Άρτος: Η γλυπτική του Θοδωρή Παπαγιάννη στο Βυζαντινό Μουσείο

του Γιάννη Ασδραχά

«Στο ψωμάκι που τρώω» ήταν ο όρκος που έδινε βαρύτητα στις λέξεις της γενιάς των παιδιών που είδε το φως στα χρόνια της κατοχής. Σε αυτή τη γενιά ανήκει ο Ηπειρώτης γλύπτης Θόδωρος Παπαγιάννης. Έμαθε να σέβεται το μάννα της διατροφής. Και να υπολογίζει την αξία του όχι με την τρέχουσα τιμή αλλά με τον σεβασμό που επιβάλλεται όταν ιεροτελεστικά μοιραζόταν η οικογένεια τον άρτο γύρω από το τραπέζι. Τον παραπάνω όρκο ανέσυρε από την βαθιά αλλά όχι λησμονημένη μνήμη του ο γλύπτης με αφορμή την έκθεση με έργα του αφιερωμένα στον «Άρτον Ημών τον Επιούσιον» που αυτό το διάστημα παρουσιάζεται στους χώρους του «Βυζαντινού και Χριστιανικού Μουσείου».

Στην συνέντευξη που πραγματοποιήθηκε με αφορμή την έκθεση την περασμένη εβδομάδα οι θύμησες που κουβαλάνε την ύλη αμέτρητων γενιών, έφεραν στην επιφάνεια μία ακόμα εικόνα από τα χρόνια του μόχθου. Αυτήν του πατέρα του να χαιρετά την οικογένεια λίγο πριν ξεκινήσει μία διαδρομή από την Ήπειρο, πεζός ή με όποιο άλλο μέσο βρισκόταν στο διάβα του, με προορισμό τη Θεσσαλία. Και όταν γύριζε από αυτό το ταξίδι «που αν το έκανε κανείς σήμερα μπορεί και να πέθαινε από την ταλαιπωρία», όπως είπε ο εικαστικός, έφερνε και το τρόπαιό του: ένα τσουβάλι γεμάτο σιτάρι στον ώμο.

Όπως το περιεχόμενο του σακιού αλεθόταν και ζυμωνόταν με παραδοσιακά μέσα για να γίνει άρτος έτσι και ο Θοδωρής Παπαγιάννης μετασχηματίζει τη μνήμη αυτών των καταστάσεων σε εικαστικό υλικό. Συνθέτοντας ένα φόρο τιμής με πρωταγωνιστές χιλιάδες μορφές τις οποίες δούλεψε επί 18 χρόνια. Και εν τέλει στήνει μία έκθεση που βρίσκεται σε σύμπνοια με το Μουσείο.

«Ο άρτος, αυτό το αρχέγονο σύμβολο, έχει πολυσήμαντη παρουσίαση στον βυζαντινό κόσμο. Είναι σύμβολο κεντρικής σημασίας για τον Χριστιανισμό και προσφιλές θέμα για τον καλλιτέχνη, αποτελεί το επίκεντρο, γύρω από το οποίο οργανώνεται η αφήγηση της έκθεσης» είπε η διευθύντρια του μουσείου Αναστασία Λαζαρίδου. Διασαφήνισε ότι η έκθεση εντάσσεται στον χαρακτήρα και το ύφος των μουσικολογικών επιλογών του Βυζαντινού ενώ ταυτόχρονα η γλυπτική του καλλιτέχνη στους χώρους του «αποκτά νέο νόημα και περιεχόμενο με θρησκευτικές και ιστορικές αναφορές».

Στον «προθάλαμο» του εκθεσιακού χώρου βρίσκεται μία σύνθεση σαν ένα ιερό. Στο κέντρο του, ένα μεγάλο ταψί με πρόσφορα αφημένα στην επιφάνεια του χωρίς διάταξη. Σακιά με σιτάρι και δύο σταυρόσχημες μορφές, εκατέρωθεν ως παραστάδες. Αυτή η σύνθεση βρίσκεται σε ευθυγράμμιση με μία «πολυπληθή» επιφάνεια που διατρέχει την κεντρική αίθουσα. Πρόκειται για μία γέφυρα που πάνω της υπάρχουν 1.200 διαφορετικές μορφές, ένα πλήθος ανομοιογενών ανθρωπόμορφων φιγούρων που συμβολίζει την ατελείωτη πορεία των γενεών.

Κάθε ένα από αυτά τα πήλινα έργα φέρει σε μία ταυτότητα τους στίχους ελλήνων ποιητών και λογοτεχνών ως φυλακτό και εφόδιο αυτής της διαδρομής που η αφετηρία της βυθίζεται σε έναν σκοτεινό χώρο. «Όπως έγραφε και ο Νίκος Καζαντζάκης στην "Ασκητική", ερχόμαστε από το Χάος και σκοπός μας είναι να το κάνουμε Φως» είπε ο Θόδωρος Παπαγιάννης. Φύλακες παρατηρητές είναι δέκα μεγάλα γλυπτά, οι «ταγοί της κοινωνίας» όπως τους αποκάλεσε ο καλλιτέχνης.

Το υλικό αυτών των μεγάλων σε διαστάσεις γλυπτών προέρχεται από τα αποκαΐδια της φωτιάς που κατάστρεψε μέρος του Πολυτεχνείου τη δεκαετία του 1990. Ξύλο και σίδερο με ευδιάκριτο το πέρασμα τους μέσα από τις φλόγες που στο κέντρο τους έχουν ένα φυλακτό: Το σμιλεμένο πρόσωπο ή τους στίχους ενός έλληνα ποιητή. Μηνύματα και πολλαπλές αναγνώσεις πάνω στο ίδιο έργο με σκοπό και στόχο του καλλιτέχνη να προσλάβει το νόημα ο θεατής χωρίς υποδείξεις ή κατευθυντήριες από τον ίδιο. Επιδίωξη που, σύμφωνα με τον καλλιτέχνη, βρίσκεται σε αντίθετη τροχιά με μερίδα της σύγχρονης τέχνης που «το έργο είναι πολύ λίγο και πάρα πολύς ο λόγος». Αισθάνεται όπως εξομολογήθηκε «old fashion. Δεν σπάω καρπούζια. Δεν μπορώ να απεμπολήσω τις αρχές μου. Θέλω να φαίνεται το έργο και ο λόγος απλά να το συμπληρώνει, όχι να το ορίζει».

Στο πλαίσιο της έκθεσης διοργανώνονται οι ακόλουθες θερινές δράσεις:
- Την Τετάρτη 4 Ιουλίου, o Θόδωρος Παπαγιάννης με την ιστορικό τέχνης του Μουσείου Ιωάννα Αλεξανδρή θα συνομιλήσουν και θα ξεναγήσουν το κοινό (ώρα 20.00)
- Στις 11 Ιουλίου, ώρα 20.00: Η ιστορικός τέχνης Ιωάννη Αλεξανδρή θα ξεναγήσει το κοινό (ώρα 20.00)
- Ο ίδιος ο Θόδωρος Παπαγιάννης θα ξεναγήσει το κοινό την 1 Αυγούστου (ώρα 20.00).
- Την Κυριακή 9/9 και 23/9 o Θόδωρος Παπαγιάννης με την Ιωάννα Αλεξανδρή θα συνομιλήσουν και θα ξεναγήσουν το κοινό ( ώρα 12.00).
- Επίσης ton Σεπτέμβριο θα πραγματοποιηθούν εκπαιδευτικά προγράμματα

Info:
Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο, Bασιλίσσης Σοφίας 22, τηλ.:  213 2139572
Γενική είσοδος: 4€
Διάρκεια: Έως 23 Σεπτεμβρίου
Ώρες Λειτουργίας: Τρίτη-Κυριακή: 09.00-16.00