Δημόσια Τέχνη: Οι πόλεις μάς ανήκουν
Παρακολουθήσαμε μια ενδιαφέρουσα συζήτηση περί δημόσιων χώρων, τέχνης και κοινωνικής ζωής με σημαντικούς φορείς της χώρας και σας μεταφέρουμε εντυπώσεις.
του Γιάννη Ασδραχά
Η αισθητική του δημόσιου χώρου που μας περιβάλει, καλή η κακή, κατευθυνόμενη ή μη μάς «εκπαιδεύει» καθημερινά. Επηρεάζει την αντίληψη μας επιβάλλοντας τους κανόνες της από τη στιγμή που θα διαβούμε την εξώπορτα του σπιτιού μας, το σύνορο που οριοθετεί τον ιδιωτικό από τον δημόσιο χώρο.
Ο πολίτης, λειτουργώντας ως δέκτης σε κάθε του μετακίνηση, προσλαμβάνει και αφομοιώνει τα προκαθορισμένα πρότυπα που εξυπηρετούν πολιτική, συνθήκες, ιστορία, μνήμη και ταυτότητα με μία συνεχόμενη επιδραστικότητα στον καθημερινό βίο. Για αυτό το τρίπτυχο, «Δημόσιος Χώρος – Δημόσια Τέχνη – Δημόσια Ζωή» μίλησαν εκπρόσωποι θεσμών που έχουν λόγο και θέση απέναντι στο ζήτημα του δημόσιο χώρου: Πρόκειται για την δεύτερη ανοιχτή συζήτηση που διοργάνωσε ο Οργανισμός Πολιτισμού και Ανάπτυξης ΝΕΟΝ στο πλαίσιο του φεστιβάλ Αθηνών και στους βιομηχανικούς χώρους της «Πειραιώς 260».
Στη συζήτηση που πραγματοποιήθηκε στις 24 Ιουνίου συμμετείχαν ο Δήμαρχος Θεσσαλονίκης, Γιάννης Μπουτάρης, ο Ιδρυτής του ΝΕΟΝ ∆ημήτρης ∆ασκαλόπουλος, η Εκτελεστική Διευθύντρια του Κέντρου Πολιτισμού του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος, Έλλη Ανδριοπούλου, η Διευθύντρια του Ιδρύματος Ωνάση Έφη Τσιότσιου, η διευθύντρια του ΝΕΟΝ Ελίνα Κουντούρη, η Διευθύντρια του Κέντρου Σύγχρονης Τέχνης Θεσσαλονίκης Συραγώ Τσιάρα και η Κοινωνική Ανθρωπολόγος Ελπίδα Ρίκου. Στη θέση του συντονιστή βρέθηκε ο επιμελητής τέχνης Θεόφιλος Τραμπούλης.
Ο Δημόσιος Χώρος ως καθρέφτης κατακερματισμένης συλλογικότητας
«Ο δημόσιος χώρος είναι ένας χώρος κενού στη πόλη, ένας κοινωνικός χώρος συμβίωσης, καθρέπτης μίας κατακερματισμένης συλλογικότητας», διαπίστωσε ο Δημήτρης Δασκαλόπουλος που πήρε πρώτος τον λόγο. Ο Ιδρυτής του ΝΕΟΝ θεωρεί ως στόχο τη σύνδεση της σύγχρονης τέχνης με τη καθημερινότητα της πόλη με τελική επίτευξη την αναβάθμισης της ζωής. Αναγκαία συνθήκη για την ολοκλήρωση του παραπάνω στόχου είναι η συλλογικότητα: «Η τέχνη απευθύνεται στους πολίτες, αρθρώνει κριτικό λόγο, εκπέμπει μήνυμα, οδηγεί σε μία αφύπνιση και σε μία αντίληψη ισοδύναμη με μία κοινωνική χειραφέτηση. Είναι ένα εγχείρημα εκδημοκρατισμού της κοινωνίας», πρόσθεσε ο Δημήτρης Δασκαλόπουλος διευκρινίζοντας ότι αναφέρεται σε μία τέχνη που δεν βρίσκεται στο δημόσιο χώρο ως μνημείο αλλά πρέπει να διακρίνεται από τα στοιχεία της καθημερινότητας να ενεργοποιεί το κοινό και να διαμορφώνει και αναβαθμίζει το καθημερινό περιβάλλον συμβάλλοντας σε μία πολιτική στράτευση για τον δημόσιο χώρο.
Μπουτάρης: «Είμαστε χωριάτες»
Ο Δήμαρχος Θεσσαλονίκης Γιάννης Μπουτάρης με εφόδιο την θητεία του στη συμπρωτεύουσα θεωρεί, όπως είπε, ότι δεν ξέρουμε να ζούμε στις πόλεις και δεν σεβόμαστε τον δημόσιο χώρο. «Είμαστε χωριάτες», είπε για να διευκρινίσει ότι «φροντίζουμε το σπίτι μας και δεν σεβόμαστε τον δημόσιο χώρο». Ενθυμούμενος πώς προτωανακάλυψε την τέχνη, ανέφερε πως το πρώτο του μάθημα αισθητικής ήταν όταν πρόσεξε τον τρόπο με τον οποίο ο αδελφός της γιαγιάς του παρατηρούσε το χρώμα του κρασιού. «Έχω καταλήξει στο συμπέρασμα ότι η αισθητική έχει τον πρώτο ρόλο σε κάθε έκφανση της ζωής μας», είπε.
Για την ανάπλαση της παραλίας στη Θεσσαλονίκη είπε πως όταν παρουσιάστηκε η μελέτη πριν από μία δεκαετία ήταν αντίθετος, αλλά όταν τελείωσε «ήταν μία έκπληξη. Ο κόσμος σκουντιέται για να περπατήσει στην Παραλία». Όμως ο δήμαρχος πρόσθεσε ότι η Θεσσαλονίκη είναι η μοναδική πόλη που δεν έχει βάρκα στην παραλία - «σαν να περιμένει τη γοργόνα του Μ. Αλεξάνδρου», είπε χαριτολογώντας. Ευελπιστεί να πλαισιώσουν τη νέα παραλία έργα σύγχρονης τέχνης που θα «συμβαδίζουν με το περιβάλλον έτσι ώστε το έργο να αποκτήσει και έναν άλλο χαρακτήρα πέρα από το αρχιτεκτόνημα».
Τα έργα τέχνης στο δημόσιο χώρο της συμπρωτεύουσας σύμφωνα με τον Γιάννη Μπουτάρη «είναι πολλά, αρκετά από αυτά όμως είναι άσχημα. Πρέπει να φύγουν κάποια και να αποκατασταθεί στην πόλη μας μία διαφορετική αισθητική». Πιστεύει πως ο ρόλος ενός έργου τέχνης είναι να δίνει την αίσθηση στον πολίτη ότι αναπνέει περισσότερο και πως ο κοινόχρηστος χώρος ανήκει στον πολίτη και θεωρεί χρέος του να περάσει αυτή η αντίληψη.
Το νέο Κέντρο Πολιτισμού στο Φάληρο ως υπόδειγμα δημόσιου χώρου
Η Ελλη Ανδριοπόλου παρουσίασε το Κέντρο Πολιτισμού του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος το οποίο κατασκευάζεται στο Δέλτα Φαλήρου στον παλιό Ιππόδρομο, ως χαρακτηριστικό δείγμα δημόσιου χώρου, ενώ είπε ότι στόχος του κέντρου που αναμένεται να ολοκληρωθεί το 2016 είναι να λειτουργήσει «ως σημείο συνάντησης με πρόσβαση σε όλους και να έχει πολύπλευρη επίδραση στην κοινωνία».
Η αναγέννηση του δημόσιου χώρου στο κέντρο της Αθήνας
Ένα άλλο παράδειγμα δημόσιου αστικού χώρου παρουσίασε η κα Έφη Τσιότσιου, που δεν είναι άλλο από το πρότζεκτ της ανασυγκρότησης του κέντρου της Αθήνας με άξονα την πεζοδρόμηση της οδού Πανεπιστημίου με τίτλο “Rethink Athens” . Πρόκειται όπως τόνισε για μία «αισθητική περιβαλλοντολογική αναβάθμιση που θα συμβάλει στην επιστροφή των κατοίκων στο κέντρο».
Ανέφερε χαρακτηριστικά ότι για τη διαμόρφωση θα φυτευτούν 800 δέντρα από την παλέτα των δέντρων της Αθήνας, ενώ το απαιτούμενο νερό για το πότισμα τους θα εξοικονομηθεί από ταμιευτήρες που θα κατασκευαστούν στις ταράτσες, οι οποίες θα οδηγούν τα όμβρια ύδατα σε δεξαμενές που θα έχουν τη δυνατότητα να καλύψουν τις ανάγκες των φυτών ακόμα και σε περίπτωση τριών μηνών ανομβρίας.
Η σημασία των δημόσιων έργων τέχνης
«Η αξία των έργων τέχνης ενισχύεται όταν έχουν δημόσια διάσταση», είπε η Ελίνα Κουντούρη παρουσιάζοντας τους στόχους του οργανισμού ΝΕΟΝ ο οποίος εστιάζει στον σύγχρονο πολιτισμό έχοντας ως χώρο ολόκληρη την πόλη, τον ανοιχτό, πολυποίκιλο, ενταγμένο στην κοινωνία τόπο όπου οι πληροφορίες διαδίδονται ελεύθερα, έναν τόπο που αντικατοπτρίζει τη σχέση των ανθρώπων με τις πόλεις τους και την τέχνη. Αναφερόμενη στη δημόσια τέχνη, επεσήμανε την ανάγκη να ανακτηθεί και να αναδειχθεί η ισχύς του δημόσιου χώρου. Όπως είπε, η σύγχρονη τέχνη έχει την ικανότητα να καθιστά ένα δημόσιο χώρο κοινωνικό. Ένα κλασικό παράδειγμα δημόσιας τέχνης είναι η Αρχαία Αγορά όπου «αγκάλιασαν τις πνευματικές δυνάμεις, τις οικονομικές συνθήκες και τα δημοκρατικά στοιχεία της Πόλης των Αθηνών».
Η Συραγώ Τσιάρα, παρουσίασε μια ιστορική αναδρομή για την τέχνη σε δημόσιο χώρο, εστιάζοντας στο διαφορετικό νόημα και σκοπό που εμπεριέχει σε συνάρτηση με τις εποχές και τα πολιτικά και κοινωνικά συστήματα. Η Ελπίδα Ρίκου επεσήμανε τον προβληματισμό του καθορισμού του δημόσιου χώρου, τονίζοντας ότι αυτός νοείται σε σχέση με το χρόνο και τις σχέσεις των εμπλεκόμενων δικτύων και οντοτήτων μέσα σε αυτόν, τις σχέσεις των ανθρώπων με τη φύση, με το αστικό τοπίο, την κοινωνική διάδραση.
Η αισθητική του δημόσιου χώρου που μας περιβάλει, καλή η κακή, κατευθυνόμενη ή μη μάς «εκπαιδεύει» καθημερινά. Επηρεάζει την αντίληψη μας επιβάλλοντας τους κανόνες της από τη στιγμή που θα διαβούμε την εξώπορτα του σπιτιού μας, το σύνορο που οριοθετεί τον ιδιωτικό από τον δημόσιο χώρο.
Ο πολίτης, λειτουργώντας ως δέκτης σε κάθε του μετακίνηση, προσλαμβάνει και αφομοιώνει τα προκαθορισμένα πρότυπα που εξυπηρετούν πολιτική, συνθήκες, ιστορία, μνήμη και ταυτότητα με μία συνεχόμενη επιδραστικότητα στον καθημερινό βίο. Για αυτό το τρίπτυχο, «Δημόσιος Χώρος – Δημόσια Τέχνη – Δημόσια Ζωή» μίλησαν εκπρόσωποι θεσμών που έχουν λόγο και θέση απέναντι στο ζήτημα του δημόσιο χώρου: Πρόκειται για την δεύτερη ανοιχτή συζήτηση που διοργάνωσε ο Οργανισμός Πολιτισμού και Ανάπτυξης ΝΕΟΝ στο πλαίσιο του φεστιβάλ Αθηνών και στους βιομηχανικούς χώρους της «Πειραιώς 260».
Στη συζήτηση που πραγματοποιήθηκε στις 24 Ιουνίου συμμετείχαν ο Δήμαρχος Θεσσαλονίκης, Γιάννης Μπουτάρης, ο Ιδρυτής του ΝΕΟΝ ∆ημήτρης ∆ασκαλόπουλος, η Εκτελεστική Διευθύντρια του Κέντρου Πολιτισμού του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος, Έλλη Ανδριοπούλου, η Διευθύντρια του Ιδρύματος Ωνάση Έφη Τσιότσιου, η διευθύντρια του ΝΕΟΝ Ελίνα Κουντούρη, η Διευθύντρια του Κέντρου Σύγχρονης Τέχνης Θεσσαλονίκης Συραγώ Τσιάρα και η Κοινωνική Ανθρωπολόγος Ελπίδα Ρίκου. Στη θέση του συντονιστή βρέθηκε ο επιμελητής τέχνης Θεόφιλος Τραμπούλης.
Ο Δημόσιος Χώρος ως καθρέφτης κατακερματισμένης συλλογικότητας
«Ο δημόσιος χώρος είναι ένας χώρος κενού στη πόλη, ένας κοινωνικός χώρος συμβίωσης, καθρέπτης μίας κατακερματισμένης συλλογικότητας», διαπίστωσε ο Δημήτρης Δασκαλόπουλος που πήρε πρώτος τον λόγο. Ο Ιδρυτής του ΝΕΟΝ θεωρεί ως στόχο τη σύνδεση της σύγχρονης τέχνης με τη καθημερινότητα της πόλη με τελική επίτευξη την αναβάθμισης της ζωής. Αναγκαία συνθήκη για την ολοκλήρωση του παραπάνω στόχου είναι η συλλογικότητα: «Η τέχνη απευθύνεται στους πολίτες, αρθρώνει κριτικό λόγο, εκπέμπει μήνυμα, οδηγεί σε μία αφύπνιση και σε μία αντίληψη ισοδύναμη με μία κοινωνική χειραφέτηση. Είναι ένα εγχείρημα εκδημοκρατισμού της κοινωνίας», πρόσθεσε ο Δημήτρης Δασκαλόπουλος διευκρινίζοντας ότι αναφέρεται σε μία τέχνη που δεν βρίσκεται στο δημόσιο χώρο ως μνημείο αλλά πρέπει να διακρίνεται από τα στοιχεία της καθημερινότητας να ενεργοποιεί το κοινό και να διαμορφώνει και αναβαθμίζει το καθημερινό περιβάλλον συμβάλλοντας σε μία πολιτική στράτευση για τον δημόσιο χώρο.
Μπουτάρης: «Είμαστε χωριάτες»
Ο Δήμαρχος Θεσσαλονίκης Γιάννης Μπουτάρης με εφόδιο την θητεία του στη συμπρωτεύουσα θεωρεί, όπως είπε, ότι δεν ξέρουμε να ζούμε στις πόλεις και δεν σεβόμαστε τον δημόσιο χώρο. «Είμαστε χωριάτες», είπε για να διευκρινίσει ότι «φροντίζουμε το σπίτι μας και δεν σεβόμαστε τον δημόσιο χώρο». Ενθυμούμενος πώς προτωανακάλυψε την τέχνη, ανέφερε πως το πρώτο του μάθημα αισθητικής ήταν όταν πρόσεξε τον τρόπο με τον οποίο ο αδελφός της γιαγιάς του παρατηρούσε το χρώμα του κρασιού. «Έχω καταλήξει στο συμπέρασμα ότι η αισθητική έχει τον πρώτο ρόλο σε κάθε έκφανση της ζωής μας», είπε.
Για την ανάπλαση της παραλίας στη Θεσσαλονίκη είπε πως όταν παρουσιάστηκε η μελέτη πριν από μία δεκαετία ήταν αντίθετος, αλλά όταν τελείωσε «ήταν μία έκπληξη. Ο κόσμος σκουντιέται για να περπατήσει στην Παραλία». Όμως ο δήμαρχος πρόσθεσε ότι η Θεσσαλονίκη είναι η μοναδική πόλη που δεν έχει βάρκα στην παραλία - «σαν να περιμένει τη γοργόνα του Μ. Αλεξάνδρου», είπε χαριτολογώντας. Ευελπιστεί να πλαισιώσουν τη νέα παραλία έργα σύγχρονης τέχνης που θα «συμβαδίζουν με το περιβάλλον έτσι ώστε το έργο να αποκτήσει και έναν άλλο χαρακτήρα πέρα από το αρχιτεκτόνημα».
Τα έργα τέχνης στο δημόσιο χώρο της συμπρωτεύουσας σύμφωνα με τον Γιάννη Μπουτάρη «είναι πολλά, αρκετά από αυτά όμως είναι άσχημα. Πρέπει να φύγουν κάποια και να αποκατασταθεί στην πόλη μας μία διαφορετική αισθητική». Πιστεύει πως ο ρόλος ενός έργου τέχνης είναι να δίνει την αίσθηση στον πολίτη ότι αναπνέει περισσότερο και πως ο κοινόχρηστος χώρος ανήκει στον πολίτη και θεωρεί χρέος του να περάσει αυτή η αντίληψη.
Το νέο Κέντρο Πολιτισμού στο Φάληρο ως υπόδειγμα δημόσιου χώρου
Η Ελλη Ανδριοπόλου παρουσίασε το Κέντρο Πολιτισμού του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος το οποίο κατασκευάζεται στο Δέλτα Φαλήρου στον παλιό Ιππόδρομο, ως χαρακτηριστικό δείγμα δημόσιου χώρου, ενώ είπε ότι στόχος του κέντρου που αναμένεται να ολοκληρωθεί το 2016 είναι να λειτουργήσει «ως σημείο συνάντησης με πρόσβαση σε όλους και να έχει πολύπλευρη επίδραση στην κοινωνία».
Η αναγέννηση του δημόσιου χώρου στο κέντρο της Αθήνας
Ένα άλλο παράδειγμα δημόσιου αστικού χώρου παρουσίασε η κα Έφη Τσιότσιου, που δεν είναι άλλο από το πρότζεκτ της ανασυγκρότησης του κέντρου της Αθήνας με άξονα την πεζοδρόμηση της οδού Πανεπιστημίου με τίτλο “Rethink Athens” . Πρόκειται όπως τόνισε για μία «αισθητική περιβαλλοντολογική αναβάθμιση που θα συμβάλει στην επιστροφή των κατοίκων στο κέντρο».
Ανέφερε χαρακτηριστικά ότι για τη διαμόρφωση θα φυτευτούν 800 δέντρα από την παλέτα των δέντρων της Αθήνας, ενώ το απαιτούμενο νερό για το πότισμα τους θα εξοικονομηθεί από ταμιευτήρες που θα κατασκευαστούν στις ταράτσες, οι οποίες θα οδηγούν τα όμβρια ύδατα σε δεξαμενές που θα έχουν τη δυνατότητα να καλύψουν τις ανάγκες των φυτών ακόμα και σε περίπτωση τριών μηνών ανομβρίας.
Η σημασία των δημόσιων έργων τέχνης
«Η αξία των έργων τέχνης ενισχύεται όταν έχουν δημόσια διάσταση», είπε η Ελίνα Κουντούρη παρουσιάζοντας τους στόχους του οργανισμού ΝΕΟΝ ο οποίος εστιάζει στον σύγχρονο πολιτισμό έχοντας ως χώρο ολόκληρη την πόλη, τον ανοιχτό, πολυποίκιλο, ενταγμένο στην κοινωνία τόπο όπου οι πληροφορίες διαδίδονται ελεύθερα, έναν τόπο που αντικατοπτρίζει τη σχέση των ανθρώπων με τις πόλεις τους και την τέχνη. Αναφερόμενη στη δημόσια τέχνη, επεσήμανε την ανάγκη να ανακτηθεί και να αναδειχθεί η ισχύς του δημόσιου χώρου. Όπως είπε, η σύγχρονη τέχνη έχει την ικανότητα να καθιστά ένα δημόσιο χώρο κοινωνικό. Ένα κλασικό παράδειγμα δημόσιας τέχνης είναι η Αρχαία Αγορά όπου «αγκάλιασαν τις πνευματικές δυνάμεις, τις οικονομικές συνθήκες και τα δημοκρατικά στοιχεία της Πόλης των Αθηνών».
Η Συραγώ Τσιάρα, παρουσίασε μια ιστορική αναδρομή για την τέχνη σε δημόσιο χώρο, εστιάζοντας στο διαφορετικό νόημα και σκοπό που εμπεριέχει σε συνάρτηση με τις εποχές και τα πολιτικά και κοινωνικά συστήματα. Η Ελπίδα Ρίκου επεσήμανε τον προβληματισμό του καθορισμού του δημόσιου χώρου, τονίζοντας ότι αυτός νοείται σε σχέση με το χρόνο και τις σχέσεις των εμπλεκόμενων δικτύων και οντοτήτων μέσα σε αυτόν, τις σχέσεις των ανθρώπων με τη φύση, με το αστικό τοπίο, την κοινωνική διάδραση.
