Διαβάσαμε: «Άνδρας με κόκκινο μανδύα» του Julian Barnes

Μετά το “Πριν εκείνη με γνωρίσει”, την “Ιστορία του κόσμου σε 10½ κεφάλαια” και τη “Μοναδική ιστορία”, η σχέση μου με τον Βρετανό συγγραφέα …έχει προχωρήσει κι έτσι ένα νέο του βιβλίο είναι πάντα στα υπόψη.

> Γεννήθηκε το 1946 στο Λέστερ της Μεγάλης Βρετανίας. Σπούδασε νομικά και γαλλική φιλολογία στην Οξφόρδη. Το πρώτο του μυθιστόρημα, "Metroland", εκδόθηκε το 1980. "Ο παπαγάλος του Φλωμπέρ" (1984) (κυκλοφορεί στα ελληνικά από τις εκδόσεις Μεταίχμιο) κέρδισε λογοτεχνικά βραβεία στην Αγγλία, την Ιταλία και τη Γαλλία. Το 1986 η Ακαδημία Τεχνών και Γραμμάτων των ΗΠΑ του απένειμε το βραβείο E.M. Forster. Το μυθιστόρημά του "England, England" (Μεταίχμιο, 2002) ήταν υποψήφιο για το βραβείο Booker το 1998, βραβείο που κέρδισε τελικά, το 2011, με το μυθιστόρημα "Ένα κάποιο τέλος" (Μεταίχμιο, 2011). Άλλα έργα του που κυκλοφόρησαν στα ελληνικά: "Η ιστορία του κόσμου σε 10 1/2 κεφάλαια" (Ψυχογιός, 1992· νέα μετάφραση & έκδοση, Μεταίχμιο, 2012), "Ο σκαντζόχοιρος" (Ψυχογιός, 1993), "Περί ανέμων..." (Ψυχογιός, 1994), "Ο διανοούμενος στην κουζίνα" (Μεταίχμιο, 2004), "'Αρθουρ και Τζορτζ" (Μεταίχμιο, 2006· 2011), "Χωρίς να φοβάμαι τίποτα πια" (Μεταίχμιο, 2008).

Το συγκεκριμένο βιβλίο είναι ό,τι πιο ιδιαίτερο έχω διαβάσει τα τελευταία χρόνια. Φαινομενικά η υπόθεση αφορά στην επίσκεψη τριών Γάλλων το 1885 στην Αγγλία: ο ιταλογενής γιατρός Samuel-Jean Pozzi και δυο ευγενείς της εποχής, ο πρίγκιπας Edmond de Polignac και ο κόμης Robert de Montesquiou-Fezensac. Και μάλιστα αφορμή του έργου αλλά και του τίτλου είναι ο πίνακας του Pozzi από τον Αμερικανό καλλιτέχνη John Singer Sargent με τίτλο «Dr. Pozzi at Home» (1881). Ωραία. Αλλά εξ αρχής η αφήγηση σκόπιμα …μπάζει νερά, αφού υπονομεύεται η ιστορία των τριών και ραγδαία αναφύεται μια αφήγηση δεκάδων-εκατοντάδων ονομάτων Γάλλων και Βρετανών της εποχής, που εκφράζονται σε κείμενά της για τον αλλόχθιο της Μάγχης λαό. Οι σχέσεις δηλαδή Γαλλίας και Βρετανίας την εποχή της Belle Époque με διαξιφισμούς εκατέρωθεν, όχι σε μια πολιτική διαμάχη αλλά σε μια πολιτισμική σύγκρουση Ευρωπαίων και Νησιωτών.

Έτσι το έργο του Barnes εντάσσεται σε πολλές σειρές μυθιστορημάτων. Απ’ τη μια, σ’ αυτά που συνδιαλέγονται με τη ζωγραφική και παίρνουν πάσα από γνωστούς ζωγράφους και πίνακές τους. Απ’ την άλλη, σ’ αυτά που επισημαίνουν τη διαφορά των Άγγλων με τους υπόλοιπους Ευρωπαίους, θέμα επίκαιρο μετά το Brexit που αλλάζει πάλι τις ισορροπίες. Και τέλος, πιο επιφανειακά αλλά καθόλου ρηχά, σ’ αυτά που εστιάζουν στο τέλος του 19ου αιώνα, για να ξαναβρούν την αίγλη μιας θρυλικής εποχής.

Belle Époque: αντιγράφω από τη Wikipedia: “(«Όμορφη Εποχή») ονομάστηκε η περίοδος της ευρωπαϊκής ιστορίας που διήρκησε από το 1871 έως την έναρξη του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου το 1914 και χαρακτηρίστηκε για το αισιόδοξο πνεύμα που κυριάρχησε. Η ονομασία «Μπελ Eπόκ» δόθηκε εκ των υστέρων, όταν θεωρήθηκε ως «χρυσή εποχή» σε αντίθεση με τη φρίκη του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου. H ειρήνη επικράτησε μεταξύ των Μεγάλων Δυνάμεων της Ευρώπης, οι νέες τεχνολογίες βελτίωναν τη ζωή και η εμπορική τέχνη προσάρμοζε το αναγεννησιακό στυλ και το στυλ του 18ου αιώνα με τις σύγχρονες μορφές της. Η τέχνη υπέστη μια ριζική μεταμόρφωση κατά τις δεκαετίες πριν από την Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, και προέκυψαν νέες καλλιτεχνικές μορφές που σχετίζονται με την πολιτιστική νεοτερικότητα.

Ο Ιμπρεσιονισμός, που είχε θεωρηθεί καλλιτεχνική πρωτοπορία στη δεκαετία του 1860, δεν είχε κερδίσει ευρεία αποδοχή μέχρι μετά τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο: το ακαδημαϊκό στυλ ρεαλιστικής ζωγραφικής ασκούσε έφεση ενώπιον του Μπελ Επόκ αυτό που καταδείκνυε τον ερωτισμό. Τo θέατρο εξέδωσε νέες σύγχρονες μεθόδους, συμπεριλαμβανομένου του εξπρεσιονισμού, και πολλοί συγγραφείς έγραψαν έργα που συγκλόνισαν το σύγχρονο κοινό, είτε με την ειλικρινή απεικόνιση της καθημερινότητας και της σεξουαλικότητας ή με ασυνήθιστα άλλα καλλιτεχνικά στοιχεία.
Στην Ευρωπαϊκή λογοτεχνία πραγματοποιήθηκε μια σημαντική μεταμόρφωση κατά τη διάρκεια της Μπελ Επόκ. Ο λογοτεχνικός ρεαλισμός και νατουραλισμός ανέβηκαν σε νέα ύψη. Μεταξύ των διασημότερων ρεαλιστών ή νατουραλιστών συγγραφέων είναι o Μπενίτο Πέρεθ Γκάλντος, Θεοντός Φοντέιν, Γκυ Ντε Μωπασσάν και ο Εμίλ Ζολά. Ο ρεαλισμός σταδιακά εξελίχθηκε σε μοντερνισμό, που εμφανίστηκε στη δεκαετία του 1890 και άρχισε να κυριαρχεί στην ευρωπαϊκή λογοτεχνία κατά τελευταία χρόνια της Μπελ Επόκ και κατά τη διάρκεια του Μεσοπολέμου. Ανάμεσα στα πιο επιφανείς Ευρωπαίους συγγραφείς του μοντερνισμού είναι ο Αντρέι Μπέλι, Τζόζεφ Κόνραντ, Τζέιμς Τζόυς, Φραντς Κάφκα, D.H. Lawrence, Τόμας Μαν, Ρόμπερτ Μούζιλ, Μαρσέλ Προυστ, Άρτουρ Σνίτσλερ, Ρόμπερτ Γουάλσερ και Ουίλιαμ Μπάτλερ Γέιτς ”

Πολλά απ’ αυτά τα ονόματα παρελαύνουν εν είδει ιστορίας από τις σελίδες του Barnes, σε μια αδιάκοπη αλληλεπίδραση Γάλλων και Άγγλων καλλιτεχνών. Έτσι, ενώ το βιβλίο αποτελεί τη μυθιστορηματική βιογραφία του Pozzi, διανθισμένη με φωτογραφίες και πίνακες, παραγεμισμένη με διακείμενα και παραπομπές σε διανοούμενους, που τον γνώρισαν, στην ουσία ο κύκλος είναι πολύ ευρύτερος. Στην ουσία έχουμε μια βιογραφία της εποχής, αυτής της θρυλικής Belle Époque, αυτής της ανέμελης όσο και δημιουργικής σαραντάχρονης περιόδου, που ξεκινά από το Παρίσι και πιάνει, σύμφωνα με τον Barnes, και τη Βρετανία, ως συγκοινωνούντα δοχεία. Είναι η εποχή της τέχνης, των επιστημών, των μονομαχιών, των ταξιδιών, των αλληλεπιδράσεων, των καφέ και των καμπαρέ, της προόδου…

Ο ίδιος ο συγγραφέας δηλώνει στο ακροτελεύτιο σημείωμα ότι το έργο αυτό γράφτηκε ως απάντηση στις δηλώσεις αυτάρκειας των Brexiteers. Παραπέμποντας στη “μακρινή, παρακμιακή, ταραγμένη, βίαιη, ναρκισσιστική και νευρωτική Μπελ Επόκ”, θέλει να δείξει πώς οι πολιτισμικές ανταλλαγές μεταξύ Αγγλίας και Γαλλίας αλλά και Ευρώπης ευρύτερα ήταν αυτές που σφυρηλάτησαν σπουδαία έργα ένθεν κακείθεν. Η εποχή αυτής της ειρήνης και του πολιτισμού δημιουργήθηκε και καρποφόρησε, επειδή υπήρχαν διαλεκτικές σχέσεις και καλλιτεχνικές συναντήσεις μεταξύ των δύο οχθών της Μάγχης. Έτσι σήμερα, λέει στην ουσία ο Barnes, η απομόνωση δεν είναι προς όφελος της μη-μου-άπτου Βρετανίας!

Πάπισσα Ιωάννα