Η Δημοκρατία στην Εθνική Πινακοθήκη δεν είναι η έκθεση που φαντάζεσαι. Ακολουθήσαμε την ξενάγηση του Δήμου Αθηναίων και της Action Plus και μάθαμε συναρπαστικά πράγματα.
γράφει:
«Ποτέ μην θεωρήσεις την δημοκρατία δεδομένη». Αυτή η φράση, από ένα πρόσφατο σποτάκι του Ευρωκοινοβουλίου, παίζει σε λούπα στο μυαλό μου, καθώς ακολουθώ, μαζί με 21 ακόμα ανθρώπους, την ξεναγό Ειρήνη Καζαμιάκη ανάμεσα σε γελοιογραφίες δικτατόρων, χαρακτικά αφιερωμένα σε νεκρούς αντιστασιακούς, και πίνακες με τίτλους όπως «Η δολοφονία της ελευθερίας ή οι Συνταγματάρχες», μια Κυριακή μεσημέρι στο υπόγειο της Εθνικής Πινακοθήκης. Σατανική σύμπτωση ή φοβερός συμβολισμός να φιλοξενείται αυτή συγκεκριμένα η έκθεση σε υπόγειο, φέρνοντας στο μυαλό τους Ανθρωποφύλακες του Περικλή Κοροβέση και τη φρίκη των βασανιστηρίων της Χούντας στα υπόγεια της οδού Μπουμπουλίνας.
Από τη σκοτεινιά, όμως, το πιάσαμε, και δεν έχει μόνο σκοτεινιά αυτή η έκθεση: Έχει και φως, άπλετο φως, και δικαίωση, και εξέγερση, και ελπίδα, και έναν πεισματικά αισιόδοξο προβληματισμό για το «μετά», γιατί όσο στραβά και αν πάνε διάφορα πράγματα σε αυτό το «μετά» (της μετάβασης, της μεταρρύθμισης, της μεταπολίτευσης) θα είναι πάντα λάθη προς την σωστή κατεύθυνση: Εκείνη της, πάντα εύθραυστης, ποτέ δεδομένης, δημοκρατίας.
Το 1975, ένα χρόνο μετά την Μεταπολίτευση, στο ίδιο αυτό κτίριο της Εθνικής Πινακοθήκης, μαθαίνουμε στην ξενάγηση, η έκθεση του Τάσου (Αναστάσιου Αλεβίζου, όπως ήταν το πραγματικό του όνομα) με τα 70 χαρακτικά του από την περίοδο της Επταετίας είχε σημειώσει τέτοια επιτυχία, και η κοσμοσυρροή ήταν τόσο πρωτοφανής, που τόσο ο ίδιος ο καλλιτέχνης όσο και οι εργαζόμενοι της Πινακοθήκης χρειαζόταν να ανεβαίνουν επάνω σε τραπέζια για να ακουστούν κατά τη διάρκεια των ξεναγήσεων. «Αντιπολιτευτική πράξη» είχε χαρακτηρίσει την έκθεση ο Τύπος της εποχής.
Κάποια από αυτά τα χαρακτικά πρωταγωνιστούν και σήμερα στη δική μας ξενάγηση, μια από τις πρώτες της νέας εποχής των δωρεάν ξεναγήσεων του Δήμου Αθηναίων, που πλέον πραγματοποιούνται σε συνεργασία με την γνωστή για τις πάντα ενδιαφέρουσες ξεναγήσεις της Action Plus.
Η έκθεση Δημοκρατία, που δεν έχει ξαναγίνει ποτέ σε τέτοια κλίμακα στην Ελλάδα, όπως μας εξηγεί η ξεναγός μας, Ειρήνη Καζαμιάκη, γιορτάζει τα 50 χρόνια από τη Μεταπολίτευση, προσεγγίζοντας τον πολιτικό ρόλο της τέχνης μέσα από έργα Ελλήνων, Ισπανών, Νοτιοαμερικάνων και Πορτογάλων καλλιτεχνών. Γιατί, δεν ξέρουμε αν το ξέρεις, αλλά το τέλος των δικτατοριών στον ευρωπαϊκό νότο συμπέφτει: Το 1974, μαζί με τη Χούντα των Συνταγματαρχών, πέφτει, με την επανάσταση των γαρυφάλλων, και ο διαβόητος Σαλαζάρ που κυβερνούσε την Πορτογαλία επί 41 χρόνια. Την αμέσως επόμενη χρονιά πεθαίνει, μετά από 39 χρόνια στην εξουσία, και ο Φράνκο στην Ισπανία. Θα χρειαστεί να αλλάξει η δεκαετία για να πέσουν, αφήνοντας πίσω τους χιλιάδες νεκρούς, και οι αιμοσταγείς δικτατορίες της Λατινικής Αμερικής. Είναι, όμως, μια αρχή.
Τα έργα, συχνά από διαφορετικές περιόδους και χώρες, συνομιλούν μεταξύ τους, σε μια υπενθύμιση ότι η ανθρώπινη εμπειρία, με όλη της την ποικιλομορφία, είναι κοινή –τον ίδιο εφιάλτη, με μικρές ή μεγαλύτερες διαφοροποιήσεις είδαμε όλοι, με την ίδια αγωνία ξυπνήσαμε, παρόμοια αμήχανη ήταν και η συγκρατημένη αισιοδοξία για το πώς συνεχίζουμε, και αν και με ποιους τρόπους τον ξεχνάμε στο τέλος.
Τα Ανθρωπάκια του Γαΐτη κάθονται απέναντι από τον Θεατή των Θεατών της Equipo Cronica, καλλιτεχνικής ομάδας από τη Βαλένθια, που μοιάζει να κοιτά συνωμοτικά τον Καταδότη του Γιώργου Ιωάννου.
Τα συρματοπλέγματα συνυπάρχουν στα έργα της Βάσως Κατράκη και του Καταλανού Jaume Xifra. Ο Νίκος Μπελογιάννης, Ο Άνθρωπος με το Γαρύφαλλο του Δημοσθένη Σκουλάκη, στέκεται πλάι στο εμβληματικό έργο του Βλάση Κανιάρη από την έκθεση Γύψοι, που πραγματοποιήθηκε το 1969 στην Αθήνα. «Έχομεν έναν ασθενή. Τον έχομεν θέσει εις τον γύψον. Θα παραμείνει εις τον γύψον μέχρις ότου ιαθή» είχε πει ο δικτάτορας Παπαδόπουλος. Ο ασθενής ήταν η χώρα. Σε κάθε επισκέπτη που έφευγε από την έκθεση, ο Κανιάρης έδινε δώρο ένα γύψινο κυβάκι με ένα κόκκινο γαρύφαλλο. Δίπλα στο έργο του, παίζουν αποσπάσματα από τα βίντεο που τράβηξε πέντε χρόνια αργότερα Αμερικανίδα δημοσιογράφος κατά τη διάρκεια της πορτογαλικής Επανάστασης των Γαρυφάλλων.
Info:
Η έκθεση Δημοκρατία, που περιλαμβάνει 140 έργα 55 καλλιτεχνών, θα διαρκέσει ως τις 2 Φεβρουαρίου 2025. Τα εισιτήρια κοστίζουν 10€ (μειωμένα 5€) και τα κλείνεις και ηλεκτρονικά εδώ.
Οι δωρεάν ξεναγήσεις του Δήμου Αθηναίων πραγματοποιούνται πλέον σε συνεργασία με την Action Plus, στο site της οποίας βλέπεις, πέρα από το πάντα ενδιαφέρον πρόγραμμα του μήνα, και τις διαθέσιμες θέσεις σε κάθε ξενάγηση, αλλά και τη λίστα αναμονής, στην οποία μπορείς να γραφτείς αν δεν βρεις θέση στην ξενάγηση που σε ενδιαφέρει.
