Η ελληνική δεκαετία του ‘40 με βρετανικά μάτια

Η βιβλιογραφία της δεκαετίας του ’40 τα τελευταία χρόνια πλουτίζει με διαφορετικές οπτικές και με ποικίλες ιστορικές δουλειές.

Η νέα κυκλοφορία του βιβλίου «Γεια σας, εγγλεζάκια, Βρετανοί στρατιώτες στην Ελλάδα (1941-1945)» από τις εκδόσεις Μεταίχμιο, έρχεται να προστεθεί σε μια όλο και μεγαλύτερη παραγωγή για την κρίσιμη δεκαετία. Ωστόσο εδώ ο συγγραφέας του, Λουκιανός Χασιώτης, επιχειρεί μια διαφορετική προσέγγιση, φέρνοντας στο φως αρχειακό υλικό από την πλευρά των βρετανών στρατιωτών και την δική τους πρόσληψη της ελληνικής πολεμικής προσπάθειας αλλά και του Εμφυλίου Πολέμου.

Προσωπικές επιστολές, εκθέσεις προς την υπηρεσία, ημερολόγια και ό,τι μπορεί να κατέγραψε τα όσα έζησαν οι Βρετανοί στρατιώτες συνδυάζονται με τον αγγλικό Τύπο της εποχής για να δώσουν ολοκληρωμένη εικόνα. Ο αναγνώστης έτσι μαθαίνει το πώς προσλαμβάνοταν η Ελλάδα από την βρετανική κοινή γνώμη και μπορεί να αξιολογήσει ακριβέστερα την σημασία των όσων απευθύνουν στην πατρίδα τους.

Η δουλειά του Χασιώτη περισσότερο από το να διευρύνει τον τύπο της πληροφορίας προς την κοινωνική ή την πολιτισμική διάσταση αποκαλύπτει στον αναγνώστη πόσο πιο σύνθετη από όσο πιστεύουμε ήταν η σχέση της Ελλάδας με την Μ. Βρετανία. Οι περισσότεροι από εμάς έχοντας υπόψη τις κυρίαρχες πολεμικές, διπλωματικές και πολιτικές σχέσεις ανάμεσα στις δύο χώρες, οι οποίες καθόρισαν το μέλλον αυτού του τόπου και ένα μικρό μέρος της παγκόσμιας σύρραξης, τείνουμε να έχουμε μια λίγο ως πολύ μονοδιάστατη εικόνα για το πώς αντιμετώπισαν τα γεγονότα οι δύο λαοί.

Όχι, τα τεκμήρια που αξιοποιεί ο Χασιώτης δεν αρκούν προφανώς για να αποκτήσουμε μια πλήρη εικόνα αυτής της πολυδαίδαλης σχέσης. Ίσως μάλιστα να μην αρκούν για να δικαιολογούν γενικευμένες αναφορές όπως «οι Βρετανοί στρατιώτες». Είναι όμως υπεραρκετά για να αμφισβητήσουμε βεβαιότητες και να σκεφτούμε διαφορετικά κάτι που πάντα αποτελεί το συναρπαστικότερο κομμάτι ενός ιστορικού βιβλίου.

Στο πραγματολογικό επίπεδο το βιβλίο έχει να προσφέρει πολλά. Με φόντο μεγάλης κλίμακας γεγονότα, όπως η διαφυγή των βρετανικών στρατευμάτων κατά την επέλαση των Γερμανών ή η ανατίναξη της Γέφυρας του Γοργοποτάμου, ο συγγραφέας παρουσιάζει τις εμπειρίες του απλού στρατιώτη και την αγωνιώδη προσπάθειά του να βρει την θέση του (;) σε έναν αιματηρότατο πόλεμο. Παρέχονται λίγο γνωστές ή εντελώς άγνωστες πληροφορίες για τις τακτικές αναμετρήσεις που σφράγισαν την ήττα της Ελλάδας έναντι των γερμανικών στρατευμάτων, όπως η μάχη της Βεύης όπου δυνάμεις της Κοινοπολιτείας πολέμησαν μαζί με ελληνικές δυνάμεις για να σταματήσουν την γερμανική προέλαση στον Βορρά.

Παράλληλα εξάλλου δίνεται η αίσθηση του ποιο πραγματικά ήταν το βάρος του ελληνικού ζητήματος μετά τον πόλεμο, όπως σκιαγραφείται από τις αντιπαραθέσεις στο βρετανικό Κοινοβούλιο και στα δημοσιεύματα. Ενδιαφέρον ακόμη έχουν οι εθνογραφικές καταγραφές που προκύπτουν κυρίως για την ελληνική επαρχία. Στις περιπτωσεις αυτές λείπει η πρόταση του συγγραφέα για την ερμηνεία τους και την ένταξή τους σε ευρύτερα νοηματικά πλαίσια, κάτι που δεν συμβαίνει στα χωρία με τις γεγονοτολογικές πληροφορίες:

«Οι σύνδεσμοι της SOE [Special Operations Executive] αναφέρονται αρκετές φορές, ενίοτε επικριτικά, στην αγάπη των ανδρών για το ποτό, μολονότι φαίνεται ότι οι περισσότεροι από αυτούς ήταν εξίσου επιρρεπείς στο αλκοόλ. Ο Ουόραλ τους θεωρούσε «κληρονομικά τεμπέληδες που προτιμούν το καφενείο από το να επισκευάσουν τα σπίτια τους ή να φροντίσουν τις καλλιέργειές τους», ενώ οι γυναίκες ήταν εκείνες που έκαναν όλες τις δουλειές. Το τελευταίο αυτοί στοιχείο επισήμανε στην έκθεσή του και ο λοχαγός Ουώρντ, αποδίδοντας την τεμπελιά του [Έλληνα] και την προθυμία να αφήσει τη γυναίκα να κάνει όλη τη δουλειά» στα «ανατολίτικα χαρακτηριστικά του». [σελ. 272]

Συνολικά, το βιβλίο του Λουκιανού Χασιώτη είναι μια σημαντική αρχειακή δουλειά και μια υπολογίσιμη προσθήκη στην ελληνόφωνη βιβλιογραφία για την δεκαετία του 1940 που διαβάζεται με ενδιαφέρον.