Ημερολόγια… ζωγραφικής ιστορίας στο Μουσείο Μπενάκη

του Γιάννη Ασδραχά

Τον Δεκέμβριο του 1955 οι πελάτες και οι φίλοι της εταιρείας «ΑΓΕΤ Ηρακλής» ξεφύλλισαν την σελίδες ενός ημερολογίου για την επόμενη χρόνια που ξεχώριζε από τα συνηθισμένα. Το ταξίδι στις ημέρες της νέας χρονιάς συνοδευόταν με έργα του ζωγράφου, αγιογράφου και χαράκτη της «Γενιάς του Τριάντα» Αγήνορα Αστεριάδη (1898 – 1977).

Συνολικά περιείχε 18 υδατογραφίες, που δημιούργησε ο καλλιτέχνης ειδικά για την έκδοση του ημερολογίου, και απεικόνιζαν τοπία, παραδοσιακές ενδυμασίες και άλλα θέματα από την περιοχή του Πηλίου. Ήταν η πρώτη έκδοση των διάσημων ημερολογίων με έργα Ελλήνων ζωγράφων που η «ΑΓΕΤ Ηρακλής» από τότε εκδίδει ανελλιπώς κάθε χρόνο. Παρότι εφήμερα από την ίδια τους την φύση, τα ημερολόγια της «ΑΓΕΤ Ηρακλής» γρήγορα κέρδισαν τη διαχρονικότητα και έγινε τιμητική η ανάθεση σε έναν καλλιτέχνη να κοσμήσει με τα έργα του τις σελίδες, ενώ παράλληλα καθιερώθηκε η συλλεκτική τους αξία, με κάποια έκδοση να βρίσκεται στους λαχνούς των δημοπρασιών σπάνιων βιβλίων.

Το κυριότερο όμως που πέτυχαν τα ημερολόγια ήταν η ένταξη της νεοελληνικής τέχνης στην καθημερινότητα χιλιάδων ανθρώπων, με έναν τρόπο εύληπτο και πρωτότυπο. Στην πορεία αυτών των 57 χρόνων τα ημερολόγια με χαρακτηριστικά το ορθογώνιο σχήμα και το δέσιμο με σπιράλ, έντυσαν με τα έργα τους 60 καλλιτέχνες όπως ο Νίκος Χατζηκυριάκος-Γκίκας, ο Γιάννης Μόραλης, ο Γιάννης Τσαρούχης, ο Σπύρος Βασιλείου, ο Δημήτρης Γαλάνης, ο Γιάννης Σπυρόπουλος, ο Παναγιώτης Τέτσης, ο Αλέκος Λεβίδης, ο Γιώργης Βαρλάμους κ.α. Με τα έργα τους δημιούργησαν παράλληλα τη συλλογή έργων τέχνης της «ΑΓΕΤ Ηρακλής». Σήμερα η συλλογή αριθμεί 1.475 έργα, που στο σύνολο της διαγράφει την πορεία και την εξέλιξη της σύγχρονης ελληνικής ζωγραφικής αποκλειστικά από τις συνεργασίες στα ετήσια ημερολόγια.

Αυτόν τον εικαστικό θησαυρό αποφάσισε η εταιρεία να παραχωρήσει για 19 χρόνια, στο Μουσείο Μπενάκη με σκοπό την όσο το δυνατόν πληρέστερη αξιοποίηση και ανάδειξή της. Όπως σημειώνεται η συνεργασία του Μουσείου Μπενάκη με την ΑΓΕΤ Ηρακλής είναι ένα «εξαιρετικό παράδειγμα άριστης σύμπραξης του πολιτιστικού με τον επιχειρηματικό κόσμο. Σε μια περίοδο δύσκολη και κρίσιμη για όλους, τέτοιου είδους συμφωνίες αποδεικνύονται ιδιαίτερα χρήσιμες, με οφέλη που υπερβαίνουν τα εμπλεκόμενα μέρη και έχουν θετική συμβολή άμεσα στην κοινωνία».

Ξεχωριστή περίπτωση αποτελεί στο σύνολο της η συλλογή τόσο για το μέγεθος και την ποικιλία της, όσο και για την ποιότητα των έργων που περιέχει. «Πρόκειται για μια συλλογή ιδιαίτερης «λογικής», καθότι η οργάνωσή και η συμπλήρωσή της δεν ήταν ο στόχος, αλλά το αποτέλεσμα μιας μακρόχρονης διαδικασίας, που συνεχίζεται μέχρι σήμερα» σημειώνει ο Κωνσταντίνος Παπαχρίστου, μόνιμος συνεργάτης του τμήματος Ζωγραφικής, Σχεδίων και Χαρακτικών του Μουσείου Μπενάκη.

Επίσης, όπως σημειώνεται, δεν πρέπει να παραγνωρίζεται το γεγονός ότι, «αν και πάντοτε αυτό που μένει είναι τα ίδια τα έργα, το μέσο για τη διάδοσή τους στην καθημερινότητα χιλιάδων ανθρώπων μέσα σε όλα αυτά τα χρόνια, ήταν τα ημερολόγια, και αυτό είναι κάτι που οφείλουμε στην ΑΓΕΤ Ηρακλής».

Στην ηλικιακή κατάταξη των καλλιτεχνών που συμμετείχαν στα ημερολόγια, ο παλαιότερος είναι ο Δημήτρης Γαλάνης, που γεννήθηκε το 1882. Υδατογραφίες του με θέματα από τον ζωδιακό κύκλο εμπεριέχονται στο ημερολόγιο του 1981, το οποίο είναι μια από τις ελάχιστες περιπτώσεις με έργα που δεν έχουν δημιουργηθεί αποκλειστικά για αυτά.

Αντίστοιχη περίπτωση, είναι αυτή του Περικλή Βυζάντιου, υδατογραφίες του οποίου φιλοξενούνται στο ημερολόγιο του 1993, με την αφορμή των 100 χρόνων από τη γέννησή του. Νεότερη από όλους τους καλλιτέχνες, έργα των οποίων συμπεριλαμβάνονται στα ημερολόγια, είναι η Μαρία Φιλοπούλου, η οποία γεννήθηκε το 1964.

Την ανάδειξη αυτής της σημαντικής συλλογής έχει θέσει ως πρωταρχική επιδίωξη το Μουσείου Μπενάκη. Συγκεκριμένα το ερχόμενο φθινόπωρο προγραμματίζεται η διοργάνωση μιας μεγάλης έκθεσης στο κτήριο της οδού Πειραιώς με έργα που έχουν συμπεριληφθεί σε όλα τα ημερολόγια από το πρώτο (1956), ως το τελευταίο (2011).

Σκοπός της έκθεσης είναι να αναδειχθεί σε πρώτη φάση ο πλούτος και η ευρύτητα της συλλογής, αλλά και ο καθοριστικός ρόλος που διαδραμάτισαν τα ημερολόγια αυτά στην γνωριμία του ευρύτερου κοινού με την νεοελληνική τέχνη. Τα επόμενα χρόνια, θα ακολουθήσουν θεματικές εκθέσεις με συγκεκριμένο προσανατολισμό, ώστε να έρθουν στο φως και άλλες πτυχές της συλλογής. Σε ετήσια βάση, θα ακολουθήσουν και άλλες θεματικές εκθέσεις με έργα από το πλούσιο υλικό της συλλογής.

«Με την ενέργεια αυτή, η ΑΓΕΤ Ηρακλής καθιστά προσβάσιμα στο κοινό πολύ σημαντικά έργα, τα οποία αποτελούν τμήμα όχι μόνο της εταιρικής της ταυτότητας αλλά και της πολιτιστικής δημιουργίας της χώρας» υπογραμμίζεται για την συνεργασία που συμπίπτει και με μία μεγάλη επέτειο για την εταιρεία: το 2011 είναι έτος εορτασμού ενός αιώνα από την ίδρυσή της και μίας δεκαετίας παρουσίας της στον όμιλο Lafarge.