5 βιβλία για να μάθεις την Ελλάδα αλλιώς

Καλοκαιράκι μύρισε πια για τα καλά κι όσο οι θερμοκρασίες ανεβαίνουν κι οι κιλοβατώρες που καίει το air-condition αυξάνονται, τόσο κι εμείς ανυπομονούμε για τη στιγμή που θα διακοπάρουμε και θα βρεθούμε στην παραλία με ένα βιβλιαράκι ανά χείρας. Καλά τα μυθιστορήματα, τα αστυνομικά και τα διηγήματα, ακόμη και τα άρλεκιν – εμείς δεν κρίνουμε- αλλά κάποια στιγμή καλό είναι να διαβάσεις κάτι διαφορετικό βρε παιδί μου. Αν ψάχνεις τι και πώς, μην αγχώνεσαι εμείς είμαστε εδώ για να μοιραστούμε μαζί μια λίστα με πέντε βιβλιαράκια για να δεις και κυρίως να διαβάσεις την Ελλάδα αλλιώς.

Αρχαιολογία αγάπη μου έλα πάρε με από εδώ του Θεόδωρου Παπακώστα (εκδόσεις Κey Books)

Το best seller του Θεόδωρου Παπακώστα (Archaestoryteller) είναι ένα ταξίδι που σαν roller coaster πετάγεται από τη μια άκρη της αρχαιότητας στην άλλη. Οι εβδομήντα εννιά ιστορίες που απλώνονται στα πέντε κεφάλαια του βιβλίου αντιστοιχούν σε  μία συναρπαστική εναλλαγή συναισθημάτων και εικόνων. Κάθε κεφάλαιο κι ένα στάδιο μέχρι την αποδοχή, γιατί αυτά που βιώνουμε για να αποδεχτούμε το ατομικό παρελθόν, ίσως είναι το κλειδί και για το συλλογικό μας παρελθόν. Μέσα από τις αφηγήσεις του Archaeostoryteller για διάσημους και παντελώς άγνωστους ανθρώπους συνειδητοποιούμε ότι, όσο άγνωστοι κι αν είμαστε μεταξύ μας, μας συνδέει η ανθρώπινη εμπειρία.

Κι αυτό μπορεί να συμβεί και μέσα σε ένα ταξί. Πέντε άτομα, διαφορετικά μεταξύ τους, συζητούν και ταξιδεύουν μαζί σε μια διαδρομή από τη μια άκρη της πόλης στην άλλη και ταυτόχρονα σε όλα τα μήκη και πλάτη του αρχαίου κόσμου. Ιστορίες μυθολογίας, σκλαβιάς και δεισιδαιμονίας, γλυπτικής, ζωγραφικής, θεάτρου και διασκέδασης, ιστορίες για την ποίηση, τη φιλοσοφία και, το σημαντικότερο όλων, τον έρωτα.

Είχε αγαπημένο εργολάβο ο Περικλής; Υπήρχε «Σπάρτακος» λίγο πριν από τον Σπάρτακο; Υπήρχε «Όμηρος» πολύ πριν από τον Όμηρο; Πότε άρχισαν να κυκλοφορούν γυμνόστηθες οι Μινωίτισσες στην Κνωσό; Πώς βίωσε το body shaming ο Ηρακλής; Είχε η αρχαία Αθήνα στοιχειωμένα σπίτια; Ghostbuster είχε; (Spoiler alert: είχε.) Ένας παράνομος έρωτας στη Σπάρτη, ένας γάιδαρος σομελιέ στη Χαλκιδική κι ένα φλεγόμενο βέλος που πετάχτηκε μέσα στο Αιγαίο, έσκισε το σκοτάδι και έσωσε ζωές.

Ο αρχαίος κόσμος ξεδιπλώνεται σαν καλειδοσκόπιο, αποκαλύπτοντάς μας αυτό που πάντα ψάχνουμε σκάβοντας στο χώμα: τον ίδιο μας τον εαυτό.

Ελλάδα: βιογραφία ενός σύγχρονου έθνους του Roderick Beaton (εκδόσεις Πατάκη)

Το βιβλίο αυτό ανατέμνει το αξιοσημείωτο επίτευγμα της σύγχρονης Ελλάδας: στη διάρκεια των τελευταίων διακοσίων  ετών ένα σύγχρονο έθνος οικοδομήθηκε, στη βάση, κυριολεκτικά σχεδόν, των ερειπίων ενός εξαφανισμένου πολιτισμού. To «Ελλάδα, Βιογραφία ενός σύγχρονου έθνους» είναι η ιστορία του ελληνικού έθνους-κράτους, αλλά είναι κυρίως, και πιο ουσιαστικά, η ιστορία της συλλογικής ταυτότητας που το συνοδεύει. Είναι η ιστορία των γεγονότων και της υψηλής πολιτικής, αλλά και η ιστορία της κουλτούρας και των τεχνών, των ανθρώπων και των ιδεών. Πολύ ενδιαφέρον ανάγνωσμα, που έλαβε δικαιολογημένα εξαιρετικές κριτικές κι αγαπήθηκε από Έλληνες και ξένους βιβλιόφιλους.

Ελλάδα 1940-1949- Πόλεμος, κατοχή, αντίσταση, εμφύλιος του David Brewer (εκδόσεις Πατάκη)

Τη δεκαετία του ’40 η Ελλάδα αποτέλεσε για μεγάλο διάστημα πεδίο καταστροφικών πολεμικών συγκρούσεων. Πρώτα κατά τον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο, ύστερα κατά τον Εμφύλιο. Η ναζιστική κατοχή, από το 1941 και μετά, υπήρξε εξαιρετικά στυγνή. Παιδιά πέθαιναν από πείνα στους δρόμους της Αθήνας. Ηρωικές πράξεις αντίστασης προκαλούσαν βίαια αντίποινα. Μόλις η Ελλάδα, επιτέλους, απελευθερώθηκε από τη γερμανική μπότα, το διαλυμένο έθνος βρέθηκε αντιμέτωπο μ’ έναν εμφύλιο πόλεμο.

Στο βιβλίο αυτό, ο έγκριτος ιστορικός David Brewer διερευνά τη θυελλώδη αυτή δεκαετία της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας, εξετάζει την ανάμειξη των ξένων δυνάμεων, ειδικά της Βρετανίας και των ΗΠΑ, και την προσπάθειά τους να υποστηρίξουν την αντιδημοφιλή κυβέρνηση της Αθήνας, και σκιαγραφεί επιφανείς προσωπικότητες -από τους χώρους της πολιτικής, του στρατού, του πολιτισμού- που διαμόρφωσαν τη σημαντική αυτή περίοδο.

Ο Brewer προσπαθεί επιπλέον να εξετάσει την ιστορία από την πλευρά του ατόμου, των διλημμάτων που αντιμετώπιζαν σε προσωπικό επίπεδο οι άνθρωποι που πιάστηκαν ανάμεσα στους τροχούς της Αντίστασης και των κατακτητών στην Κατοχή, και των αντίπαλων πολιτικών δυνάμεων στον Εμφύλιο. Η οπτική του Brewer, οι απόψεις και οι ερμηνείες του σχετικά με τις συγκρούσεις και τις δυνάμεις που διαμόρφωσαν τη σύγχρονη Ελλάδα κάνουν το βιβλίο αυτό έργο ζωτικής σημασίας για όποιον ενδιαφέρεται για τον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο και τη σύγχρονη ελληνική ιστορία.

Όπου και να ταξιδέψω: περπατώντας σε 24 πόλεις του Νίκου Βατόπουλου (εκδόσεις Μεταίχμιο)

Δανειζόμενοι τα λόγια του συγγραφέα, αντιλαμβανόμαστε πλήρως το μεγαλεπήβολο σχέδιό του: «Το βιβλίο αυτό γεννήθηκε ως ανάγκη και ως επιθυμία. Από το 2016 άρχισα συστηματικά να περιηγούμαι στο σώμα της ηπειρωτικής Ελλάδας. Ήταν η ηπειρωτική χώρα αυτή που μου τραβούσε ιδιαίτερα το ενδιαφέρον, ιδίως οι πόλεις που δεν ήταν απολύτως ή καθόλου τουριστικές. Βεβαίως, το βλέμμα μου αγκάλιαζε το σύνολο της χώρας από την Κρήτη ως τη Μακεδονία και από τη Θράκη ως τα Επτάνησα, αλλά η ανάγκη μου ήταν να περιεργαστώ το αστικό απόθεμα, που ένιωθα ότι ήταν παραμελημένο, αγνοημένο, υποτιμημένο και σε απόσυρση.

Η μεγάλη μου επιθυμία οριζόταν από αυτό που έβλεπα όλα αυτά τα χρόνια, σε όλη την Ελλάδα. Έναν ανεκμετάλλευτο πλούτο, θραύσματα αστικού πολιτισμού που έμοιαζαν με λάφυρα αφημένα, μια αχανής και ακανόνιστη παρακαταθήκη που ζητούσε ένα νέο βλέμμα.

Σε αυτό το βιβλίο επέλεξα να καταθέσω μερικά σύντομα, προσωπικά και ιμπρεσιονιστικά κείμενα για 24 πόλεις. Η επιλογή βασίζεται απλώς και μόνο στην εμπειρία μιας πρόσφατης επίσκεψης. Σκοπίμως απουσιάζει η Θεσσαλονίκη, που από μόνη της είναι μία "ήπειρος", ένας κόσμος ολόκληρος. Παρομοίως, λείπει και ο Πειραιάς όπως και πολλές και σημαντικές πόλεις, καθώς σκοπός αυτού του βιβλίου δεν είναι η εγκυκλοπαιδική καταγραφή αλλά η ενδεικτική και απολύτως υποκειμενική παράθεση παραδειγμάτων που ενισχύουν την κεντρική θέση αυτής της συλλογής σκέψεων, παρατηρήσεων και φωτογραφιών για την αστική αναγέννηση της Ελλάδας».

Η ανάγνωση του βιβλίου γεννά μυριάδες εικόνες και συναισθήματα που είναι δύσκολο να αποτυπωθούν στο χαρτί, καθώς μέσα από αυτή μαθαίνεις, ζεις κι ώ του θαύματος αναπνέεις μια άλλη διαφορετική Ελλάδα, από αυτή που έχεις συνηθίσει.

Ρούμελη του Πατρίκ Λη Φέρμορ (εκδόσεις Μεταίχμιο)

Τη Ρούμελη δεν τη βρίσκεις στους σημερινούς χάρτες. Είναι το όνομα που δόθηκε παλιά στη βόρεια Ελλάδα, από τον Βόσπορο ως την Αδριατική κι από τη Μακεδονία μέχρι τον Κορινθιακό Κόλπο. Ο Πάτρικ Λη Φέρμορ σαγηνεύτηκε τόσο από την παραδοξότητα αυτού του ονόματος, που το απαθανάτισε σ’ αυτό το απολαυστικό αφήγημα.

Είναι μια περιήγηση που μας ταξιδεύει ανάμεσα στους σαρακατσάνους βοσκούς, στα μοναστήρια των Μετεώρων και τα χωριά των Κραβάρων κι ως την ανακάλυψη, ακόμα, ενός ζευγαριού παντόφλες που φορούσε ο Μπάιρον στο Μεσολόγγι. Όπου πηγαίνει ο Φέρμορ, συμμετέχει στην τοπική ζωή, που οι περιγραφές της ξεπηδούν ολοζώντανες απ’ τη σελίδα. Η τελετή του σαρακατσάνικου γάμου, με όλο της το συναρπαστικό τελετουργικό, και η διήγηση του μπαρμπα-Ηλία για τις λογής λογής επιδέξιες μεθόδους επαιτείας έχουν εξίσου θέση σ’ αυτό το θαυμάσιο οδοιπορικό.

Και είναι επίσης ένα ταξίδι που αποκαλύπτει τη σύγκρουση που ενυπάρχει στην κληρονομιά των Ελλήνων: την αδύναμη λόγια διασύνδεση με τα κλέη του αρχαίου κόσμου, και την πιο πρόσφατη μα όχι λιγότερο ιστορική βυζαντινή κληρονομιά, καθώς κι αυτήν που άφησε πίσω της η Τουρκοκρατία. Κάτω απ’ όλα αυτά, ωστόσο, υπάρχει ένας ακόμα παλαιότερος κόσμος, που ενδείξεις του βρίσκει ο Φέρμορ σε λόφους, βουνά και σχεδόν άγνωστες ακτές. Η ταξιδιωτική λογοτεχνία στα καλύτερά της, με τη βιωματική πένα του Φέρμορ να κεντά δημιουργώντας ένα υπέροχο και τρυφερό σαν χάδι ανάγνωσμα.