Μήπως κάθεστε στο κρεβάτι περισσότερο απ’ όσο πρέπει;

του Κώστα Σακελλαρίου, Φυσικοθεραπευτή - εξειδικευμένου στο Manual Therapy

Είναι γνωστό ότι το ανθρώπινο σώμα έχει την ικανότητα να επουλώνει τις βλάβες από μόνο του. Η διαδικασία της επούλωσης-ανάρρωσης γίνεται με τον καλύτερο δυνατό τρόπο, όταν δεν υπάρχουν εμπόδια που να την επηρεάζουν αρνητικά.

Υπάρχει μια πολύ διαδεδομένη άποψη η οποία όμως είναι λάθος, ότι το σώμα μας είναι μια μηχανή, και θεωρεί σαν «εμπόδια» για τη σωστή επούλωση την έλλειψη «συμμετρίας». Κατά συνέπεια, διάφορα ευρήματα σε ακτινολογικές εξετάσεις όπως κήλη δίσκου, σκολίωση, αρθριτικές αλλοιώσεις (άλατα), και διάφορες άλλες «δομικές παρεκκλίσεις» από το θεωρούμενο φυσιολογικό, αυτομάτως χαρακτηρίζονται ως «παθολογία» η οποία ευθύνεται για το όποιο σύμπτωμα του πάσχοντος ανθρώπου και πρέπει να αντιμετωπιστούν χειρουργικά ή συντηρητικά ώστε να αποκατασταθεί η ισορροπία. Αρκετά συχνά μάλιστα, γίνεται… ταμπέλα αναπηρίας που συνοδεύει για πάντα τον άνθρωπο.

Για πολλά χρόνια και μέχρι και σήμερα, αυτό είναι ένα κυρίαρχο μοντέλο στον Ιατρικό κυρίως χώρο, με αποτέλεσμα ο πληθυσμός να θεωρεί αυτή την αντίληψη σωστή. Η αλήθεια απέχει πολύ από αυτό.

Μια σημαντική δημοσίευση κατευθυντηρίων οδηγιών Γενικής Ιατρικής για τη διαχείριση των πιο συχνών νοσημάτων και καταστάσεων υγείας που αφορούν την οσφυαλγία και έγινε από πολυμελή ομάδα του τμήματος Ιατρικής του πανεπιστημίου Κρήτης, συστήνει στους γιατρούς που εξετάζουν ασθενείς με κρίση οσφυαλγίας να αποφεύγουν να τους παραπέμπουν αμέσως για ακτινογραφίες, αξονικές και μαγνητικές τομογραφίες, σπινθηρογράφημα οστών. Οι περιπτώσεις στις οποίες η ομάδα έρευνας του τμήματος ιατρικής του Πανεπιστημίου Κρήτης συστήνει στους γιατρούς να παραπέμπουν τους ασθενείς στις εξετάσεις αυτές, είναι όταν υπάρχουν παθήσεις που προκαλούν οσφυαλγία λόγω φλεγμονής, καρκίνο ή υποψία κατάγματος σε κάποιο σπόνδυλο.

Στις ίδιες κατευθυντήριες οδηγίες, οι συγγραφείς αναφέρουν ότι οι απλές ακτινογραφίες στην Οσφυϊκή μοίρα (στη μέση δηλαδή) δεν πρέπει να γίνονται σα ρουτίνα από τους γιατρούς, διότι δεν έχουν διαγνωστική αξία, ούτε χρησιμεύουν στη θεραπεία από τη οσφυαλγία. Επιπλέον, στις περισσότερες περιπτώσεις, ο απεικονιστικός έλεγχος (ακτινογραφίες, αξονική και μαγνητική τομογραφία) δεν αλλάζει το θεραπευτικό πρόγραμμα, ενώ μπορεί και να οδηγήσει σε μη απαραίτητη χειρουργική παρέμβαση. Δεν θα πρέπει να παραβλέπεται το κόστος και κυρίως η πιθανότητα καρκινογένεσης από την αλόγιστη διενέργεια ακτινογραφιών και αξονικών τομογραφιών ΟΜΣΣ» .

Είναι προφανές ότι εδώ και χρόνια διαιωνίζεται μια νοοτροπία, η οποία έχει δημιουργήσει στον πληθυσμό μια σειρά από λαθεμένες αντιλήψεις σχετικά με το τι είναι επιβλαβές και τι όχι, όπως και στο ποια είναι η επιστημονικά τεκμηριωμένη θεραπευτική προσέγγιση σε θέματα που βασανίζουν μεγάλη μερίδα του πληθυσμού, όπως η οσφυαλγία (πόνος στη μέση) για παράδειγμα.

Η φιλοσοφία αυτή που λέγεται «δομικό μοντέλο» (μια και θεωρεί υπεύθυνη τη δομή για τα επώδυνα συμπτώματα, δηλαδή τα οστά, τους μεσοσπονδύλιους δίσκους κλπ.) ξεκίνησε πριν 500 χρόνια, έχοντας το χαρακτηριστικό ότι το σώμα είναι μια μηχανή της οποίας οι βλάβες αντιμετωπίζονται χειρουργικά. Είτε δηλαδή, αποκαθιστώντας τη διαφορά μήκους ενός κοντού ποδιού, τις καμπύλες της σπονδυλικής στήλης ή τα οστεόφυτα ή με συντηρητικές παρεμβάσεις στις οποίες υποτίθεται ότι αλλάζουμε τη θέση των πλευρών και τη σχέση μεταξύ των αρθρώσεων που «έφυγαν» από τη θέση τους.

Ευτυχώς, η έρευνα έδειξε ότι τα αίτια πολλών από τις επώδυνες καταστάσεις όπως ο πόνος στη μέση, τον αυχένα ή κάποιες αρθρώσεις δε μπορούν να αναζητηθούν ούτε στην κακή στάση, ούτε στις αλλαγές στις φορτίσεις του σώματος μόνο, ούτε στη δομή. Για να γίνει καλύτερα αντιληπτό, ας δούμε μερικά παραδείγματα :


Φωτό 1: Εδώ βλέπουμε τη μαγνητική τομογραφία γυναίκας κοντά στα 30, με πάρα πολύ έντονα συμπτώματα ισχιαλγίας σε βαθμό που χρειάστηκε να κάνει επισκληρίδιο χορήγηση φαρμάκου για να ηρεμήσει, χωρίς απολύτως κανένα εύρημα στην εξέταση που να συνηγορεί στη σοβαρότητα του πόνου.


Φωτό 2: Αντιθέτως, εδώ βλέπουμε την εικόνα μιας ηλικιωμένης γυναίκας άνω των 90 ετών με εκτεταμένες δομικές βλάβες, όπως συμπιεστικά κατάγματα λόγω οστεοπόρωσης αλλά και σημαντική σπονδυλική στένωση σε πολλά επίπεδα, η οποία δεν παραπονείται για πόνους.

Χρειάζεται λοιπόν ένας άλλος τρόπος προσέγγισης των μυοσκελετικών προβλημάτων, ο οποίος να είναι επιστημονικά επαρκώς τεκμηριωμένος, να δίνει την πραγματική εικόνα και να μη δημιουργεί λανθασμένες αντιλήψεις και φοβίες στον πληθυσμό, οι οποίες δημιουργούν χρονίως πάσχοντες ανθρώπους.

Ένα νέο μοντέλο

Μπορούμε να χωρίσουμε τους μηχανισμούς που το σώμα μας «αυτοεπισκευάζεται» ανάλογα με το τι έχει προκαλέσει την όποια βλάβη. Σε έναν οξύ τραυματισμό π.χ. διάστρεμμα, η ανάρρωση γίνεται μέσω της διαδικασίας επούλωσης των τραυματισμένων ιστών.

Εάν κάποιος έχει υποστεί κάταγμα και έχει ακινητοποιηθεί σε γύψο λόγω κατάγματος, οι ιστοί που ήταν ακινητοποιημένοι δε θα μπορούν να αντέχουν τα φορτία που δέχονται σε διάφορες καθημερινές δραστηριότητες, όπως όταν ήταν υγιείς. Επίσης, οι μύες δε θα μπορούν να ελέγχουν τις κινήσεις αυτές με το σωστό τρόπο, με αποτέλεσμα η ανάρρωση εδώ να σχετίζεται με τις διαδικασίες προσαρμογής τόσο των ιστών της περιοχής που πάσχει, όσο και με το κεντρικό νευρικό σύστημα που πρέπει να συντονίζει αυτές τις προσαρμογές.

Στις περισσότερες περιπτώσεις άτομα με κάποιο πόνο που μπορεί να υπήρχε για μεγάλο διάστημα, αν κάνουν μαγνητική τομογραφία ή κάποια άλλη εργαστηριακή εξέταση όταν περάσει ο πόνος, δε θα φανεί κάποια βελτίωση στα όποια ευρήματα υπήρχαν. Αυτό σημαίνει ότι οι «κήλες» που βρέθηκαν στην περίοδο της έντονης κρίσης μιας οσφυαλγίας για παράδειγμα, το πιθανότερο είναι ότι προϋπήρχαν και σίγουρα θα υπάρχουν και μετά την πάροδο της κρίσης, χωρίς να δημιουργούν κανένα απολύτως πρόβλημα. Συνεπώς η ανάρρωση εξαρτάται από την υποχώρηση των συμπτωμάτων και όχι με την «υποχώρηση» της όποιας κήλης και θεωρείται ικανοποιητική όταν ο πάσχων μπορεί να κάνει τις δραστηριότητες που έκανε και να σηκώνει τα φορτία που σήκωνε πριν την έναρξη της κρίσης.

Το ίδιο ισχύει και σε περιπτώσεις προβλημάτων σε περιφερικές αρθρώσεις όπως ο ώμος για παράδειγμα, όπως στο παρακάτω παράδειγμα, όπου βλέπουμε τη μαγνητική τομογραφία ενός ασθενή που δείχνει πλήρη ρήξη του θυλάκου στον ώμο (γληνοβραχιόνια άρθρωση) , και ρήξεις στον τένοντα του Υπερακανθίου και Δικεφάλου μυών ενώ ο ασθενής μπορεί να παίζει πλέον τένις 3 χρόνια μετά τον τραυματισμό χωρίς να πονάει.


Τι να θυμόμαστε:

1. Μη σας πιάνει πανικός αν ακούσετε ότι έχετε άλατα, σκολίωση, κήλη μεσοσπονδυλίου δίσκου. Περισσότερο κινδυνεύετε από την παραπληροφόρηση και το φόβο που προκαλεί, παρά από όλα αυτά.
2. Το σώμα μας έχει πράγματι τη μοναδική ικανότητα να επουλώνει τις βλάβες του, αλλά πρέπει να του δώσουμε την ευκαιρία να το κάνει.
3. Η κίνηση είναι υγεία. Με βάση τη γνωστή λαϊκή ρήση ότι «ό,τι δεν κινείται σκουριάζει», η ελάττωση της φυσικής δραστηριότητας συνεισφέρει στη χειροτέρευση της υγείας των ιστών. Σε περιπτώσεις τραυματισμού ή πόνου, ο χρόνος ακινησίας ή ακινητοποίησης θα πρέπει να είναι ο μικρότερος δυνατός ανάλογα με την έκταση και την περιοχή της βλάβης.
4. Οι ιστοί που έχουν τραυματιστεί, χάνουν την ικανότητά τους να αντέχουν τα διάφορα φορτία που δέχονται στην καθημερινή ζωή, όπως πριν τον τραυματισμό. Πολλές φορές, ενώ ο πάσχων δεν πονάει πλέον, θεωρεί ότι μπορεί να επανέλθει άμεσα στις δραστηριότητές του προ του τραυματισμού και με έκπληξη συνειδητοποιεί ότι ακόμη και μικρά φορτία είναι δύσκολο να τα διαχειριστεί η τραυματισμένη περιοχή του σώματός του.
5. Αυτό σημαίνει ότι χρειάζεται μια σταδιακή επανένταξη στις δραστηριότητες, μέσω ενός ειδικά σχεδιασμένου προγράμματος Φυσικοθεραπείας. Ο στόχος είναι η λειτουργική αποκατάσταση με τρόπο που βοηθάει τον πάσχοντα τόσο να βελτιώσει την ικανότητα προσαρμογής των ιστών του σώματός του και να ξεπεράσει τους φόβους του, όσο και τη σωστή ενημέρωσή του για τους μηχανισμούς του πόνου και το τι πρέπει να προσέχει κατά τη διάρκεια της φάσης προσαρμογής.
6. Είναι σημαντικό να ενθαρρύνεται ο πάσχων στην ενεργητική συμμετοχή του στην αποκατάσταση με στόχο τη βελτιστοποίηση των διαδικασιών επούλωσης που έχει το σώμα μέσω της ανάρρωσης, προσαρμογής και της ανακούφισης των συμπτωμάτων που είναι βασικοί μηχανισμοί στην αποκατάσταση.