Η τελευταία έκθεση στην Εθνική Πινακοθήκη… όπως την γνωρίζαμε

του Γιάννη Ασδραχά

Δύο γαλήνιες μορφές, είναι οι παραστάδες της έκθεσης που εγκαινιάστηκε την 1η Μαρτίου στην «Εθνική Πινακοθήκη»: Μία νησιώτισσα αρχόντισσα ντυμένη με στολή σύμφωνη με τον ενδυματολογικό κώδικα της Αμαλίας, έργο του Φρανσέσκο Πίτζε, που κοιτά κατά μέτωπο τον επισκέπτη με καλοσύνη όπως θα έκανε στο μακρινό 1857 –χρόνια που φιλοτεχνήθηκε ο Πίνακας- στον μουσαφίρη που θα περνούσε την εξώθυρα της. Και η «Αρμονία», το έργο του Νικόλαου Γύζη, η μούσα που συμμετέχει στη διαδικασία έμπνευσης του δημιουργού. Η μορφή που της έδωσε ο καλλιτέχνης είναι το προφίλ μίας νεαρής γυναίκας σε κόκκινο φόντο με το σώμα της να χάνεται σε μία επιτηδευμένη άχλη κρατώντας και με τα δύο της χέρια μία λύρα.

Αυτά τα έργα προσκαλούν τον κοινό σε μία έκθεση - απάνθισμα των καρπών που φύτεψε ο επιχειρηματίας και μεγάλος φίλος της τέχνης Αναστάσιος Λεβέντης, του οποίου η συλλογή εκτείνεται χρονικά από τον 16ο αιώνα μέχρι και την δεκαετία του 1970. «Στην παρούσα έκθεση συναντιούνται συγκινησιακά στοιχεία» ήταν τα πρώτα λόγια της διευθύντρια της «Εθνικής Πινακοθήκης», Μαρίνας Λάμπρακη- Πλάκα, και αυτή η συναισθηματική φόρτιση αφορούσε έναν ειδικό λόγο. Η συγκεκριμένη έκθεση είναι η τελευταία που φιλοξενεί η Εθνική Πινακοθήκη με τον εικόνα που τη γνωρίζουμε. Το φθινόπωρο το κτήριο αδειάζει, για να παραδοθούν τα κλειδιά στους εργολάβους, οι οποίοι και θα το μετατρέψουν σε ένα αντάξιο οίκημα για τους εθνικούς θησαυρούς της τέχνης.

Το καύσιμο για αυτό το γενναίο εγχείρημα στους χαλεπούς καιρούς της κρίσης προέρχεται από δύο πηγές. Το ποσό των 32 εκατομμυρίων ευρώ που αποδεσμεύτηκε από το ΕΣΜΑ με ενέργειες του Υπουργείου Πολιτισμού και την χορηγία των 15 εκατομμυρίων ευρώ από το ίδρυμα «Νιάρχος». Όσο για το που θα στεγαστούν οι υπηρεσίες και τα έργα της πινακοθήκης το διάστημα των κατασκευών: η προσωρινή της διεύθυνση θα βρίσκεται στο Άλσος Γουδή και στους χώρους της γλυπτοθήκης, όπου θα μεταστεγαστούν οι διοικητικές υπηρεσίες.Τα αριστουργήματα της τέχνης δεν θα βρεθούν έστω και προσωρινά στα άδυτα. Επιλεγμένα έργα θα συνιστούν μία συμπυκνωμένη διαδρομή της Ελληνικής τέχνης ανοιχτή για το κοινό όπως είπε η διευθύντρια της πινακοθήκης.

«Είμαι ευχαριστημένη που το μουσείο αποχαιρετά την δημιουργική του περίοδο με αυτή την έκθεση. Έχει μεγάλο κόπο και το αξίζει» είπε η Μαρίνα Λαμπράκη Πλάκα για την έκθεση που είναι καρπός συνεργασίας σχεδόν δύο χρόνων μεταξύ δύο φορέων που τη συνδιοργανώνουν – του Ιδρύματος Α.Γ. Λεβέντη και της Εθνικής Πινακοθήκης σε επιμέλεια της Εβίτας Αράπογλου (επιμελήτρια Συλλογής Έργων Ελλήνων Καλλιτεχνών του Ιδρύματος Α.Γ. Λεβέντη) και της Μαρίας Κατσανάκη (επιμελήτρια Εθνικής Πινακοθήκης). Τα 270 έργα που παρουσιάζονται προσφέρουν μία αισθητική και εκπαιδευτική εμπειρία στο κοινό με έργα που δεν ήταν ποτέ σε δημόσια θέα.

Η έκθεση περιλαμβάνει και διαρθρώνεται, νοηματικά και αρχιτεκτονικά, σε τρεις ενότητες, που αντιστοιχούν στις τρεις συλλογές έργων τέχνης του Ιδρύματος: τη Συλλογή του Παρισιού με έργα δυτικοευρωπαϊκής ζωγραφικής (17ος-20ός αιώνας), τη Συλλογή Έργων Ελλήνων Καλλιτεχνών (19ος-20ός αιώνας) και, τέλος, τη Συλλογή Έργων Κυπρίων Καλλιτεχνών (20ός αιώνας).

Η μαγιά της συλλογής του Αναστάσιου Γ. Λεβέντη συγκροτήθηκε σταδιακά από τη δεκαετία του 1950 έως τις αρχές του 1970 και στεγάστηκε στην κατοικία του συλλέκτη στο Παρίσι για περισσότερο από μισό αιώνα. Περιλαμβάνει σημαντικά έργα Παλαιών Δασκάλων και εξαιρετικές ιμπρεσιονιστικές και μεταϊμπρεσιονιστικές δημιουργίες. Στο σύνολο της το υλικό της προσφέρει μια εικόνα από τις κορυφαίες στιγμές της δυτικοευρωπαϊκής τέχνης, ενώ παράλληλα τα έργα υπογραμμίζουν την εκλεκτική άποψη και την αγάπη του συλλέκτη για πολλές καλλιτεχνικές σχολές και τεχνοτροπίες από τον 17ο έως τον 20ό αιώνα.

Η έκθεση στην Εθνική Πινακοθήκη φιλοξενεί 67 ελαιογραφίες, σχέδια και υδατογραφίες από τη Συλλογή του Παρισιού: νεκρές φύσεις του 17ου αιώνα με απόλυτη προσήλωση στη λεπτομέρεια, ανάλαφρες ροκοκό σκηνές, βενετσιάνικες τοπιογραφίες του 18ου αιώνα, έργα προδρόμων και μεγάλων δασκάλων του ιμπρεσιονισμού, καθώς και ζωηρόχρωμους πίνακες εκπροσώπων του πουαντιγισμού και του φωβισμού.

Δημιουργίες καλλιτεχνών του διαμετρήματος των Juan de Arellano, François Boucher, Canaletto, Jean-Baptiste-Camille Corot, Pierre-Auguste Renoir, Claude Monet, Alfred Sisley, Camille Pissarro, Paul Signac, Marc Chagall και άλλων συνθέτουν ένα πανόραμα της δυτικοευρωπαϊκής ζωγραφικής έκφρασης. Τη μεγαλύτερη πληρότητα παρουσιάζουν ο Υπαιθρισμός, ο Ιμπρεσιονισμός και οι μεταϊμπρεσιονιστικές τάσεις της γαλλικής σχολής.

Αριστουργήματα χαρακτηρίζει η Μαρίνα Λαμπράκη Πλάκα το ατμοσφαιρικό τοπίο της Κοιλάδας με τις αίγες του Corot που ανήκει στα πιο χαρακτηριστικά ποιμενικά του ειδύλλια. Η παραλία της Trouville του Boudin είναι ένα από τα έργα «αρπαγής» της στιγμής του προϊμπρεσιονιστή ζωγράφου. Ο Σηκουάνας στο Jeufosse κοντά στο Vernon του Μonet, ένα τοπίο «χτισμένο» με συμπληρωματικούς τόνους θερμού βιολέ και ψυχρού κίτρινου, είναι από τα έργα της ωριμότητας του ζωγράφου. Ο Pissarro αντιπροσωπεύεται στη συλλογή με δυο έργα, ένα πρώιμο αγροτικό ειδύλλιο και ένα περιβόλι από την ωριμότητα του. Γεμάτα παλμό και «άνεμο» είναι και τα δύο τοπία του Sisley. Ο Renoir μάς αποκαλύπτει τη βαθύτερη κλίση του με ένα χυμώδες γυμνό και μια γοητευτική νεκρή φύση της εποχής που o ζωγράφος ερωτοτροπούσε με τον κλασικισμό του Ingres, χωρίς ωστόσο να προδίδει το χρωματικό πλάσιμο του Ιμπρεσιονισμού.

Αρχικός πυρήνας της Συλλογή Έργων Ελλήνων Καλλιτεχνών του 19ου και του 20ού αιώνα του Ίδρυματος υπήρξαν τα έργα τέχνης –ελαιογραφίες, υδατογραφίες, σχέδια και χαρακτικά– που αγόρασε ο Αναστάσιος Γ. Λεβέντης από τον Ευάγγελο Αβέρωφ-Τοσίτσα το 1973. Σήμερα, ύστερα από τις αγορές που πραγματοποιήθηκαν κατά τις δύο τελευταίες δεκαετίες, η Συλλογή αριθμεί περισσότερα από 270 έργα, που καλύπτουν την περίοδο από τα μετεπαναστατικά χρόνια έως περίπου το 1970.

Στην έκθεση της Εθνικής Πινακοθήκης παρουσιάζονται 176 έργα 90 καλλιτεχνών, που αντιπροσωπεύουν διάφορες χρονικές περιόδους, καλλιτεχνικές τάσεις και μορφοπλαστικές προσεγγίσεις στην ιστορία της νεοελληνικής ζωγραφικής: Εξαιρετικά δείγματα ζωγραφικής των δημιουργών που διαμόρφωσαν τη φυσιογνωμία της ελληνικής τέχνης του 19ου αιώνα, έργα των ζωγράφων της Σχολής του Μονάχου, νεωτερικές συνθέσεις του Περικλή Πανταζή, δημιουργίες καλλιτεχνών που εικονογραφούν το πέρασμα προς τον νέο αιώνα και τα διδάγματα του μοντερνισμού, που συμπαρατίθενται με ακαδημαϊκές διατυπώσεις, έως τις κατακτήσεις της Γενιάς του Τριάντα και τη μεταπολεμική ζωγραφική, με τα ονόματα των μεγάλων δασκάλων του 20ού αιώνα, Παρθένη, Μαλέα, Παπαλουκά, και τους νεότερους Τσαρούχη, Γκίκα, Μόραλη. Ξεχωρίζουν το έργο που αποδίδεται στον Θεόδωρο Βρυζάκη «Αναγεννημένη Ελλάδα», η σεμνή «Ορφανή κόρη» του Νικηφόρου Λύτρα, η «Μητρική στοργή» του Ιακωβίδη και το «Αντίδωρο» του Θεόδωρου Ράλλη.

Όσο για τον 20ό αιώνα, τα βλέμματα κεντρίζει το «Παρισινό Μπάρ» του Περικλή Βυζάντιου. Οι αλληγορικές οπτασίες του Παρθένη και του Γουναρόπουλου κ.α. Από τη γένια του 30 βυζαντινίζουσα σύνθεση του Εγγονόπουλου με τον Ορφέα, το πορτραίτο του Αεροπόρου από την δεκεατία του 1950 του Γιάννη Τσαρούχη, ο «Μπετατζής» του Διαμαντή Διαμαντόπουλου και τα τοπία του Σπύρου Βασιλείου κ.α.

Χαρακτηριστικά δείγματα της τέχνης των σημαντικότερων εκπροσώπων από την πρώτη και τη δεύτερη γενιά Κυπρίων ζωγράφων παρουσιάζονται στο μεσο-όροφο της Εθνικής Πινακοθήκης. Οι καλλιτέχνες αυτοί προσέγγισαν και ερμήνευσαν τα θέματά τους με τον δικό τους ιδιαίτερο, ιδιοσυγκρασιακό τρόπο και το κοινό γνώρισμά τους είναι ότι εστίασαν τη θεματογραφία τους στη βιωματική τους σχέση με τη φύση και τον άνθρωπο της Κύπρου, δίνοντας ο καθένας τις δικές του διαφορετικές αφηγήσεις. Πρόκειται για έργα οκτώ καλλιτεχνών, τους Ιωάννη Κισσονέργη, Αδαμάντιο Διαμαντή, Γεώργιο Πολυβίου Γεωργίου, Βίκτωρα Ιωαννίδη, Τηλέμαχο Κάνθο, Χριστόφορο Σάββα, Μιχάλη Μιχαηλίδη και Λευτέρη Οικονόμου.

Το Ίδρυμα Α.Γ. Λεβέντη ιδρύθηκε τον Μάιο του 1979 ως αποτέλεσμα των προσδοκιών του Αναστασίου Γ. Λεβέντη. Ο Κύπριος επιχειρηματίας Αναστάσιος Γ. Λεβέντης (1902-1978) έθεσε τους βασικούς άξονες δράσης του ομώνυμου Ιδρύματος από την εποχή της δημιουργίας του, με προσανατολισμό στην κοινωνία, στην παιδεία και στον πολιτισμό.

«Η ευφρόσυνη αύρα των έργων τέχνης της πλούσιας αυτής συλλογής έρχεται να φέρει ένα μήνυμα αισιοδοξίας στη ζοφερή ατμόσφαιρα της οικονομικής κρίσης που χειμάζει τον ελληνικό λαό. Γιατί η τέχνη, η υψηλή τέχνη, κατέχει αυτό το μοναδικό προνόμιο: δεν ευφραίνει μονάχα την όραση, αλλά μας ταξιδεύει μακριά από τη μίζερη καθημερινότητα, μας παρηγορεί, αναπτερώνει το ηθικό μας, υπόσχεται και εκπληρώνει μιαν άλλου είδους κάθαρση» σημειώνει στο εισαγωγικό σημείωμα του κατάλογου της έκθεσης η Μαρίνα Λαμπράκη-Πλάκα. Το αναλυτικό λεύκωμα 224 σελίδων της Μαρίνας Λαμπράκη-Πλάκα είναι εμπλουτισμένο με κείμενα των ιστορικών της τέχνης Εβίτας Αράπογλου, Μυρτώς Χατζάκη, Ελένης Σ. Νικήτα και Μαρίας Κατσανάκη.

Info:
Εθνική Πινακοθήκη, Βασιλέως Κωνσταντίνου 50, τηλ.: 2107235937-8
Έκθεση με έργα από τις συλλογές του ιδρύματος «Α.Γ. Λεβέντη»
Ημέρες και ώρες επίσκεψης: Από την Πέμπτη 1η Μαρτίου 2012 έως τις 3 Ιουνίου 2012. Ώρες λειτουργίας: Δευτέρα, Πέμπτη, Παρασκευή, Σάββατο, Κυριακή: 9 π.μ. - 3.30 μ.μ. Τετάρτη: 2 μ.μ. – 9 μ.μ., Τρίτη: κλειστά
Γενική είσοδος: 5,00 €
Μειωμένο: 3,00 €