H (αρχαία) ελληνική φαντασία στο Μπενάκη

του Γιάννη Ασδραχά

Ο Πολύφημος, ο Μινώταυρος, η  Μέδουσα, ο Κέρβερος, οι Σειρήνες, οι Στυμφαλιδες όρνιθες προσκαλούν τους Αθηναίους σε μία έκθεση «γύρο του θριάμβου» για το μεγάλο  τρόπαιο που κατέκτησαν στην πόλη-επίκεντρο των μύδρων, που έκανε ακόμα πιο βαθιά την κρίση της Ελλάδας: το Βερολίνο. 

Η μάχη των παραπάνω αρχαίων τεράτων συντελέσθηκε στο πλαίσιο του διαγωνισμού δημιουργικού ντιζάιν  που πραγματοποιήθηκε τον περασμένο Οκτώβριο στη γερμανική πρωτεύουσα.  Πρόκειται για την πρόταση της ομάδας  «Beetroot» (παντζάρι) από την Θεσσαλονίκη , η οποία με τίτλο «The Greek Monsters» έδωσε υπόσταση υλική, ψηφιακή κι ακουστική σε πλάσματα του ελληνικού μυθολογικού Πανθέου. 

Η ομάδα με προσωπικό μόλις έντεκα άτομα έλαβε την  υψηλότερη διάκριση, το red dot Communication Design Award – Agency of the Year για το 2011, έχοντας  απέναντι της  γραφεία με διεθνή εμβέλεια και εκατοντάδες υπαλλήλους. Αυτή η έκθεση,  αφού ταξίδεψε στις χώρες του κόσμου, γυρνάει στην Αθήνα και φιλοξενείται στο Μουσείο Μπενάκη της οδού Πειραιώς που πρόσφερε απλόχερα τους χώρους του ισογείου σε μια ανεπανάληπτη παρέλαση αξεπέραστων δημιουργημάτων της αρχαίας ελληνικής φαντασίας. 

«Το μουσείο μας εμπιστεύτηκε. Και σε αυτόν τον χώρο τέχνης παρουσιάζουμε μία έκθεση διαφορετικού είδους, εκπροσωπώντας τον χώρο του ντιζάιν», τονίζει  ο Αλέξης Νίκου, ένας εκ της ομάδας, για να προσθέσει ότι επειδή η έκθεση έρχεται για πρώτη φορά στο "σπίτι" της «την κάνουμε και μεγαλύτερη από ποτέ». Το εκθεσιακό γεγονός μεταφέρει  την αισιόδοξη εικόνα ότι  υπάρχουν οι δυνάμεις σε αυτόν τον τόπο που μπορούν να φέρουν την πολυπόθητη ανάπτυξη.

Οι άξονες που διέπουν  την έκθεση «είναι ξεκάθαροι» , υπογραμμίζουν  τα μέλη της ομάδας, συμπληρώνοντας  με περιπαικτική διάθεση «οι Έλληνες ήρθαν πάλι να μαζέψουν τη μυθολογία τους. Ήμασταν τα τέρατα της Ευρώπης, ε, λοιπόν ήρθαμε μ' αυτά!» 

Σύμφωνα με το πληροφοριακό υλικό της ομάδας, που καλωσορίζει τον θεατή στην έκθεση, τα τέρατα δημιουργήθηκαν για  να προσωποποιήσουν το «συγκλονιστικό μυστήριο της δημιουργίας του κόσμου και της ζωής, τα φυσικά φαινόμενα ή απλά τους κοινούς και καθημερινούς φόβους, πολλούς από τους οποίους δεν έχουμε αποβάλει ακόμα και σήμερα». Αυτές οι αφύσικες υπάρξεις στέκονταν για χρόνια ως «αντίποδες των θεών, των ηρώων και των κοινών θνητών αναλαμβάνοντας σιωπηλά (ή όχι τόσο) να φέρουν τις αμαρτίες του κόσμου». 

Η έκθεση  δεν έχει σκοπό να παρουσιάσει τα ελληνικά τέρατα, αλλά να τα αναδείξει ως έξοχα παραδείγματα της δημιουργικής φαντασίας ποιητών όπως ο Όμηρος και ο Ησίοδος, ως μοναδικά τεκμήρια της οξυδερκούς παρατηρητικότητας των αρχαίων Ελλήνων για τον κόσμο και την φύση που τους περιέβαλε, ως σύμβολα της ηθικής της κοινωνικής ζωής και της φιλοσοφίας. Εντέλει, ως σημειολογικούς θησαυρούς που επηρέασαν σημαντικά τον δυτικό κόσμο. 

Η φιλοσοφία της έκθεσης τέμνεται, όμως, και με την κατάσταση που βιώνει η χώρα μας. «Ζούμε σε μία συγκυρία όπου η αξιοπιστία της χώρας μας βάλλεται διαρκώς», σημειώνουν τα μέλη της ομάδας. «Η ποιότητα της ζωής των Ελλήνων κάμπτεται μαζί με το ηθικό τους, χωρίς το οποίο δεν θα μπορέσει να υπάρξει η πολυπόθητη ανάπτυξη». Με αυτά τα κριτήρια τα ελληνικά τέρατα της έκθεσης  επιχειρούν να αντιστρέψουν – με χιούμορ- την κακή πολιτικο-κοινωνικο-οικονομική εικόνα της Ελλάδας στο εξωτερικό αλλά και το εσωτερικό. Με το διττό τους χαρακτήρα τόσο ως θύτες όσο και ως θύματα τα αρχαία αυτά τέρατα λειτουργούν ως τα πλέον σύγχρονα σύμβολα ενάντια στον ρατσισμό, τις γενικεύσεις και τον αποκλεισμό, ενώ παράλληλα επικοινωνούν με βασικές αρχές της δημιουργικότητας και οικουμενικές φιλοσοφικές βάσεις και πρακτικές του σύγχρονου ντιζάιν. 

«Ελληνικά Τέρατα είμαστε όλοι όσοι προσπαθούμε για την ανάπτυξη, παρά τις όποιες δυσμενείς συνθήκες, βρίσκοντας πάντα τρόπους να διακρινόμαστε στις υψηλότερες θέσεις του στίβου μας» καταλήγουν οι Beetroot.    

Η Έκθεση

Ματ χρώματα από μία μικρή παλέτα που περιέχει το λευκό, το μαύρο και μία πορτοκαλί απόχρωση του κόκκινου περιέχει το φάσμα που καλύπτει τις επιφάνειες των γλυπτών. Η φόρμα θυμίζει μία εκμοντερνισμένη απόδοση της τέχνης που κοσμούσε τις επιφάνειες των αγγείων κατά την αρχαιότητα - σε μία πιο σχηματική και αφαιρετική απόδοση.  

Η αναβίωση των τεράτων, όμως, γίνεται με πολλούς και ευφάνταστους τρόπους. Είτε ως θεόρατα γλυπτά, όπως ο τρίμετρος Πολύφημος κι ο επιβλητικός Μινώταυρος, που λειτουργεί συμβολιστικά για την ομάδα ως αυτός που δεν χάνεται στο λαβύρινθο της σκέψης, είτε ως επιτοίχια ζωγραφική με τους κανόνες του γκράφιτι, είτε ως σύγχρονη ζωοφόρος που απεικονίζει τα τέρατα που κατατρόπωσε ο Ηρακλής στους Άθλους του. 

Το κινητικό γλυπτό του Ταραξοποιού, του πλάσματος που πίστευαν οι αρχαίοι ότι ήταν υπεύθυνο όποτε έχαναν τα άλογα στις στροφές των ιππικών αγώνων τον προσανατολισμό τους, γυρνά κι αυτό φυγόκεντρα πάνω στη βάση του. Υπάρχουν και  πλάσματα που εμφανίζονται μόνο με την βοήθεια της τεχνολογίας: τον Πήγασο μπορεί κανείς να τον παρατηρήσει μόνο με την βοήθεια tablet υπολογιστή. 

Κάποιες άλλες παρουσίες  γίνονται αντιληπτές μόνο με τον ήχο, όπως οι Σειρήνες, οι οποίες  γίνονται αισθητές μόνο δια της ακοής. Συναντάς ακόμα μάσκες με τις μορφές Σειληνών, Κερασφόρων αλλά και του πρώτου καταγεγραμμένου Βαμπίρ. Πρόκειται για μία φοβιστική γυναικεία φιγούρα με κυνόδοντες που εξέχουν από το στόμα, με την οποία οι αρχαίες μητέρες φόβιζαν τα παιδιά όταν δεν έτρωγαν το φαγητό τους! Με πιο  αφαιρετική διάσταση απεικονίζονται ζωγραφικά οι Εκατόχειρες. 

Η έκθεση καταλήγει με την πύλη του Άδη. Πρόκειται για έναν χώρο βαμμένο μαύρο, στο κέντρο του οποίου δεσπόζει το κεφάλι της Μέδουσας, ενώ αριστερά και δεξιά του  παρουσιάζονται ανάγλυφα τα θαλάσσια τέρατα της Σκύλας και της Χάρυβδης. Εντυπωσιακός είναι, τέλος, ο γενεαλογικός χάρτης της Τερατογονίας που  βασίζεται στην θεογονία του Ησίοδου.  

Κάθε έργο συνοδεύει ένα ποίημα στα ελληνικά και στην αγγλική του μεταγραφή. Για παράδειγμα το ποίημα με τίτλο «Δημιουργικό Σφάλμα» στην «Τερατογονία» είναι «Ήθελες πολύ να γεννήσεις ένα θεό/ Με γέννησες Τέρας/ Κοίτα/ Σηκώνεται στα πόδια του/ Είναι δυνατό/ Σκέφτεται/ Σου γελάει/ Το Τέρας/ Γίνεται/ Θεός». Επίσης, μέσω εξελιγμένων κινητών τηλεφώνων και του προγράμματος «QReader» υπάρχει η δυνατότητα να αντλήσουν οι επισκέπτες πληροφορίες για την ιστορία του αρχαίου τέρατος που τους ενδιαφέρει. 

Τη Beetroot Design Group, βραβευμένο γραφείο οπτικής επικοινωνίας και δημιουργικού σχεδιασμού, απαρτίζουν οι Βαγγέλης Λιάκος, Αλέξης Νίκου, Γιάννης Χαραλαμπόπουλος, Μιχάλης Ραφαήλ, Ηλίας Παντικάκης, Γιώργος Λεμονίδης, Κώστας Παππάς, Κάρολος Γακίδης, Εύη Μπλάζου και Πάρις Μέξης. Ασκούμενος, ο Χάρης Χατζιμπαλόγλου.

Info: 

Τα Eλληνικά Tέρατα της BEETROOT 

Από 27 Απριλίου έως και 29 Ιουλίου 2012

Μουσείο Μπενάκη - Κτήριο Οδού Πειραιώς: Πειραιώς 138 & Ανδρονίκου, τηλ 210 345 3111.

Ημέρες και ώρες λειτουργίας: Τετάρτη, Πέμπτη, Κυριακή: 10:00 - 18:00 

Παρασκευή, Σάββατο: 10:00 - 22:00