Στην Πινακοθήκη του Δήμου Αθηναίων η τέχνη γίνεται «ορατή» και από τυφλά άτομα

Ζεστό, χνουδωτό ύφασμα πλάι σε κρύο φύλλο από μέταλλο, κι από την άλλη μια επιφάνεια τραχιά, ακρυλικό χρώμα ανακατεμένο με άμμο. Από κάτω, ξύλινες βέργες με κενά ανάμεσά τους, σαν να οδηγούν το χέρι μου να τις ακολουθήσει μία μία. Σε αυτήν εδώ την έκθεση, δεν επιτρέπεται απλά να αγγίξεις τα έργα. Επιβάλλεται.

Ο Χώρος (Σύνθεση) της Όπης Ζούνη είναι μια από τις πιο ενδιαφέρουσες απτικές (κοίτα πόσο μοιάζει η λέξη με το οπτικές) ερμηνείες των έξι έργων ελλήνων ζωγράφων που συναποτελούν την έκθεση Ταξιδεύοντας με τις Αισθήσεις: Μια έκθεση-μέσα-σε-έκθεση, μέρος του προγράμματος inArt που έχει σχεδιάσει και υλοποιεί η ΑΜΑΚΑ, και η οποία φιλοξενείται στην Πινακοθήκη του Δήμου Αθηναίων, μέσα στην έκθεση του Γιάννη Φωκά. 

Περιλαμβάνει έξι απτικά πολυαισθητηριακά έργα της νέας ελληνικής ζωγραφικής από την μόνιμη συλλογή της Πινακοθήκης (Νίκο Χατζηκυριάκο Γκίκα, Όπη Ζούνη, Γιάννη Γαΐτη, Φλώρα Καραβία, Γρηγόρη Σεμιτέκολο, Έλλη Μουρέλου) που έχουν δημιουργήσει η εικαστικός Δανάη Σακελλάρη και η μουσειοπαιδαγωγός Δάφνη Κουρή, υπό την επιμέλεια της εικαστικής ψυχοθεραπεύτριας Νιόβης Σταυροπούλου. Τα απτικά έργα βρίσκονται πλάι σε εξίσου σημαντικά έργα παιδιών με οπτική αναπηρία, που συμμετείχαν στα καλλιτεχνικά εργαστήρια τα οποία συντόνισε η Εύα Μαναρίδου, ψυχολόγος/art therapist.

Δεν είναι η πρώτη φορά που η Πινακοθήκη του Δήμου Αθηναίων φιλοξενεί καθολικά προσβάσιμες εκθέσεις. Έχουν προηγηθεί δύο ακόμα, όπως μου εξηγεί η Στέιση Βεντούρα, μουσειολόγος και μουσειοπαιδαγωγός της Πινακοθήκης. «Τα εργαστήρια από τα οποία προέκυψαν τα έργα των παιδιών πραγματοποιήθηκαν με αφορμή την δεύτερη καθολικά προσβάσιμη έκθεσή μας, την Αποκατάσταση της Αισιοδοξίας». Στα εργαστήρια αυτά, όπως και στις απτικές ξεναγήσεις στην έκθεση, συμμετείχαν τυφλά, μερικώς βλέποντα και βλέποντα παιδιά. «Πραγματικά λάτρεψα το γεγονός ότι το ακροατήριο ήταν μεικτό, δεν ήταν μόνο μη βλέποντες, γιατί αυτό τείνει να τους κάνει και λίγο παρίες, “θα ‘ρθειτε κι εσείς εκεί, που είναι ειδικά για σας”. Ναι μεν είναι ειδικά για σας, αλλά μπορεί να έρθει και το υπόλοιπο ευρύ κοινό, κι έχει ενδιαφέρον αυτή η συνύπαρξη» λέει η κ. Βεντούρα.

«Μια φορά κι έναν καιρό ήταν ένα βοτσαλάκι» ξεκινά η αφήγηση μιας τρισχαριτωμένης πιτσιρίκας που ακούμε φορώντας τα ακουστικά πλάι στο έργο με τίτλο «Το Βοτσαλάκι μου». Εννοείται πως μπορείς να αγγίξεις τα βότσαλα, τα οποία περνούσαν από χέρι σε χέρι στο εργαστήριο, όσο τα παιδιά έφτιαχναν την ιστορία –η οποία έχει σασπένς, έχει ηθικό δίδαγμα, έχει χάπι εντ, τα έχει όλα.

«Βελόνα και κλωστή» λέγεται ένα άλλο έργο, μια κουρτίνα επάνω στην οποία έχουν στερεωθεί υφάσματα, τούλια, κλωστές και μαλλί. Συνοδεύεται κι αυτό από μια μικρή… μεγάλη ιστορία, την οποία ακούς στα ακουστικά καθώς πλησιάζεις για να μυρίσεις το αποτέλεσμα, που ευωδιάζει θυμάρι και βόλτες στο δάσος. «Μπορείτε να αγγίξετε και να μυρίσετε το έργο» γράφει το επεξηγηματικό καρτελάκι δίπλα του, που περιγράφει την τεχνική ως «ράψιμο, felting, κολλάζ και προφορική ιστορία».

Όλα τα έργα των παιδιών συνομιλούν με πολύ ενδιαφέροντα τρόπο με τις απτικές εκδοχές των έξι πασίγνωστων πινάκων που επιλέχθηκαν για απτική μεταγραφή. «Η Πινακοθήκη έκανε μια πρώτη επιλογή από έργα, κι εμείς διαλέξαμε σύμφωνα με αυτά, έργα που εικαστικά μπορούσαμε καλύτερα να δουλέψουμε στο πλαίσιο του συγκεκριμένου προγράμματος» εξηγεί η Λουκία Χαϊδεμενάκη, ερευνήτρια ψυχολόγος/art therapist, σχετικά με το πώς επιλέχθηκαν τα έργα από την ομάδα της ΑΜΑΚΑ. «Κάνοντας την σχετική μελέτη και με την συμβουλευτική ατόμων με εμπειρία τυφλότητας, επιλέξαμε τελικά αυτά τα έξι».

Η έκθεση είναι προσβάσιμη με συνοδό. Εννοείται πως όλα τα έργα, και των παιδιών και των ζωγράφων, συνοδεύονται από τις επεξηγηματικές επιγραφές τους και σε γραφή Braille, αλλά και από QR codes με ακουστική περιγραφή του καθενός με την χρήση αναγνώστη οθόνης. Τις υπηρεσίες προσβασιμότητας σχεδίασε η liminal.

Στο Καράβι του Νίκου Χατζηκυριάκου Γκίκα, για παράδειγμα, ακούμε: «Η πλώρη ενός ροζ ξύλινου καραβιού με λευκές λεπτομέρειες που πλέει σε πρασινωπά νερά προβάλλει από τη δεξιά πλευρά του πίνακα. Αριστερά του, πράσινα και σκούρα καφέ αφαιρετικά σχήματα δίνουν την αίσθηση μιας υποθαλάσσιας βλάστησης […] Τα αντιρρεαλιστικά χρώματα έρχονται να τονίσουν την έντονη γεωμετρία των σχημάτων. Τα περιγράμματα και τα σχήματα είναι τόσο καθαρά που θα έλεγε κανείς πως το καράβι μπορεί να χωριστεί στα μέρη από τα οποία είναι κατασκευασμένο».

Και κάπου εκεί αντιλαμβάνεσαι ότι υπάρχουν περισσότεροι από ένας τρόποι να «δεις» ένα έργο τέχνης. 

Σχεδιασμός & υλοποίηση:
Νιόβη Σταυροπούλου | Ψυχολόγος & Art Therapist & Φωτογράφος (MSc)
Λουκία Χαϊδεμενάκη | Ερευνήτρια Ψυχολόγος & Art Therapist (PhDc, MSc, MA, ECPh)

Μελέτη και Επιμέλεια των Απτικών Έργων: Νιόβη Σταυροπούλου

Καλλιτέχνες:
Δανάη Σακελλάρη | Εικαστικός, Ενδυματολόγος (MA)
Δάφνη Κουρή | Μουσειοπαιδαγωγός
Συντονισμός εργαστηρίων: Εύα Μαναρίδου | Ψυχολόγος & Art Therapist (MA)

@in2life_gr Μια σπουδαία έκθεση φιλοξενείται αυτές τις μέρες στην Πινακοθήκη του Δήμου Αθηναίων, και δεν πρέπει να την χάσεις #τυφλότητα #εκθεση #πινακοθηκη #αθηναμου #αθηνα🏛greece #μουσειο #μπεςφοργιουγαμω #ελληνικοτικτοκ #in2life #προσβασιμότητα #προσβασιμη_ελλαδα ♬ Honeycombs - The Young Ebenezers