Χορτοφαγία: Υγιεινή διατροφή ή στάση ζωής;

του Νικόλα Γεωργιακώδη

Χορτοφαγικά εστιατόρια, παντοπωλεία με εξειδίκευση στην χορτοφαγική διατροφή, χορτοφαγικές συνταγές στην τηλεόραση. Ότι «κάτι τρέχει» με την χορτοφαγία τα τελευταία χρόνια στην Ελλάδα είναι… πρασίνου φαεινότερο.

Όμως τι ακριβώς είναι η χορτοφαγική διατροφή και πόσο πραγματικά μπορεί να μας ωφελήσει; Τι ωθεί τον κόσμο στο να ακολουθήσει αυτό το μοντέλο; Αληθεύει ότι οι χορτοφάγοι δεν λαμβάνουν όλα τα απαραίτητα θρεπτικά συστατικά από την διατροφή τους; Και αν αποφασίσουμε και εμείς να ξεκινήσουμε τη χορτοφαγία τι θα πρέπει να προσέξουμε; Τα ερωτήματα γύρω από αυτήν τη διατροφική (και για πολλούς ηθική τάση) είναι αρκετά.

Οι κατηγορίες χορτοφάγων
Κατ’ αρχήν, ως χορτοφαγική διατροφή ορίζεται η διατροφή κατά την οποία αποκλείεται από το καθημερινό διαιτολόγιο το κρέας και τα ζωικά προϊόντα όπως τα γαλακτοκομικά και τα αυγά. Ένας από τους κύριους λόγους που μπορεί να οδηγηθεί κανείς στην χορτοφαγία είναι η θρησκεία.

Για παράδειγμα, η νηστεία είναι μια «εποχική» χορτοφαγία, ενώ υπάρχουν και θρησκείες στις οποίες δεν επιτρέπεται καθόλου η κατανάλωση κρέατος. Μια άλλη ομάδα ανθρώπων, πιστεύει ότι ακολουθώντας μια τέτοια διατροφή θα έχει καλύτερη υγεία και μακροζωία, ενώ άλλοι την ακολουθούν απλά επειδή είναι αντίθετοι με την σφαγή και κακοποίηση των ζώων.

Έτσι οι χορτοφάγοι διακρίνονται στις εξής «ομάδες»:

* Μερικώς χορτοφάγοι (semi-vegetarian): αυτοί που αποκλείουν τα περισσότερα είδη κρέατος από το διαιτολόγιο τους ή απλά τα καταναλώνουν σε πολύ μικρές ποσότητες
* Γαλακτο-χορτοφάγοι (lacto-vegetarian): αυτοί που αποκλείουν από το διαιτολόγιο τους όλα τα είδη κρέατος, τα ψάρια και τα αυγά, καταναλώνουν όμως γαλακτοκομικά προϊόντα
* Γαλακτ-οω-χορτοφάγοι (lacto-ovo-vegetarian): αυτοί που αποκλείουν από το διαιτολόγιο τους όλα τα είδη κρέατος και τα ψάρια αλλά καταναλώνουν αυγά και γαλακτοκομικά προϊόντα
* Αυστηρά χορτοφάγοι (vegan): αυτοί που αποκλείουν από το διαιτολόγιο τους όλα τα είδη κρέατος, τα ψάρια, αλλά και όλα τα ζωικής προέλευσης προϊόντα (τα γαλακτοκομικά, τα αυγά και το μέλι).

Τα οφέλη της χορτοφαγίας
«Πολλές μελέτες εκθειάζουν τη μη κατανάλωση κρέατος στο διαιτολόγιό μας. Έτσι, σε μελέτες που έγιναν σε χορτοφάγους βρέθηκε ότι αυτοί καταναλώνουν λιγότερο κορεσμένο λίπος και χοληστερόλη, περισσότερους υδατάνθρακες και διαιτητικές ίνες, καθώς φυσικά και πολύ περισσότερη βιταμίνη C, E και πολλά άλλα αντιοξειδωτικά συστατικά», αναφέρει στο iatronet σχετικά ο κ. Αναστάσιος Παπαλαζάρου, Διαιτολόγος-Διατροφολόγος και προσθέτει:

«Αυτό έχει ως αποτέλεσμα οι χορτοφάγοι να έχουν χαμηλότερο Δείκτη Μάζας Σώματος και συνεπώς να κινδυνεύουν λιγότερο από παχυσαρκία, να εμφανίζουν καλύτερο λιπιδαιμικό προφίλ στο αίμα, χαμηλότερη πίεση και λιγότερα ποσοστά καρδιοαγγεικών παθήσεων, σακχαρώδη διαβήτη τύπου ΙΙ και διαφόρων μορφών καρκίνου. Επίσης, η χορτοφαγική δίαιτα φαίνεται να σχετίζεται με την αύξηση του προσδόκιμου ζωής καθώς μεγάλες επιδημιολογικές μελέτες έχουν συσχετίσει την αυξημένη κατανάλωση κρέατος με αυξημένη θνησιμότητα. Το μεγάλο όμως διατροφικό πλεονέκτημα της χορτοφαγίας είναι η αυξημένη κατανάλωση διαιτητικών ινών και αντιοξειδωτικών συστατικών».

Και οι κίνδυνοι
Όπως και σε κάθε δίαιτα, έτσι και στην χορτοφαγική υπάρχουν ορισμένα σημεία στα οποία κάποιος που θέλει να την ακολουθήσει θα πρέπει να είναι ιδιαίτερα προσεκτικός. Ποια είναι αυτά;

«Υπάρχουν πολλών ειδών χορτοφαγικές δίαιτες, αρκετές από τις οποίες είναι ακραίες. Σε αυτές που λείπουν ομάδες τροφίμων όπως το κρέας, το ψάρι και το γάλα μπορεί να υπάρξει πρόβλημα καθώς λείπει η σημαντική Βιταμίνη Β12», αναφέρει ο κ. Σταμάτης Μουρτάκος, Αθλητικός Διατροφολόγος.

«Παρά το γεγονός ότι σε αυτές τις περιπτώσεις καλύπτονται οι ανάγκες σε πρωτεΐνη από τροφές όπως τα όσπρια, η πρωτεΐνη αυτή είναι χαμηλής βιολογικής αξίας, δηλαδή λείπουν κάποια απαραίτητα για τον οργανισμό αμινοξέα. Επίσης, αρκετοί χορτοφάγοι έχουν πρόβλημα με την πρόσληψη σιδήρου, αφού από τις ζωικές τροφές ο σίδηρος είναι καλύτερα απορροφήσιμος. Δεν μπορούμε να συγκρίνουμε, για παράδειγμα, την πρόσληψη σιδήρου από τις φακές, με εκείνη από το μοσχάρι», προσθέτει ο ίδιος και επισημαίνει πως ο οποιοσδήποτε αποφασίσει να ξεκινήσει μια χορτοφαγική δίαιτα θα πρέπει να είναι ιδιαίτερα προσεκτικός:

«Θα πρέπει σίγουρα να συμβουλευτεί έναν ειδικό για να του βγάλει το διατροφικό του πρόγραμμα, έτσι ώστε να σιγουρευτεί ότι προσλαμβάνει όλα τα απαραίτητα θρεπτικά συστατικά. Μπορεί δηλαδή, θερμιδικά να καλύπτεται, όμως τα θρεπτικά συστατικά που προσλαμβάνει μέσω τις χορτοφαγικής δίαιτας να μην είναι στην ποσότητα που πρέπει. Παράλληλα, καλό θα ήταν να κάνει και μια εξέταση αίματος για να δει ότι δεν έχει κάποια έλλειψη.

»Επίσης, ο οργανισμός κάθε φορά που του ‘κόβεις’ κάτι νοιώθει ένα σοκ. Σαν να του επιτίθεται κάτι. Επομένως, η χορτοφαγική δίαιτα θέλει προσαρμογή. Δεν γίνεται, για παράδειγμα να είσαι vegan για έναν μήνα και μετά για άλλον έναν μήνα να ξεκινήσεις να ξανατρως κρέας. Χαλάει η ισορροπία του οργανισμού».

Ο κ. Ανδρέας Ζουρδός, Διαιτολόγος, από την πλευρά του παραθέτει ορισμένες έρευνες στις οποίες κατά την γνώμη του «δεν είναι μαγειρεμένες» και «δεν χαϊδεύουν τα αυτιά» των χορτοφάγων.

«Αρχίζοντας με την μακράν πιο ήπια παρενέργεια της χορτοφαγίας, έχει αποδειχτεί πως μία χορτοφαγική διατροφή μπορεί να προκαλέσει μείωση στην παραγωγή κολλαγόνου στις γυναίκες. Επίσης, όπως μας περιγράφει αυτή η έρευνα, ένας διαβητικός τύπου Ι , αλλά κατά τα άλλα απολύτως υγιής, 19χρονος που ακολουθούσε μία ωμοφαγική/χορτοφαγική διατροφή και παράλληλα κατανάλωνε προϊόντα σόγιας διαγνώστηκε με υπογοναδισμό. Υπογοναδισμός είναι η κλινική κατάσταση που τα επίπεδα τεστοστερόνης είναι κατώτερα του φυσιολογικού με ότι αυτό συνεπάγεται για την υγεία, την μυϊκή μάζα, την ψυχολογία και την σεξουαλική δραστηριότητα.

»Σύμφωνα με μία ιδιαίτερα πρόσφατη ανασκόπηση της βιβλιογραφίας, η χορτοφαγία μπορεί να αυξήσει το ρίσκο για επιδείνωση της πνευματικής λειτουργίας. Τέλος, όσον αφορά την οστεοπόρωση, η χορτοφαγία φαίνεται να την επιταχύνει, και αυτό δεν είναι έκπληξη γιατί τα κόκαλα χρειάζονται πρωτεΐνη και ασβέστιο. Μία μελέτη που δημοσιεύτηκε στην European Journal of Clinical Nutrition έδειξε πως οι ηλικιωμένες γυναίκες που ακολουθούσαν χορτοφαγική δίαιτα είχαν μεγαλύτερη απώλεια οστικής πυκνότητας σε σχέση με όσες έτρωγαν κρέας. Τα ίδια αποτελέσματα υπήρχαν και σε άλλες έρευνες όπως εδώ», αναφέρει.

Η εξομολόγηση μιας χορτοφάγου
Ωραίες οι θεωρίες και οι επιστημονικές απόψεις, όμως θέλοντας να γνωρίσουμε περισσότερα για την πρακτική πλευρά της συγκεκριμένης δίαιτας ζητήσαμε από την Μάρθα, 33 χρονών σήμερα, να μας μιλήσει για την «εμπειρία» της από την χορτοφαγία, με την οποία ήρθε σε επαφή από αρκετά μικρή ηλικία.

«Χορτοφάγος στη συνείδηση έγινα σε πάρα πολύ μικρή ηλικία όταν η μητέρα μου εξήγησε ότι αυτό που έχω στο πιάτο μου ήταν ένα πρώην ζωντανό. Μου ήταν τόσο φρικιαστική η ιδέα ότι θα έβαζα μέσα μου κάτι νεκρό που είχα μεγάλη δυσκολία να φάω κρέας. Μέχρι να φτάσω σε ηλικία να ελέγχω εγώ τι θα βάζω στο στομάχι μου έτρωγα κρέας αλλά μετά από πολλλή πίεση. Μεγαλώνοντας και μαθαίνοντας για τους τρόπους που βασανίζουν και σκοτώνουν οι άνθρωποι τα ζώα και τις άθλιες συνθήκες διαβίωσής τους εκεί, κλείδωσε το θέμα. Θυμάμαι που είπα στον εαυτό μου ότι προτιμώ να θεωρώ το στομάχι μου κήπο παρά νεκροταφείο και έτσι από τα 12 ή 13 σταμάτησα να τρώω πτώματα», λέει χαρακτηριστικά.

Μέχρι στιγμής, δεν έχει κανένα πρόβλημα υγείας και οι δείκτες της (σίδηρος, αιματοκρίτης κτλ.) είναι καλοί. «Το κρέας εκτός από τοξίνες και χοληστερίνη δεν έχει να μου προσφέρει κάποιο συστατικό που δεν μπορώ να βρω στα όσπρια, τα λαχανικά τα φρούτα τα ζυμαρικά τους ξηρούς καρπούς και τα ζωικά παράγωγα. Όταν ένα ζώο το βασανίζουν και πονάει και φοβάται την ώρα που το σφάζουν (πέρα από το ηθικό του θέματος) εκκρίνει αδρεναλίνη και άλλες τοξικές ουσίες. Και εγώ δεν θέλω να βάλω μέσα μου ούτε τις τοξίνες ούτε τον φόβο του! Χίλιες φορές τα μανιτάρια που είναι πλούσια σε πρωτεΐνη και δεν έχουν βιώσει καμία φρίκη», αναφέρει η ίδια.

Όσον αφορά το κατά πόσο θα προσπαθούσε να πείσει κάποιον να γίνει χορτοφάγος, η ίδια λέει ότι δεν θα το έκανε. «Είναι μία αντίληψη που πρέπει να έχεις από μόνος σου και δεν μπορεί να σου την μεταφέρει κανείς. Ο κάθε άνθρωπος είναι ελεύθερος να επιλέξει τι θα βάλει μέσα στο σώμα του. Υπάρχουν ολόκληρες χώρες που τρώνε σκύλους, γάτες και ζωντανά μαϊμουδάκια.

»Δεν έχει καμία διαφορά από τις αγελάδες ή τα γουρούνια. Αυτά τα δεδομένα τα ξέρουν όλοι. Και εφόσον ακόμα δεν έχει δημιουργηθεί η αποστροφή για την κρεατοφαγία, αυτό σημαίνει πως ό,τι και να πεις δεν πρόκειται να έχει απήχηση. Η κρεατοφαγία είναι δικαιωματική και συνειδητή απόφαση για απόλαυση και όχι ανάγκη επιβίωσης. Για τους κρεατοφάγους η χορτοφαγία ανήκει στις ψυχιατρικές διαταραχές. Αυτό σημαίνει πως είναι χιλιόμετρα μακριά από το να την κατανοήσουν. Οπότε εμένα μου αρκεί να ασχολούμαι με το δικό μου στομάχι και όχι των άλλων».

Και ο αντίλογος
Ο Αλέξανδρος, 26 χρονών, θεωρεί ότι σε αντίθεση με άλλα κοινωνικά – διατροφικά και μη ζητήματα, τα πράγματα όσον αφορά το ζήτημα της χορτοφαγίας είναι αρκετά ξεκάθαρα. «Για να είμαι πλήρως ειλικρινής, ποτέ δεν είχε γεννηθεί μέσα μου το ερώτημα έως τώρα, στα 26 μου χρόνια, για ποιο λόγο κάποιος να γίνει χορτοφάγο. Αποφάσισα να πάρω μια σφαιρική εικόνα, ώστε να αποκτήσω ιδία άποψη για το μεγάλο αυτό ζήτημα.

»Ξεκινώντας επιστημονικά, το βασικό συστατικό που δε λαμβάνει ένας χορτοφάγος στη διατροφή του είναι τα Αμινοξέα. Το γεγονός αυτό και μόνο μπορεί να προκαλέσει διάφορες διαταραχές στη ζωή του, όπως απώλεια μυικής μάζας, απώλεια φυσιολογικού ύπνου, δερματολογικά προβλήματα, απώλεια τριχών κεφαλής και πολλά άλλα. Επίσης, η αναφορά των χορτοφάγων στις τοξίνες που διοχετεύονται στον οργανισμό με τη κατανάλωση κρέατος, είναι καθαρά ένα γεγονός που αφορά τη ποιότητα του κρέατος και δεν είναι de facto. Βλαβερές ουσίες μπορεί να κρύβονται σε κάθε είδος τροφής. Ακόμα και στη φαινομενικά πιο αγνή», αναφέρει και καταλήγει:

«Πολλοί μπορεί να πουν ότι η παραπάνω επιστημονική άποψη δε στέκει, διότι δεν έχουν εμφανίσει καμία από τις διαταραχές αυτές στη ζωή τους και πως όλα είναι φυσιολογικά στη καθημερινότητα τους. Εδώ, μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε τη θεωρία του Ιπποκράτη ‘’Κάλλιον του θεραπεύειν το προλαµβάνειν’’. Γιατί κάποιος να ρισκάρει την υγεία του, απλά και μόνο επειδή πιστεύει ότι τα ζώα βασανίζονται πριν πεθάνουν, ή επειδή κάθε ζώο έχει δικαίωμα στη ζωή; Ναι, τα ζώα είναι κάτι ιερό στο κόσμο αυτό. Ναι, τα ζώα πρέπει να προστατεύονται και να μη γίνονται λεία κυνηγών αλόγιστα. Αλλά, ναι, τα ζώα αποτελούν μέρος της μεγάλης τροφικής αλυσίδας. Γεννιούνται, μεγαλώνουν και συμβάλλουν σε ένα σκοπό.

»Δεν υποστηρίζω πώς το να τρως κρέας, η μόνο κρέας ή και κρέας, είναι το πιο υγιεινό που μπορείς να κάνεις. Ούτε καταδικάζω (και γιατί να το κάνω;) ένα χορτοφάγο για τη επιλογή του. Ο ίδιος, δε θεωρώ πώς κάνω και τη καλύτερη δυνατή διατροφή. Ξέρω όμως ότι τουλάχιστον συμβαδίζω με τους άγραφους κανόνες της φύσης του ανθρώπου».

Εσάς ποια είναι η γνώμη σας για την χορτοφαγία;