Διαβάσαμε: «Ο Κουτσός Άγγελος» του Αλέξη Πανσέληνου

Πανσέληνος: Κάποιοι λένε πως πρόκειται για τον σημαντικότερο πεζογράφο εν ζωή που διαθέτουμε. Κι αυτή η φράση καρφώθηκε στο μυαλό μου, οδηγώντας και το χέρι μου στον “Κουτσό άγγελο”.

> Ο Αλέξης Πανσέληνος γεννήθηκε στην Αθήνα το 1943. Ο πατέρας και η μητέρα του είναι γνωστοί συγγραφείς της Γενιάς του 30. Σπούδασε νομικά στη Νομική Σχολή Αθηνών και εργάστηκε ως δικηγόρος με ειδίκευση το ναυτιλιακό δίκαιο. Δημοσίευσε σχετικά αργά το πρώτο του βιβλίο, το 1982 ("Ιστορίες με σκύλους", διηγήματα, Κέδρος). Ως σήμερα έχουν εκδοθεί άλλος ένας τόμος με διηγήματα ("Τέσσερις ελληνικοί φόνοι"), τέσσερα μυθιστορήματα, ένας τόμος με δοκίμια και άρθρα και ένας τόμος με προσωπικές σκέψεις σχετικά με το βιβλίο και την ανάγνωση. Έχει αρθρογραφήσει σε μεγάλες εφημερίδες γύρω από θέματα τόσο της τέχνης όσο και της πολιτικής και έχει γράψει λογοτεχνική κριτική για σημαντικά λογοτεχνικά περιοδικά. Το μυθιστόρημά του "Η μεγάλη πομπή" τιμήθηκε με το Β΄ Κρατικό βραβείο μυθιστορήματος το 1986. Το μυθιστόρημά του "Σκοτεινές επιγραφές" τιμήθηκε με το Βραβείο Μυθιστορήματος του περιοδικού "Διαβάζω" 2012. Από τα βιβλία του, "Η μεγάλη πομπή" έχει μεταφραστεί, μέχρι σήμερα, στα γαλλικά (Griot) και τα ιταλικά (Crocetti), και το "Ζαΐδα ή Η καμήλα στα χιόνια" στα γαλλικά (Gallimard), τα ιταλικά (Crocetti) και τα γερμανικά (Berlin Verlag). Παντρεμένος και πατέρας ενός παιδιού, μοιράζει τον χρόνο του, από το 1996 και μετά, μεταξύ Αθήνας και του νησιού της Πάρου, όπου συχνά αποσύρεται για να γράψει. Έχει μεταφράσει βιβλία από τα αγγλικά και τα γερμανικά. Το 1997 ήταν η ελληνική υποψηφιότητα για το Ευρωπαϊκό Αριστείο Λογοτεχνίας. Εκτός από τη λογοτεχνία οι ασχολίες του περιλαμβάνουν και μια ιδιαίτερα μεγάλη συλλογή δίσκων κλασικής μουσικής, με την οποία έχει πολύ ιδιαίτερη σχέση, αφού άλλωστε η αρχική του φιλοδοξία ήταν να γίνει μουσικός. Η μουσική κατέχει σημαντική θέση στα λογοτεχνικά του έργα.

Το βιβλίο ξεκινά ως ντετεκτιβίστικο μυθιστόρημα σε μια Αθήνα που βρίσκεται πριν και μέσα στην Κατοχή. Ο Άγγελος Σωτηρίου έζησε στην Αμερική, εκεί έμαθε την τέχνη του detective, έμπλεξε όμως, με αποτέλεσμα να μείνει ελαφρά κουτσός και τελικά να αναγκαστεί τη δεκαετία του ’30 να επανέλθει στην Ελλάδα. Εκεί, μπατίρης, στην ουσία χωρίς πελατεία, κάνει ό,τι μικροδουλειά μπορεί και αναλαμβάνει όποια (γελοία) αποστολή τού αναθέτουν για να επιβιώσει. Τα πράγματα χειροτερεύουν όταν ξεσπά ο πόλεμος κι έρχονται οι Γερμανοί, με συνέπεια την πείνα και την ανεργία. Το ντετεκτιβίστικο μυθιστόρημα γίνεται μυθιστόρημα εποχής, με έντονα τα χρώματα της Αθήνας που φυτοζωεί, πεινά και κρυώνει.

Ώσπου ξαφνικά, ένας περίεργος άνθρωπος, ο μυστηριώδης, παχουλός, γηραιός κύριος Αγάθος, εμφανίζεται, αφήνει πέντε χρυσές λίρες Αγγλίας (!) και του αναθέτει να γίνει φίλος με τον κοντραμπασίστα της Όπερας που λέγεται Μπεράτης. Παρά τα ερωτηματικά, ο κουτσός detective μπαίνει στην υπόθεση, ειδικά αφού γλυκάθηκε με τις λίρες και με ένα μαγικό ελιξίριο απέκτησε ικανότητες πετάγματος. Ο κουτσός ψωμοζήτης γίνεται Ανάλαφρος Άγγελος. Ο Πανσέληνος αίφνης μετατρέπει τον ρεαλισμό του σε φανταστικό και μπολιάζει την πραγματικότητα με στοιχεία υπερφυσικού.

Και τότε συλλαμβάνω μια άλλη διάσταση του βιβλίου, τη θεολογική με την ευρύτερη έννοια. Ο πρωταγωνιστής είναι ένας άγγελος, κουτσός καταρχάς, άρα ανήμπορος, αλλά ξαφνικά και μαγικά γίνεται ιπτάμενος, όταν το θέλει. Μέσα του φαίνεται πάντα η αγαθή προαίρεση, που τον ωθεί σε καλές πράξεις. Κι ο Αγάθος ποιος είναι; Ένας άλλος Μεφιστοφελής παρμένος από τον Goethe, που κατέβηκε στην Ελλάδα του 1943 να εξαγοράσει συνειδήσεις; Ή ακριβώς το αντίθετο, ο Παν-άγαθος που παίρνει ανθρώπινη μορφή για να μετατρέψει τους ανήμπορους σε αγγέλους και τους αναγκεμένους σε προστατευόμενους μιας θείας δύναμης;

Το δόλωμα είναι τα ποικίλα μυστήρια που πλανώνται πάνω από την υπόθεση. Η ουσία όμως είναι η ατμόσφαιρα της Κατοχής, το κλίμα μέσα στο οποίο οι χαρακτήρες κινούνται, αναγκάζονται να δράσουν, να αναδειχτούν ψυχολογικά και να ενεργήσουν ακόμα και εις βάρος των συμφερόντων τους. Το βιβλίο διαβάζεται με ευχαρίστηση, μπορεί και κινείται ελισσόμενο ανάμεσα στο μυθιστόρημα εποχής, στο θεολογικό μυστήριο, στην αλληγορία, ανάμεσα στην ατμόσφαιρα της Κατοχής και στις ψυχολογικές εναλλαγές των προσώπων.

Το λάτρεψα. Ήταν μάλλον ο ρυθμός της ανάγνωσης που με τράβηξε μέσα του και η αινιγματική φιγούρα του Αγάθου που κατεύθυνε τον επίγειο Άγγελό του, σαν Θεός τον καλοπροαίρετο αλλά γεμάτο σφάλματα άνθρωπο.

Πάπισσα Ιωάννα