Το Α Νεκροταφείο είναι ένα απροσδόκητο υπαίθριο μουσείο τέχνης

Ο Γιώργος Σουρής φέρνει κάπως στον Σαίξπηρ έτσι όπως σκύβει πάνω από το τετράδιό του, γράφοντας –μαντεύουμε– «μέτωπο λείο, λίγο πλατύ, τρανό σημείο του ποιητή». Η Σοφία Αφεντάκη θα είναι για πάντα η Κοιμωμένη του Γιαννούλη Χαλεπά, ένα από τα σπουδαιότερα έργα γλυπτικής που αξιώθηκε αυτή η χώρα. Ο Ερρίκος Σλήμαν με τη γυναίκα του, Σοφία, ατενίζουν από ψηλά την γαλήνια απεραντοσύνη του χώρου, μέσα από έναν μικρό Παρθενώνα κομπλέ με τις ζωφόρους του –από τη μια ο Τρωικός Πόλεμος, από την άλλη η πομπή των Παναθηναίων.

Αν έτυχε ποτέ να ξεφυλλίσεις ταξιδιωτικούς οδηγούς του εξωτερικού, θα ξέρεις ότι σε πολλές μεγάλες πόλεις, όπως το Παρίσι ή το Δουβλίνο, τα αντίστοιχα «πρώτα» νεκροταφεία είναι δημοφιλή αξιοθέατα. Όχι μόνο γιατί κόσμος από όλο τον πλανήτη συρρέει στους τάφους του Χέντριξ και του Τζόυς, αλλά και για τα έργα τέχνης που τα στολίζουν, κάνοντάς τα να μοιάζουν περισσότερο με υπαίθριες γλυπτοθήκες και λιγότερο με νεκροταφεία. Σε αυτό το τελευταίο, το Α Νεκροταφείο Αθηνών δεν αποτελεί εξαίρεση. Άλλο που οι δεισιδαιμονίες μας δεν το έχουν αφήσει ακόμα να αναδειχθεί σε βασικό αξιοθέατο ή γαλήνια κυριακάτικη βόλτα, όπως του αρμόζει.

@in2life_gr Αν ήμασταν στο Παρίσι, το Πρώτο Νεκροταφείο θα φιγουράριζε ανάμεσα στα κορυφαία αξιοθέατα της πόλης #αθηνα #μυστικα #νεκροταφειο #γλυπτα #ελληνικοτικτοκ #μπεςφοργιουγαμω #δωρεαν #χαλεπας #κολοκοτρώνης #τεχνη ♬ glass - Nekoi

Λίγη Ιστορία για αρχή

Το Α Νεκροταφείο Αθηνών ιδρύθηκε με βασιλικό διάταγμα του 1836, πράγμα που το καθιστά το παλαιότερο της πόλης. Περίπου έναν αιώνα αργότερα, το 1937, βρέθηκε κατά τη διάρκεια έργων επέκτασης ενός τάφου ένα επιτύμβιο του 2ου μ.Χ. αιώνα, πράγμα που πηγαίνει την Ιστορία του μερικές χιλιετίες πιο πίσω απ’ ό,τι νομίζαμε. Το 1885, όταν δήμαρχος της Αθήνας είναι ο Δημήτρης Σούτσος, η δεύτερη δεντροφύτευση (η πρώτη είχε γίνει το 1841) χαρίζει στο νεκροταφείο χίλια κυπαρίσσια, από αυτά που κάνουν μέχρι σήμερα τον χώρο καταπράσινο, και δίνουν την αίσθηση ότι περπατάς σε ένα μικρό δάσος, διάσπαρτο με έργα τέχνης.

Και τι θα δω δηλαδή εδώ; Τάφους;

Αν σκεφτείς ότι μεγάλο μέρος των ωραιότερων γλυπτών που έχουμε από την αρχαία Ελλάδα φτιάχτηκαν ακριβώς για να στολίσουν τάφους, θα νιώσεις λίγο καλύτερα; Από τις ταφές του Α Νεκροταφείου μπορεί να μην έχουν μεσολαβήσει οι χιλιετίες που απαλύνουν κάπως το μακάβριο του θέματος, ωστόσο αν έπρεπε να μαντέψουμε θα ποντάραμε τα λεφτά μας ότι οι αρχαιολόγοι του μέλλοντος θα βάλουν πολλά από τα έργα τέχνης που κοσμούν σήμερα τα μνημεία του στα μουσεία τους.

Η Κοιμωμένη του Χαλεπά, στον τάφο της Σοφίας Αφεντάκη από το 1878, είναι ίσως το διασημότερο από τα αγάλματα του νεκροταφείου, ένα αριστούργημα της γλυπτικής τέχνης που παραλίγο να μην είχαμε αποκτήσει ποτέ, αφού οι γονείς του γλύπτη από την Τήνο δεν ενέκριναν την ενασχόλησή του με την τέχνη, και έκαναν ό,τι μπορούσαν για να τον εμποδίσουν. Δεν είναι, όμως, μόνο αυτή: Έργα των Ιωάννη Βιτσάρη, Δημήτριου Φιλιππότη, Γεώργιου Μπονάνου, Νικόλαου Γεωργαντή, Δημήτρη Αρμακόλα, Κοσμά Ξενάκη, Κώστα Βαλσάμη, Μιχάλη Τόμπρου και άλλων μεγάλων ελλήνων γλυπτών βρίσκονται διάσπαρτα στο νεκροταφείο –που είναι γιγάντιο, τουλάχιστον μία ώρα θα υπολογίσεις για να δεις τα βασικά.

Ανάμεσα σε στρουμπουλά αναγεννησιακά αγγελάκια, προτομές και αδριάντες προσωπικοτήτων σαν τον Θεόδωρο Κολοκοτρώνη και τον Γεώργιο Σουρή, μικρές χαριτωμένες λεπτομέρειες σταματούν το βήμα σου: Ο τάφος του Τόλη Βοσκόπουλου έχει ένα αστέρι αντί για σταυρό. Ένας πελώριος βράχος (όχι αληθινός, γλυπτό) υψώνεται πάνω από τον τάφο του Παναγή Τσαλδάρη. Η Σοφία Βέμπο χαμογελά πάνω από τους σκαλισμένους σε μάρμαρο στίχους του Μίμη Τραϊφόρου «Σοφία μου αλύγιστη η δόξα σου είναι τόση/ που δεν μπορεί δε γίνεται πιο πάνω να ψηλώσει/ και η ψυχή σου ανέβηκε τόσο ψηλά απ’ το σώμα/ που είσαι Σοφία μου ουρανός, δεν είσαι πλέον χώμα». Ο Κάρολος Κουν με τον Μενέλαο Λουντέμη και τον Άγγελο Σικελιανό φτιάχνουν μια καλλιτεχνική γειτονιά. Η Μαρίκα Κοτοπούλη βρίσκεται μόνη ανάμεσα σε άνδρες, η πρώτη και μοναδική γυναίκα που τάφηκε το 1955 στον χώρο «εξεχόντων ανδρών». Στον τάφο της Έλλης Λαμπέτη φυτρώνει μια τριανταφυλλιά.

Τα πρακτικά

Το Α Νεκροταφείο Αθηνών βρίσκεται στο Μετς, εκεί που τελειώνει η οδός Αναπαύσεως (χάρτης εδώ) και είναι επισκέψιμο καθημερινά 8.00-17.00, και τα καλοκαίρια 7.00-20.00. Εννοείται πως η είσοδος είναι ελεύθερη.