Δωρικός Ρυθμός: Ο Sean Scully ζωγραφίζει την Δημοκρατία

του Γιάννη Ασδραχά

Μπορεί να οπτικοποιηθεί η Δημοκρατία; Αν ναι, ποια θα ήταν η εικόνα του πολιτεύματος που έχει πιστοποιηθεί, όταν λειτουργεί εύρυθμα, ως το αποτελεσματικότερο στην επίτευξη του σκοπού να ορίζουν οι μάζες το πεπρωμένο τους; Αν όντως δύναται να υπάρχει αυτή η εικόνα τότε «ενσαρκώνεται» στο έργο του ιρλανδικής καταγωγής καλλιτέχνη Σον Σκάλι που φιλοξενείται αυτές τις μέρες στους χώρους του μουσείου «Μπενάκη».

Σε ένα δεδομένο χώρο, τον καμβά, όγκοι γεωμετρικοί, ανομοιογενείς σε μέγεθος και διαφορετικοί σε χρωματικούς τόνους δημιουργούν ένα σύνολο στο οποίο τα όρια λειτουργούν και ως συνεκτικοί δεσμοί. Πρόκειται για έργα που ορίζουν οι κανόνες της αρμονίας και η διατύπωσή τους ολοκληρώνεται με τον θεματικό τίτλο τους: «Δωρικός Ρυθμός». Ο αρχιτεκτονικός, δηλαδή, εκφραστής της εποχής που γεννήθηκε ο πολιτικός όρος της δημοκρατίας.

Στην κύρια αίθουσα της έκθεσης κυριαρχούν τα έξι έργα μεγάλων διαστάσεων που ο καλλιτέχνης επέλεξε να παρουσιάσει για πρώτη φορά στην Αθήνα. Δεν πρόκειται για κάποια ευκαιριακή συγκυρία αλλά για μία ουσιαστική, βαθιά πολιτική πράξη. Η έμπνευση του Σον Σκάλι για τη «Δωρική» σειρά προέκυψε, σύμφωνα με τον ίδιο, από την «αρχιτεκτονική φόρμα που συνόδευσε τη γέννηση της Δημοκρατίας».
 
«Στο δωρικό ρυθμό με αφορά η απλότητα, μια πρωτόγονη αλήθεια και μια θεμελιώδης αρχή που έχει χτιστεί αιώνες», εξηγεί. «Πάντα καταφεύγω στο βαθύτερο, που αναπαρίσταται από κάτι πολύ στοιχειώδες. Μπορείς να σταθείς μπροστά του και να φαντάζεσαι, να αισθάνεσαι ενώ ο χρόνος καταργείται. Δεν υπάρχει χρόνος». Όπως παραδέχεται, η έκθεση «διατρέχεται από την ιδέα της κλασικής τάξης, που συμπεριλαμβάνει την ποίηση και ένα αίσθημα παγκόσμιο με διαχρονικές αξίες».



Κατασκευαστικά, κάθε έργο της Δωρικής Σειράς αποτελείται από μέρη που ζωγράφισε ξεχωριστά ο εικαστικός και ύστερα τα συνάρμοσε. «Κάθε ένας πίνακας κατασκευάστηκε κομμάτι κομμάτι. Τα ζωγράφισα σαν τρίπτυχα. Οι απαλές γραμμές και οι αιχμές είναι σε απόλυτη πειθαρχία κι ευθυγράμμιση. Τα διακατέχει μια γλυπτική δύναμη. Έτσι παύουν να είναι συναισθηματικά. Είναι σκληρά. Αυτό που ήθελα ήταν να εκπέμπουν ευγένεια και αυστηρότητα». Όσο για τις διαχωριστικές γραμμές των γεωμετρικών όγκων, σημαντική παράμετρος στην εικαστική του αφήγηση είπε πως τις έκανε χωριστά και τις συνέδεσε στο τέλος. Αυτή η διαδικασία, σύμφωνα με τον καλλιτέχνη, προσφέρει την πειθαρχία στις αιχμές του κάθε έργου. «Υπάρχει πολύ σοβαρή σχέση στη ζωγραφική μου με την γλυπτική» λέει ο ίδιος.

Στα «Δωρικά» μεγαλειώδη έργα στην δεύτερη αίθουσα της έκθεσης, τα γυαλιστερά χρώματα έχουν στεγνώσει πάνω σε μεταλλικές επιφάνειες. «Χρησιμοποιώ το μέταλλο, που είναι δηλωτικό του χρόνου. Είναι χιλιάδων ετών. Και η δουλειά μου συνδέεται με την αρχαιότητα. Επίσης οι γλυπτικές δυνατότητές τους είναι μεγάλες. Υπάρχει μια αδιαπραγμάτευτη σκληρότητα σε συνδυασμό με μια ποιητικότητα».

Διατυπώνοντας ο καλλιτέχνης την κεντρική ιδεολογική του θέση εστίασε στην ιδέα της σύνθεσης των πραγμάτων. «Το ερώτημα είναι ένα: πώς επιτυγχάνεται η σύνθεση; Αυτό είναι η βάση μου», τόνισε. «Στην αφηρημένη τέχνη που υπηρετώ ξεκίνησα από την ιδέα της φιγούρας. Εν συνεχεία ώθησα τα πράγματα. Οι όγκοι στα έργα της δωρικής σειράς σπρώχνουν το ένα το άλλο, αγκαλιάζονται ή επικοινωνούν. Το βασικό ζήτημα είναι να πετύχουν να έχουν κοινό χώρο, κοινό πλανήτη. Αυτό είναι και ένα παγκόσμιο πρόβλημα». Δεν τα θεωρεί νοσταλγικά έργα αλλά πρόθεση του είναι να επηρεάσει το μέλλον. «Να μιλήσουν στο μέλλοντα χρόνο που θα έρθει».

Η πρώτη αίθουσα λειτουργεί ως πρόλογος της έκθεσης. Τα έργα «συστήνουν μια οικογένεια από συναισθήματα», διευκρινίζει ο εικαστικός. Χαρακτικά, υδατογραφίες, παστέλ και άλλα ζωγραφικά έργα συνθέτουν το υλικό της αίθουσας. Προέρχονται από διαφορετικές περιόδους της τριαντάχρονης πορείας του. Τα έργα αυτά έχουν σκοπό να δώσουν στον θεατή την ευκαιρία να εξερευνήσει κι άλλους τομείς της τέχνης και να αντιληφθεί πώς το πρώιμο έργο του στάθηκε ένας προάγγελος για το σύνολο των νέων δημιουργιών.

Αρκετά πρόεκυψαν από τις επιρροές του ταξιδιού του στην Σύμη, στα μέσα της δεκαετίας του 1980. Είναι μικρών διαστάσεων, με συνεχόμενες οριζόντιες και κάθετες λωρίδες χρωμάτων και την αίσθηση που του άφησε η παλέτα του νησιού. Αυτό το υλικό στα μικρών διαστάσεων έργα, όπως μας είπε ο καλλιτέχνης, «συνδέεται περισσότερο με την παραδοσιακή ιστορία της ζωγραφικής. Όταν τα κοιτάς, αποκτάς μια άλλη αίσθηση γι' αυτό που συμβολοποιούν. Είναι μια ενότητα από μόνα τους. Ανήκουν στο παρόν. Με αφορά να δημιουργώ κάτι ρομαντικό αλλά συγχρόνως σκληρό. Εντέλει είναι σαν να απελευθερώνουν μόνα τον εαυτό τους».

Γλαφυρά μάς παρουσίασε και το περιβάλλον αλλά και τη νοητική διαδικασία που στάθηκε αφορμή για την έκθεση στην Αθήνα. «Ξεκίνησα αυτή τη σειρά στο μέσο ενός δάσους στη Γερμανία. Μακριά από κάθε ανθρώπινη συναναστροφή, μέσα σε ένα δωμάτιο, άδειο. Σκεφτόμουν για τις αξίες της Τάξης, της Ζωής. Του Ανθρωπισμού. Σκεφτόμουν τη Δημοκρατία», υπογραμμίζει για αυτή τη σύμπτωση των καλλιτεχνικών προθέσεων με την πόλη αναφοράς του: την Αθήνα. Άλλωστε, η Ελλάδα δεν αποτελεί για τον καλλιτέχνη terra incognita. Ούτε είναι καλυμμένη με των μανδύα των ιστορικών μύθων. Ούτε καν με την αποτροπιαστική εικόνα του οικονομικά ατάσθαλου κράτους.

Μια πορεία... καλλιτεχνική

Ο Σον Σκάλι έχει ζήσει την Ελλάδα και τον λαό της σε τέσσερα ταξίδια που έκανε στην χώρα. Πρώτη φορά πέρασε τα σύνορα το 1967, την εποχή που η απριλιανή Δικτατορία είχε επιβάλει ακόμη και dress code για το πώς πρέπει κανείς να εισέρχεται στη χώρα. Έτσι για το νεαρό Σον Σκάλι, που συμπορευόταν με την αισθητική των Χίπις, το να περάσει τα σύνορα αποδείχτηκε πως δεν ήταν μία εύκολη υπόθεση. Βρέθηκε στη χώρα μας ξανά τη δεκαετία του 1980. Τότε προέκυψαν έργα εμπνευσμένα από την Σύμη, τα οποία βρίσκονται στην αίθουσα που λειτουργεί ως προθάλαμος στην κυρία έκθεση του «Δωρικού ρυθμού».

Αυτό που ξεχωρίζει και τον ελκύει στην χώρα είναι η χαοτική αλλά παραδόξως λειτουργική κατάσταση που επικρατεί στις πόλεις και στην κοινωνία της. «Η επικαιρότητα είναι αναπόφευκτη» είπε μπροστά στα έργα του με αφορμή την οικονομική κρίση. «Με όρους που άπτονται με τον χρόνο, θεωρώ ότι τα πράγματα συμβαίνουν όποτε πρέπει να συμβούν. Υπάρχει μια πνευματική δύναμη που διαπερνά τον κόσμο θετικά και αρνητικά. Κι αυτά που συμβαίνουν τώρα έπρεπε να συμβούν. Γι'αυτό συμβαίνουν. Είναι μια πνευματικώς αναπόφευκτη νομοτέλεια», παρατηρεί με στωική διορατικότητα.

Ο διακεκριμένος εικαστικός έχει τα «εφόδια» για να διακρίνει τις συνιστώσες της κατάστασης που επικρατεί εδώ όπως επίσης στην Ισπανία και την πατρίδα του την Ιρλανδία. Και όχι επιδερμικά. Ο ίδιος, όπως είπε, μεγάλωσε σε «Slum» (παραγκούπολη) του Δουβλίνου. Η οικογένειά του μετακόμισε στο Λονδίνο για να εξασφαλίσει το απολύτως αναγκαίο που δεν μπορούσε να έχει στην Ιρλανδία της δεκαετίας του 1950: την τροφή.

Ένα δωμάτιο σε παράπηγμα ήταν όλη και όλη η οικογενειακή του στέγη του στην Αγγλία. Εργασία από νωρίς και στη συνέχεια νυχτερινό σχολείο που στις τάξεις του, όπως αναφέρει, «έμαθα τα πάντα». Με μια ειδοποιό διαφορά που τον έφερε κοντά στην τέχνη: «Παρ’όλες τις δυσχέρειες, ζούσα σε ένα δημιουργικό περιβάλλον. Όλοι είχαμε κάτι το διαφορετικό, μία άποψη για τα πάντα. Είναι κάτι που διακρίνει το Ιρλανδικό μας αίμα», λέει χωρίς περιστροφές.

Αυτό είναι το προοίμιο της καριέρας του γεννημένου το 1945 καλλιτέχνη που υπήρξε δύο φορές υποψήφιος για το σημαντικό βραβείο «Turner». Σε ηλικία 15 χρονών μαθήτευσε σε κατάστημα σχεδιασμού και γραφιστικής. Κι από το 1962 εώς το 1965 παρακολουθεί απογευματινά μαθήματα στο “Central School of Art” του Λονδίνου, με ενδιαφέρον εκείνη την περίοδο στην παραστατική τέχνη. Η πιο καταλυτική συνάντηση που είχε εκείνη την εποχή ήταν με το έργο του Μαρκ Ρόθκο. Όταν το αντίκρισε σε ηλικία 21 ετών στον κατάλογο μίας έκθεσης στο Λονδίνο, τότε αποφάσισε να εγκαταλείψει οριστικά την παραστατική ζωγραφική.

Το 1972 πήρε το πτυχίο του από το Newcastle University με την ανώτερη διάκριση. Εκείνο το διάστημα διατυπώνει τους προσωπικούς του δρόμους έκφρασης με μεγάλων κλιμάκων πίνακες, με τεμνόμενες γραμμές σε αλληλένδετα πλέγματα, που συνθέτουν ένα πολυεπίπεδο οπτικό τοπίο. Ταξιδεύει στις ΗΠΑ στις αρχές της δεκαετίας του 1970 ως επισκέπτης καλλιτέχνης και κάτοχος υποτροφίας. Εντέλει πολιτογραφήθηκε πολίτης των Ηνωμένων Πολιτειών. Δούλεψε σε Ευρώπη και Αμερική συναναστρεφόμενος εμβληματικές προσωπικότητες της τέχνης.

Το έργο του έχει παρουσιαστεί σε μεγάλα μουσεία, μεταξύ των οποίων τα Smithsonian Museum of American Art στην Ουάσιγκτον, την Scottish Nation Gallery of Modern Art στο Εδιμβούργο, το Metropolitan Museum of Art στη Νέα Υόρκη κ.α. Έργα του βρίσκονται και σε αναρίθμητες συλλογές σε όλο τον κόσμο συμπεριλαμβανομένων και των μουσείων Museum of Fine Arts (Βοστώνη), MoMA (Νέα Υόρκη), Tate (Λονδίνο) και Museo Nacional Reina Sofia (Μαδρίτη).

Τα έργα της Δωρικής έκθεσης, «έπιασαν» τον διευθυντή του μουσείου Μπενάκη, Αγγελο Δεληβοριά, πριν ακόμα προλάβει να αντιδράσει νοηματικά στην θέαση τους. Όπως είπε χαρακτηριστικά, «με άρπαξαν τα μυστικά της τέχνης του». Και προσέθεσε «η έκθεση λειτουργεί ως θεμέλιο για την αναστύλωση του ηθικού σε μία δύσκολη εποχή για την Ελλάδα. Όχι οικονομική, αλλά αισθητική».

Η έκθεση «Δωρικός Ρυθμός» μετά την πρώτη της παρουσίαση στην Αθήνα πρόκειται να περιοδεύσει στο Institut Valencià d’Art Modern στην Ισπανία και στο Hugh Lane στην Ιρλανδία. Την έκθεση επιμελείται η Σάλι Ράντικ.

Info:
Δωρικός Ρυθμός, Έκθεση του Σον Σκάλι
Μουσείο Μπενάκη, Κτήριο Οδού Πειραιώς (Πειραιώς 138) 
Έως τις 15 Ιουλίου

Ξεναγήσεις για το κοινό από την επιμελήτρια της έκθεσης, Ξένια Γερουλάνου, πραγματοποιούνται τις ακόλουθες ημερομηνίες και ώρες:

Σάββατο, 23 Ιουνίου 2012, στις 19.30
Κυριακή 24 Ιουνίου 2012, στις 12.30
Τετάρτη 27 Ιουνίου 2012, στις 12.30
Πέμπτη 28 Ιουνίου 2012, στις 12.30
Σάββατο 14 Ιουλίου 2012, στις 19.30
Κυριακή 15 Ιουλίου 2012, στις 12.30 

Τιμή εισιτηρίου: € 5, € 3 (μειωμένο)