Διαβάσαμε το Μηχανές σαν κι εμένα του Ίαν ΜακΓιούαν

Σταθερή αξία ο McEwan. Τον διαβάζουμε. Είναι τα βιβλία του που συνήθως μας αρέσουν. Εντάξει το “Solar” δεν μας άρεσε, αλλά το “Καρυδότσουφλο” μας κέρδισε. Ένα στα δύο, αλλά και πολύ καλές κριτικές για τα άλλα του.

> Ο Ίαν Μακ Γιούαν γεννήθηκε το 1948, σπούδασε στα Πανεπιστήμια Sussex και East Anglia και δημοσίευσε την πρώτη του συλλογή διηγημάτων, με τίτλο "Fist Love, Last Rites", το 1975, αποσπώντας μάλιστα το βραβείο Somerset Maughman, και τη δεύτερη με τίτλο "Between the Sheets", το 1977. Το 1987 κέρδισε το Whitbread Award (και το Prix Femina Etranger, έξι χρόνια μετά), για το μυθιστόρημά του "Child in Time". Έχει γράψει αρκετά μυθιστορήματα και σενάρια για τον κινηματογράφο. Τρία μυθιστορήματά του συμπεριλήφθηκαν στις τελικές υποψηφιότητες για το βραβείο Booker ("Έμμονη αγάπη", "Άμστερνταμ", "Εξιλέωση"). Το βραβείο τού απονεμήθηκε, τελικά, το 1998, για το "Άμστερνταμ". Η "Εξιλέωση" (2002), επίσης, έχει τιμηθεί με τα εξής βραβεία: W.H. Smith Literary Award (2002), National Book Critics' Circle Fiction Award (2003), Los Angeles Times Prize for Fiction (2003), και Santiago Prize for the European Novel (2004). Για το μυθιστόρημα "Σάββατο" τιμήθηκε το 2006 με το βραβείο James Tait Black Memorial Prize.

Στο συγκεκριμένο βιβλίο συμπλέκονται τρεις άξονες, που σε πρώτη φάση μοιάζουν ασύμπτωτοι. Ο έρωτας του αφηγητή προς τη Miranda. Η αγορά ενός ανθρωποειδούς ονόματι Adam που μπορεί να προγραμματιστεί αναλόγως με τα γούστα του ιδιοκτήτη του. Κι ο ανεπιτυχής πόλεμος της Βρετανίας στα Falkland και η ήττα από τη “φασιστική” Αργεντινή, πόλεμος που έληξε υπέρ της λατινοαμερικάνικης χώρας (σε ένα εναλλακτικό σενάριο της Ιστορίας). Αυτοί οι άξονες συγκλίνουν σταδιακά με τους δύο πρώτους να συμπλέκονται, καθώς η Μιράντα κοιμάται με τον Adam κι αυτός την ερωτεύεται… Από την άλλη, κάθε άξονας γεννά παρακλάδια, όπως η απειλή ενός αποφυλακισθέντος, που είχε κατηγορηθεί από τη Miranda για βιασμό, απειλή ότι θα στραφεί εναντίον της. Παράλληλα, ο Charlie γνωρίζει τον πολύ κύριο Alan Turing, τον πρωτεργάτη της επιστήμης των υπολογιστών.

Το ενδιαφέρον καταρχάς εστιάζεται στο πώς ένα μηχάνημα μπορεί να αποκτήσει την αυτονομία του, να σκέφτεται και να ενεργεί σαν άνθρωπος, να έχει γνώμη και εντέλει να δρα αυτόβουλα. Μέχρι πού φτάνει ο προγραμματισμός και από πού αρχίζει η αυτοσυνειδησία του; Τα πράγματα παίρνουν μυθιστορηματική τροπή όταν ο Adam κοιμάται με τη Miranda. Κι επομένως αρχίζουν υπαρξιακά ερωτήματα, που σχετίζονται με την ηθική ευθύνη ενός τέτοιου τεχνολογικού επιτεύγματος.

Το όραμα της μηχανικής ζωής δεν είναι καινούργιο, αλλά τα τελευταία χρόνια η τεχνολογική ανάπτυξη φαίνεται να το κάνει πιο εφικτό. Νέες εξελίξεις στην πληροφορική, στη νευρολογία, στη ρομποτική, στην τεχνητή νοημοσύνη κ.λπ. δίνουν το έναυσμα για σκέψεις που ίσως πριν μερικά χρόνια ήταν μόνο προϊόν επιστημονικής φαντασίας. Αλλά και σήμερα, η λογοτεχνία δεν παύει να ονειρεύεται, αλλά και να προβληματίζεται για το είδος της ζωής που μπορεί να προκύψει με την αρωγή της τεχνολογίας.

Ο Ian McEwan πραγματικά κεντά, ενώνοντας τα νήματα, αφήνοντας άλλα εκκρεμή, συνδέοντας κλωστές ώστε το κέντημά του να πλαισιώσει την ύπαρξη μιας μηχανικής ζωής όπως του Adam. Φτιάχνει χρονικά παλίμψηστα με τον πόλεμο στα Falkland στα 1982 και τον Alan Turing, που πέθανε το 1954, βαλμένα στον (υπονοούμενο) 21ο αιώνα με το τεστ DNA, τα κινητά και τη μηχανική ζωή. Κι εκεί πλέον, με το στοιχείο του έρωτα, της σεξουαλικής πράξης, της αυτόβουλης παρουσίας του ανθρωποειδούς… Η έννοια της ζωής, που δεν ξεκινά από βιολογικά δεδομένα, αλλά από τεχνολογικά, δημιουργεί γόνιμους προβληματισμούς, που κάθε λογοτεχνικό έργο σαν κι αυτό προσθέτει στο τραπέζι της εποχής.

Τα ζητούμενα στα οποία καλείται να απαντήσει ο αναγνώστης, για να συνεχίσει την ιστορία, είναι τουλάχιστον τρία: τι είδους «άνθρωπος» είναι ο Adam; πόσο ειλικρινής είναι η Miranda, ειδικά αφού ομολόγησε ότι έχει πει τρεις φορές ψέματα; ποια η σχέση όλων αυτών των νημάτων με τον αγγλοαργεντινικό πόλεμο και με τον Turing;

Το τελικό στάδιο του μυθιστορήματος δεν συνδέει όλα αυτά σε μια συγκλίνουσα κατάληξη. Οδηγεί σε ένα προσχεδιασμένο τέλος, αλλά όχι συνθέτοντας όλα σε ένα αδιάσπαστο σύνολο. Κι ενώ ξεκίνησα με πολλές προσδοκίες, έμεινα στο τέλος λιγότερο ευχαριστημένος, όχι με τον προβληματισμό του έργου, αλλά με την πλοκή και τον τρόπο με τον οποίο …ο Adam χάνει τη μάχη με τον άνθρωπο.
Πάπισσα Ιωάννα