τις πολλές προσπάθειες. Και τότε μια νύχτα, η Mara μπαίνει κρυφά στο δωμάτιο του μεθυσμένου Bastian, ο οποίος ακούσια την αφήνει έγκυο, ένα μυστικό που μένει μεταξύ τους.
Ο Σλίνκ φτιάχνει υπέροχα διλήμματα, όπου δοκιμάζεται η ηθική των χαρακτήρων του. Παρακολουθούμε οριακές ανθρώπινες σχέσεις, με απώλειες και προδοσίες, που στοιχίζουν συναισθηματικά στους εμπλεκόμενους. Και τότε μια κρίσιμη στιγμή, πρέπει αυτοί να πάρουν καίριες αποφάσεις, που κόβουν σαν ξυράφι. Το δίλημμα είναι συναισθηματικό, καθώς πονάει όποια επιλογή κι αν γίνει, και ηθικό, καθώς άπτεται βαθιών ανθρώπινων αξιών που συγκρούονται τραγικά με άλλες αξίες.
“Το καλοκαίρι στο νησί” εξιστορεί τη σεξουαλική ωρίμαση ενός αγοριού που πηγαίνει διακοπές με τη μητέρα του. Εκεί γνωρίζει δυο δίδυμες που τον μυούν προσεξουαλικά στο ανθρώπινο σώμα και μαθαίνει την ερωτική σχέση της μητέρας του με έναν άνδρα, που κράτησε όσο και οι διακοπές.
“Daniel, my Brother”: οι στίχοι του Elton John στίζουν την αδελφική σχέση, που ανακινεί ο αφηγητής, όταν μαθαίνει ότι ο μεγάλος του ογδοντάχρονος αδελφός Christian αυτοκτονεί με την γυναίκα του Dina, επειδή η τελευταία υπέφερε από επώδυνη αρρώστια. Έτσι, ο μικρότερος αδερφός, που ζει στην Αμερική, προσπαθεί να καταλάβει την αδιόρατη απόσταση που τον χώριζε από τον Chris.
Στις “Γεροντικές κηλίδες” ο πρωταγωνιστής κλείνει τα 70 και ασύνειδα αρχίζει να αναπολεί παλιές μέρες, εμπειρίες και συναντήσεις, αλλά και να θυμάται ήττες, προσβολές και απογοητεύσεις. Και τη σχέση του με μια νεαρή, που παράτησε όταν η γυναίκα του έμεινε έγκυος, σχέση που του έδινε την ευτυχία, αλλά αυτός προτίμησε την ασφάλεια του γάμου του. Τέλος στην “Επέτειο” ένας γηραιός συγγραφέας έχει δεσμό με την πολύ νεαρότερή του δημοσιογράφο.
Για άλλη μια φορά επιβεβαιώνω μέσα μου ότι μου αρέσει ο Σλινκ. Έχει μια καθαρότητα στη γραφή του, αλλά συνάμα αναδύονται τα συναισθήματα της απώλειας, της γκρίζας ζώνης ανάμεσα στην ευτυχία και τη δυστυχία, το ψυχικό κενό κάθε διλήμματος, η προδοσία και η μετάνοια. Τα κείμενά του δεν είναι τραγικά, με την έννοια της σύγκρουσης, που οδηγούν σε μεγάλες πτώσεις, αλλά δραματικά μέσα στην καθημερινότητα, όταν οι μικρές επιλογές είναι καθοριστικές για το μέλλον και συχνά βασανίζουν τα γεράματα. Κι όντως η συλλογή αυτή πλημμυρίζει από την οπτική γωνία των ηλικιωμένων που στους απολογισμούς τους βρίσκουν σταυροδρόμια όπου δεν ακολούθησαν τον δρόμο της πραγματικής ευτυχίας.
Πάπισσα Ιωάννα
> O Mπέρνχαρντ Σλινκ γεννήθηκε το 1944 στο Mπίλεφελντ της Γερμανίας και μεγάλωσε στη Χαϊδελβέργη και στο Μάνχαϊμ. Είναι νομικός, Καθηγητής Δημοσίου Δικαίου, ζει στο Βερολίνο και στη Νέα Υόρκη. Πετυχημένος συγγραφέας αστυνομικών μυθιστορημάτων -έχει ήδη βραβευθεί για δύο βιβλία του, "O γόρδιος φιόγκος" και "H εξαπάτηση του Zελμπ"- ο Σλινκ εξέπληξε κριτικούς και αναγνώστες και απέσπασε διθυραμβικές κριτικές για το "Διαβάζοντας στη Xάννα", που αποτέλεσε το μεγαλύτερο εκδοτικό γεγονός του 1995 όχι μόνο για τη Γερμανία αλλά και για τα παγκόσμια γράμματα, αφού μεταφράστηκε σε 28 γλώσσες και μεταφέρθηκε στον κινηματογράφο σε σκηνοθεσία του Stephen Daldry με τίτλο "Σφραγισμένα χείλη" (The Reader) και κέρδισε το Όσκαρ πρώτου γυναικείου ρόλου για την ερμηνεία της Kate Winslet.
Τα βιβλία του έχουν μεταφραστεί σε πάνω από 50 γλώσσες. Το Μάιο του 2002 ο Πρόεδρος της Γαλλικής Δημοκρατίας απέδωσε στον Μπ. Σλινκ τον τίτλο του Ιππότη της Λεγεώνας της Τιμής.
Εδώ έχουμε μια σειρά διηγημάτων, 9 τον αριθμόν, 20-30 σελίδες το καθένα που ορθώνουν τον ανθρωπιστικό προσανατολισμό ενός Κεντροευρωπαίου, που έζησε τη μεταπολεμική Ευρώπη, τη διαιρεμένη Γερμανία και τις εξελίξεις στο ευρύτερο πεδίο.
Στην “Τεχνητή νοημοσύνη” ο αφηγητής, διευθυντής του Ινστιτούτου Κυβερνητικής της Ανατολικής Γερμανίας, εξηγεί γιατί προσπαθεί να εμποδίσει τη Λένα, κόρη του φίλου του Αντρέας, να διερευνήσει τον φάκελο του νεκρού πατέρα της. Ο ίδιος έχει τύψεις, που τις δικαιολογεί όμως, επειδή έβαλε το χέρι του…, όταν η ΛΔΓ προσπαθούσε να ανοίξει την Πληροφορική στο επιστημονικό της πρόγραμμα. Κάθε δραπέτευση τότε ήταν προδοσία.
“Πικ νικ με την Άννα”. Η δολοφονία στην απέναντι πολυκατοικία μιας νεαρής κοπέλας δίνει τη δυνατότητα στον αφηγητή να εξιστορήσει το μεγάλωμα της μικρής Άννας και τη βοήθειά του στα μαθήματά της.
Και στα δύο διηγήματα ο αφηγητής δεν είναι αθώος, αλλά σταδιακά αποκαλύπτονται οι ευθύνες του. Ο Schlink δεν παίζει το παιχνίδι του μυστηρίου, που στο τέλος επιλύεται, αλλά αφήνει εμφανή σημάδια που ενοχοποιούν τον πρωταγωνιστή του ώσπου ρητά να αποκαλυφθεί η ενοχή του. Ζει την ενοχή του, προσπαθεί να τη δικαιολογήσει, δεν έχει απόλυτα άδικο, αλλά η πλάστιγγα γέρνει προς το μέρος της ευθύνης, που δεν αποσείεται.
Η “Αδελφική μουσική” είναι πιο πολύπλοκη. Αφηγείται την τριγωνική σχέση της Susanne, του ανάπηρου αδελφού της Eduard και του Philip, και μάλιστα σε δύο επίπεδα, στο μακρινό τότε και στο τραυματισμένο τώρα, όταν ο τελευταίος είναι ένας διάσημος μουσικοκριτικός. Ο Philip είχε ερωτευτεί τη Susanne, η οποία εν μέρει είχε εκμεταλλευτεί την αγάπη του για να τον κάνει φίλο με τον μονήρη αδελφό της. Ο Eduard εκμεταλλεύτηκε την αγάπη του Philip για την αδελφή του, ώστε να τον κρατήσει δίπλα του. Αλλά κι ο ίδιος ο μουσικοκριτικός εκμεταλλεύτηκε τον ανάπηρο φίλο του για να μείνει κοντά στη Susanne. Όλα αυτά όμως έγιναν υποσυνείδητα, χωρίς ίσως κανένας να μην κάνει κάτι επίτηδες, χωρίς κανένας να φερθεί εγωιστικά με σκόπιμο τρόπο. Όλα κινούνται σε ένα υποσυνείδητο επίπεδο, όπου οι σχέσεις έχουν μαζί έναν ανιδιοτελή χαρακτήρα και μαζί έναν εγωκεντρικό. Η αδελφική σχέση στηριζόταν σε ένα ένοχο μυστικό, που πυορροούσε…
“Το μενταγιόν” αναφέρεται σε μια τριγωνική σχέση. Η Sabine έχει χωρίσει χρόνια με τον Michael, επειδή αυτός ξεμυαλίστηκε με την νταντά, τη Milena. Κι η τελευταία έρχεται εκ μέρους του να ζητήσει από την πρώην γυναίκα του μια συνάντηση, επειδή είναι ετοιμοθάνατος.
Η “Κόρη αγαπημένη” είναι ένα πολυεπίπεδο διήγημα που παρακολουθεί δύο στην ουσία ιστορίες, οι οποίες βαθμιαία συγκλίνουν. Ο Bastian γνωρίζει την Theresa, καθώς κι οι δυο βγαίνουν από έναν ζημιογόνο γάμο, την ερωτεύεται και την παντρεύεται. Η Theresa είχε ήδη μια κόρη, τη Mara, η οποία είναι ομοφυλόφιλη και τα έχει με τη Sylvie. Οι δυο τους επιδιώκουν να κάνουν παιδί με δωρισμένο σπέρμα, αλλά αποτυγχάνουν παρά τις πολλές προσπάθειες. Και τότε μια νύχτα, η Mara μπαίνει κρυφά στο δωμάτιο του μεθυσμένου Bastian, ο οποίος ακούσια την αφήνει έγκυο, ένα μυστικό που μένει μεταξύ τους.
Ο Σλίνκ φτιάχνει υπέροχα διλήμματα, όπου δοκιμάζεται η ηθική των χαρακτήρων του. Παρακολουθούμε οριακές ανθρώπινες σχέσεις, με απώλειες και προδοσίες, που στοιχίζουν συναισθηματικά στους εμπλεκόμενους. Και τότε μια κρίσιμη στιγμή, πρέπει αυτοί να πάρουν καίριες αποφάσεις, που κόβουν σαν ξυράφι. Το δίλημμα είναι συναισθηματικό, καθώς πονάει όποια επιλογή κι αν γίνει, και ηθικό, καθώς άπτεται βαθιών ανθρώπινων αξιών που συγκρούονται τραγικά με άλλες αξίες.
“Το καλοκαίρι στο νησί” εξιστορεί τη σεξουαλική ωρίμαση ενός αγοριού που πηγαίνει διακοπές με τη μητέρα του. Εκεί γνωρίζει δυο δίδυμες που τον μυούν προσεξουαλικά στο ανθρώπινο σώμα και μαθαίνει την ερωτική σχέση της μητέρας του με έναν άνδρα, που κράτησε όσο και οι διακοπές.
“Daniel, my Brother”: οι στίχοι του Elton John στίζουν την αδελφική σχέση, που ανακινεί ο αφηγητής, όταν μαθαίνει ότι ο μεγάλος του ογδοντάχρονος αδελφός Christian αυτοκτονεί με την γυναίκα του Dina, επειδή η τελευταία υπέφερε από επώδυνη αρρώστια. Έτσι, ο μικρότερος αδερφός, που ζει στην Αμερική, προσπαθεί να καταλάβει την αδιόρατη απόσταση που τον χώριζε από τον Chris.
Στις “Γεροντικές κηλίδες” ο πρωταγωνιστής κλείνει τα 70 και ασύνειδα αρχίζει να αναπολεί παλιές μέρες, εμπειρίες και συναντήσεις, αλλά και να θυμάται ήττες, προσβολές και απογοητεύσεις. Και τη σχέση του με μια νεαρή, που παράτησε όταν η γυναίκα του έμεινε έγκυος, σχέση που του έδινε την ευτυχία, αλλά αυτός προτίμησε την ασφάλεια του γάμου του. Τέλος στην “Επέτειο” ένας γηραιός συγγραφέας έχει δεσμό με την πολύ νεαρότερή του δημοσιογράφο.
Για άλλη μια φορά επιβεβαιώνω μέσα μου ότι μου αρέσει ο Σλινκ. Έχει μια καθαρότητα στη γραφή του, αλλά συνάμα αναδύονται τα συναισθήματα της απώλειας, της γκρίζας ζώνης ανάμεσα στην ευτυχία και τη δυστυχία, το ψυχικό κενό κάθε διλήμματος, η προδοσία και η μετάνοια. Τα κείμενά του δεν είναι τραγικά, με την έννοια της σύγκρουσης, που οδηγούν σε μεγάλες πτώσεις, αλλά δραματικά μέσα στην καθημερινότητα, όταν οι μικρές επιλογές είναι καθοριστικές για το μέλλον και συχνά βασανίζουν τα γεράματα. Κι όντως η συλλογή αυτή πλημμυρίζει από την οπτική γωνία των ηλικιωμένων που στους απολογισμούς τους βρίσκουν σταυροδρόμια όπου δεν ακολούθησαν τον δρόμο της πραγματικής ευτυχίας.
Πάπισσα Ιωάννα
Bernhard Schlink
“Χρώματα του αποχαιρετισμού”
μετ. Α. Στραγαλινός
εκδόσεις Κριτική -2021
σελ. 248
τιμή: 14,00
“Χρώματα του αποχαιρετισμού”
μετ. Α. Στραγαλινός
εκδόσεις Κριτική -2021
σελ. 248
τιμή: 14,00
