Γιατί πονάω; Ένα ταξίδι στο μυστήριο του πόνου
Γιατί πονάμε; Ποιοι μηχανισμοί εμπλέκονται στη διαδικασία και ποιος ο ρόλος του μυαλού; Πώς βοηθά η φυσικοθεραπεία; Ένα σύντομο ταξίδι στο μυστήριο του πόνου.
του Κωνσταντίνου Σακελλαρίου*
Ο πόνος έχει την ίδια «ηλικία» με το ανθρώπινο γένος. Αποτελεί αναπόσπαστο μέρος της ζωής μας και για πολλούς είναι άμεσα συνδεδεμένος με κάτι δυσάρεστο. Πράγματι ο πόνος είναι μια δυσάρεστη εμπειρία. Τί θα συνέβαινε όμως αν κάποιος δεν πονούσε ποτέ στη ζωή του;
Την απάντηση μπορούμε να την πάρουμε από τις βιβλιογραφικές αναφορές που σχετίζονται με ένα σπάνιο σύνδρομο που λέγεται «συγγενής αναισθησία στον πόνο» (congenital insensitivity to pain-CIP) στο οποίο το άτομο που το έχει δεν αισθάνεται κανένα πόνο. Συχνά τα άτομα αυτά σπάνε κάποιο ή κάποια από τα οστά τους, παθαίνουν βλάβες στη στοματική κοιλότητα διότι δαγκώνουν τη γλώσσα τους, προβλήματα στο μάτι διότι δεν αισθάνονται πόνο όταν κάποιο έντομο εισέλθει σε αυτό, δεν αισθάνονται πόνο όταν ακουμπήσουν σε φωτιά, φλόγα ή άλλη πηγή θέρμανσης, έχουν συχνά εκδορές στο δέρμα κλπ.
Από αυτή τη σύντομη αναφορά, κατανοούμε ότι ο πόνος, αν και δυσάρεστη εμπειρία, είναι στη βάση του ένας μηχανισμός επιβίωσης, χωρίς τον οποίο η ζωή μας διατρέχει πραγματικό κίνδυνο.
Γιατί πονάμε;
Θα πρέπει να διευκρινιστεί, ότι ο πόνος είναι μια πολύπλοκη εμπειρία και σύμφωνα με την παγκόσμια ομοσπονδία μελέτης του πόνου (International Association for the Study of Pain-IASP), είναι μια «δυσάρεστη αισθητική και συναισθηματική εμπειρία (η έμφαση είναι του γράφοντος) που σχετίζεται με πραγματική ή δυνητική βλάβη ή περιγράφεται με όρους τέτοιας βλάβης» (2). Συνεπώς, ο πόνος είναι κάτι που παράγεται κάπου στο σώμα και δεν είναι κάτι που «μπαίνει στο σώμα από έξω». Στην πραγματικότητα, ο πόνος είναι η απάντηση του ανθρώπινου εγκεφάλου σε κάποιο ή κάποια ερεθίσματα, από τα οποία άλλα σχετίζονται με κάτι που συμβαίνει στο σώμα μας, όπως ένας τραυματισμός, ή με κάτι που ο εγκέφαλος «εκλαμβάνει» ως απειλή όπως οι καταστάσεις που σχετίζονται με χρόνιο πόνο (3).
Το πιο συνηθισμένο ερέθισμα που οδηγεί σε πρόκληση πόνου είναι η λεγόμενη «αλγαισθησία» (nociception) που συμβαίνει όταν πάθουμε ένα στραμπούληγμα, ένα κάταγμα ή κάποιον άλλο από τους γνωστούς σε όλους μας τραυματισμούς. Στις περιπτώσεις αυτές, ο πόνος καλείται να παίξει το βασικό ρόλο για τον οποίο είναι «φτιαγμένος», δηλαδή να μας προστατεύσει από περαιτέρω βλάβη της ήδη τραυματισμένης περιοχής και να μας κάνει να καταλάβουμε ότι κάτι «δεν πάει καλά», ώστε να προστατεύσουμε το μέλος που έχει τραυματιστεί και να δώσουμε χρόνο στον επουλωτικό μηχανισμό του σώματός μας να επισκευάσει την όποια «βλάβη» έχει υποστεί.
Οι άνθρωποι αντιδρούμε με διαφορετικό τρόπο σε ένα αλγαισθητικό ερέθισμα, δηλαδή σε ένα τραυματισμό, ακόμη και αν συγκρίνουμε άτομα της ίδιας ηλικίας, του ίδιου φύλου, που έχουν υποστεί τον ίδιο τραυματισμό. Έρευνες έδειξαν ότι υπάρχουν πάρα πολλοί παράγοντες που επηρεάζουν το πόσο πολύ πονάμε. Αυτοί οι παράγοντες σχετίζονται με τη φυλή, το περιβάλλον που μεγαλώνει κανείς, την κουλτούρα και τα έθιμα της κάθε χώρας, την επίδραση των γονέων και του συγγενικού περιβάλλοντος, την κοινωνική πολιτική του κράτους που ζει κανείς κλπ. Μάλιστα μια ενδιαφέρουσα έρευνα ανέφερε ότι Ινδοί που ζούσαν στην Ινδία, είχαν μεγαλύτερη αντοχή στον πόνο από Ινδούς που ζούσαν στις ΗΠΑ! Η ίδια έρευνα κατέγραψε ότι οι Αφροαμερικανοί ανέφεραν περισσότερης έντασης πόνο σε σχέση με λευκούς συμμετέχοντες στην ίδια έρευνα οι οποίοι εκτέθηκαν στο ίδιο ερέθισμα (4).
Βέβαια, ο τρόπος που αντιδρούμε σε κάποιο ερέθισμα ανεξάρτητα του πόσο επώδυνο είναι αυτό, εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από το πώς αντιδρούσε η μητέρα, ο πατέρας μας αλλά και το ευρύτερο συγγενικό περιβάλλον όπως φαίνεται στις παρακάτω φωτογραφίες.
Υπάρχουν όμως περιπτώσεις όπου ένας πολύ σοβαρός τραυματισμός δεν προκάλεσε τόσο μεγάλης έντασης πόνο όσο θα περιμέναμε με βάση τη βαρύτητα του τραυματισμού, αλλά και το συναισθηματικό αντίκτυπό του, όπως φαίνεται στις παρακάτω φωτογραφίες.
Βλέπουμε λοιπόν, ότι μπορεί να υπάρχει ένας βαρύς και εκτεταμένος τραυματισμός ο οποίος να μην προκαλεί τον πόνο που θα περιμέναμε. Γεννάται έτσι μια εύλογη απορία : Πώς γίνεται να έχουμε ένα τόσο σοβαρό τραυματισμό που μόνο που τον βλέπουμε «πονάμε» εμείς οι ίδιοι, ενώ ο παθών δε δείχνει σοβαρά σημάδια πόνου στο πρόσωπό του; Πόσοι από εμάς έχουμε κόψει το χέρι μας μια σελίδα χαρτιού; Ο πόνος είναι χαρακτηριστικά έντονος. Πώς γίνεται λοιπόν ένας βαρύς τραυματισμός να πονάει λιγότερο από ένα επιπόλαιο μια σημαντικά μικρής έκτασης τραύμα;
Οι μηχανισμοί του πόνου
Το «κλειδί» για να κατανοήσουμε τα περίεργα «τερτίπια» του πόνου, είναι η αντίληψη των μηχανισμών που εμπλέκονται και των ρόλων. Όπως είπαμε, ο πόνος είναι μια πολύπλοκη εμπειρία. Περιλαμβάνει συνδυασμό διαφόρων παραμέτρων, όπως : αισθητηριακές, κινητικές, αυτόνομες, ενδοκρινολογικές, ανοσολογικές, γνωσιακές, συναισθηματικές και συμπεριφορικές. Στην ουσία, ο πόνος είναι η «απάντηση» του εγκεφάλου μας στα διάφορα ερεθίσματα που δέχεται και τα οποία μπορεί να είναι επιβλαβή, ή να εκλαμβάνονται ως επιβλαβή από τον εγκέφαλο. Αυτό που παίζει σημαντικό ρόλο στον αν θα πονέσουμε και πόσο, είναι εκτός από τους παράγοντες που προαναφέραμε, το περιβάλλον στο οποίο λαμβάνει χώρα το ερέθισμα και το νόημα που έχει αυτό για την επιβίωσή μας. Συνεπώς ο εγκέφαλος διερωτάται : «Με βάση αυτά που ξέρω, πόσο επικίνδυνο είναι αυτό το ερέθισμα;»
Τα πράγματα γίνονται ακόμη πιο ενδιαφέροντα όταν σκεφτούμε ότι δεν πονάμε πάντα επειδή έχουμε πάθει κάποιο κάταγμα, ή στραμπούληγμα κλπ. Μπορεί να πονέσουμε σε σημεία του σώματός μας που δεν έχουν τραυματιστεί με τέτοιο τρόπο που να το θυμόμαστε. Πρέπει να γνωρίζουμε ότι ο εγκέφαλός μας εκτός των άλλων έχει την ικανότητα να αποθηκεύει πολλές από τις εμπειρίες μας μεταξύ των οποίων και τις επώδυνες, και να τις συνδέει με πληροφορίες, με πρόσωπα, με τοποθεσίες, με οσμές κλπ. Αναφορικά με τον πόνο, όσο περισσότερο έχουμε πονέσει και για όσο περισσότερο χρόνο, τόσο ευκολότερα ο εγκέφαλός μας μπορεί να ανακαλεί την επώδυνη μνήμη και να μας κάνει να πονάμε ευκολότερα. Επίσης, όσο περισσότερες λανθασμένες πληροφορίες έχουμε δεχθεί αναφορικά με τον πόνο, τόσο ευκολότερα θα πονέσουμε.
Λέγοντας «λανθασμένες πληροφορίες», μιλάμε για απόψεις του είδους :
1. Έχεις κήλη δίσκου και θα πονάς.
2. Έχει στραγγαλιστεί το νεύρο, έτσι δείχνει η μαγνητική τομογραφία.
3. Έχεις σκολίωση και αυτό φταίει που πονάς.
4. Μη σκύβεις διότι θα φύγει ο δίσκος ή ο σπόνδυλος από τη θέση του.
Έρευνες έχουν δείξει ότι όλα αυτά προκαλούν όχι μόνο φόβο στους ανθρώπους, αλλά δημιουργούν αυτές τις κακές συνδέσεις στο μυαλό, οι οποίες με τη σειρά τους οδηγούν στο να παράγεται ευκολότερα πόνος, στο να αποφεύγουν οι άνθρωποι τη σωματική δραστηριότητα και στο να δημιουργούν ανόητες και επικίνδυνες προκαταλήψεις που τους κάνουν να είναι χρόνιοι ή χρονίως εξαρτώμενοι ασθενείς.
Η γέννηση του χρόνιου πόνου
Σε περιπτώσεις που κάποιος πονάει για μεγάλο χρονικό διάστημα (άνω των 4-6 μηνών) αυξάνονται οι πιθανότητες να αναπτύξει χρόνιο πόνο, που είναι μια κατάσταση στην οποία ο εγκέφαλος δέχεται πληροφορίες οι οποίες δεν αντιπροσωπεύουν πλέον την σωστή υγεία και τις ικανότητες των ιστών που βρίσκονται στο τέλος των νευρώνων. Με άλλα λόγια, ο εγκέφαλος «πληροφορείται» ότι υπάρχει περισσότερος κίνδυνος για τους ιστούς από τον πραγματικό κίνδυνο. Οι απαντήσεις του εγκεφάλου (κινήσεις, σκέψεις, αυτόνομες και ενδοκρινικές αντιδράσεις) βασίζονται πλέον στις λανθασμένες αυτές πληροφορίες σχετικά με την υγεία των ιστών στο τέλος των νευρώνων.
Συνοψίζοντας, ο πόνος συνήθως σχετίζεται με κάποιου βαθμού βλάβη σε κάποιους ιστούς. Η έντασή του μπορεί να βρίσκεται σε ευθεία αναλογία με το βαθμό της βλάβης, αλλά μπορεί και όχι. Αυτό εξαρτάται από το πού έχει γίνει ο τραυματισμός, δηλαδή το περιβάλλον (πόλεμος, σχολή πυγμαχίας, ατύχημα σε άθλημα κλπ) και το νόημα που έχει ο τραυματισμός αυτός για την επιβίωσή μας.
Αν πολεμάμε, ίσως να προέχει η επιβίωση η δική μας και των συντρόφων μας. Αν είμαστε σε αγώνα πυγμαχίας, προέχει η επικράτησή μας πάνω στον αντίπαλό μας κ.οκ. Όλα λειτουργούν με βάση την επιβίωσή μας, και ο εγκέφαλος είναι αυτός που θέτει προτεραιότητες βάση των προαναφερθέντων. Πολλοί παράγοντες εμπλέκονται με την αντίληψη του πόνου όπως η ιδιοσυγκρασία, (πεσιμισμός, κινδυνολογία κλπ), το περιβάλλον μας (εργασιακό – ανεργία, οικογενειακό – σχέση με μέλη οικογένειας, διαζύγιο, κοινωνικό – χώρα εργασίας, σχέσεις με το κοινωνικό περιβάλλον, οικονομικό – απολαβές , πολιτισμικό – κουλτούρα και συνήθειες). Επίσης η κρατική πολιτική υγείας – επιδόματα, κοινωνικό κράτος, το ιατρικό ιστορικό, οι γενετικοί παράγοντες, η έλλειψη άσκησης, η λήψη φαρμάκων (κορτιζόνη κλπ) και άλλα.
Και μερικές αλήθειες: Πόνος και Φυσικοθεραπεία
Μην αγχώνεστε, κάνετε χειρότερο κακό. Δεν κινδυνεύετε από τα άλατα. Δε φεύγει τίποτε από τη θέση του. Δε χρειάζεται να κάνετε Φυσικοθεραπεία –σέρβις 2 φορές το χρόνο. Φυσικοθεραπεία κάνουμε όταν έχουμε πρόβλημα (πόνο, χειρουργείο, κάταγμα). Δεν κάνουμε Φυσικοθεραπεία Φθινόπωρο και Άνοιξη λόγω του καιρού. Μπορείτε να βγείτε στο κρύο μετά τη Φυσικοθεραπεία, εκτός αν βγείτε με μαγιώ το χειμώνα. Μετά από επεμβάσεις, κατάγματα, εξαρθρήματα η Φυσικοθεραπεία είναι απαραίτητη τουλάχιστον στο 90% των περιπτώσεων. Η Φυσικοθεραπεία δεν επιταχύνει το χρόνο επούλωσης . Δημιουργεί τις ιδανικές συνθήκες επούλωσης μέσα από τη σωστή φόρτιση και την άσκηση.
Άλλο γυμναστική στο γυμναστήριο και άλλο θεραπευτική άσκηση στο Φυσικοθεραπευτήριο. Τα μπάνια στη θάλασσα δεν είναι θεραπεία! Αντίθετα, μπορεί να κάνουν κακό υπό προϋποθέσεις. Ούτε τα μπάνια στη θάλασσα, ούτε τα μπάνια με αλατόνερο θα αποκαταστήσουν τη λειτουργία μετά από ένα κάταγμα, μια επέμβαση κλπ, ιδίως εάν έχει μείνει ακίνητο το μέλος πάνω από 15 ημέρες. Η Φυσικοθεραπεία δεν είναι μόνο μηχανήματα.
* Ο Κώστας Σακελλαρίου είναι Φυσικοθεραπευτής, εξειδικευμένος στο Manual Therapy.
Αρθρογραφία
1. http://ghr.nlm.nih.gov/condition/congenital-insensitivity-to-pain
2. http://www.iasp-pain.org/Taxonomy
3. 50 shades of pain 2014, Lorimer Moseley https://dl.dropboxusercontent.com/u/2738808/50%20Shades%20of%20Pain.pdf
4. Cultural Influences on Pain Perceptions and Behaviors ,Lynn Clark Callister, Home Health Care Management & Practice / April 2003 / Volume 15, Number 3, 207-211,DOI: 10.1177/1084822302250687
5. J Bone Joint Surg Am. 1990 Mar;72(3):403-8. Abnormal magnetic-resonance scans of the lumbar spine in asymptomatic subjects. A prospective investigation. Boden SD1, Davis DO, Dina TS, Patronas NJ, Wiesel SW.
Ο πόνος έχει την ίδια «ηλικία» με το ανθρώπινο γένος. Αποτελεί αναπόσπαστο μέρος της ζωής μας και για πολλούς είναι άμεσα συνδεδεμένος με κάτι δυσάρεστο. Πράγματι ο πόνος είναι μια δυσάρεστη εμπειρία. Τί θα συνέβαινε όμως αν κάποιος δεν πονούσε ποτέ στη ζωή του;
Την απάντηση μπορούμε να την πάρουμε από τις βιβλιογραφικές αναφορές που σχετίζονται με ένα σπάνιο σύνδρομο που λέγεται «συγγενής αναισθησία στον πόνο» (congenital insensitivity to pain-CIP) στο οποίο το άτομο που το έχει δεν αισθάνεται κανένα πόνο. Συχνά τα άτομα αυτά σπάνε κάποιο ή κάποια από τα οστά τους, παθαίνουν βλάβες στη στοματική κοιλότητα διότι δαγκώνουν τη γλώσσα τους, προβλήματα στο μάτι διότι δεν αισθάνονται πόνο όταν κάποιο έντομο εισέλθει σε αυτό, δεν αισθάνονται πόνο όταν ακουμπήσουν σε φωτιά, φλόγα ή άλλη πηγή θέρμανσης, έχουν συχνά εκδορές στο δέρμα κλπ.
Από αυτή τη σύντομη αναφορά, κατανοούμε ότι ο πόνος, αν και δυσάρεστη εμπειρία, είναι στη βάση του ένας μηχανισμός επιβίωσης, χωρίς τον οποίο η ζωή μας διατρέχει πραγματικό κίνδυνο.
Γιατί πονάμε;
Θα πρέπει να διευκρινιστεί, ότι ο πόνος είναι μια πολύπλοκη εμπειρία και σύμφωνα με την παγκόσμια ομοσπονδία μελέτης του πόνου (International Association for the Study of Pain-IASP), είναι μια «δυσάρεστη αισθητική και συναισθηματική εμπειρία (η έμφαση είναι του γράφοντος) που σχετίζεται με πραγματική ή δυνητική βλάβη ή περιγράφεται με όρους τέτοιας βλάβης» (2). Συνεπώς, ο πόνος είναι κάτι που παράγεται κάπου στο σώμα και δεν είναι κάτι που «μπαίνει στο σώμα από έξω». Στην πραγματικότητα, ο πόνος είναι η απάντηση του ανθρώπινου εγκεφάλου σε κάποιο ή κάποια ερεθίσματα, από τα οποία άλλα σχετίζονται με κάτι που συμβαίνει στο σώμα μας, όπως ένας τραυματισμός, ή με κάτι που ο εγκέφαλος «εκλαμβάνει» ως απειλή όπως οι καταστάσεις που σχετίζονται με χρόνιο πόνο (3).
Το πιο συνηθισμένο ερέθισμα που οδηγεί σε πρόκληση πόνου είναι η λεγόμενη «αλγαισθησία» (nociception) που συμβαίνει όταν πάθουμε ένα στραμπούληγμα, ένα κάταγμα ή κάποιον άλλο από τους γνωστούς σε όλους μας τραυματισμούς. Στις περιπτώσεις αυτές, ο πόνος καλείται να παίξει το βασικό ρόλο για τον οποίο είναι «φτιαγμένος», δηλαδή να μας προστατεύσει από περαιτέρω βλάβη της ήδη τραυματισμένης περιοχής και να μας κάνει να καταλάβουμε ότι κάτι «δεν πάει καλά», ώστε να προστατεύσουμε το μέλος που έχει τραυματιστεί και να δώσουμε χρόνο στον επουλωτικό μηχανισμό του σώματός μας να επισκευάσει την όποια «βλάβη» έχει υποστεί.
Οι άνθρωποι αντιδρούμε με διαφορετικό τρόπο σε ένα αλγαισθητικό ερέθισμα, δηλαδή σε ένα τραυματισμό, ακόμη και αν συγκρίνουμε άτομα της ίδιας ηλικίας, του ίδιου φύλου, που έχουν υποστεί τον ίδιο τραυματισμό. Έρευνες έδειξαν ότι υπάρχουν πάρα πολλοί παράγοντες που επηρεάζουν το πόσο πολύ πονάμε. Αυτοί οι παράγοντες σχετίζονται με τη φυλή, το περιβάλλον που μεγαλώνει κανείς, την κουλτούρα και τα έθιμα της κάθε χώρας, την επίδραση των γονέων και του συγγενικού περιβάλλοντος, την κοινωνική πολιτική του κράτους που ζει κανείς κλπ. Μάλιστα μια ενδιαφέρουσα έρευνα ανέφερε ότι Ινδοί που ζούσαν στην Ινδία, είχαν μεγαλύτερη αντοχή στον πόνο από Ινδούς που ζούσαν στις ΗΠΑ! Η ίδια έρευνα κατέγραψε ότι οι Αφροαμερικανοί ανέφεραν περισσότερης έντασης πόνο σε σχέση με λευκούς συμμετέχοντες στην ίδια έρευνα οι οποίοι εκτέθηκαν στο ίδιο ερέθισμα (4).
Βέβαια, ο τρόπος που αντιδρούμε σε κάποιο ερέθισμα ανεξάρτητα του πόσο επώδυνο είναι αυτό, εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από το πώς αντιδρούσε η μητέρα, ο πατέρας μας αλλά και το ευρύτερο συγγενικό περιβάλλον όπως φαίνεται στις παρακάτω φωτογραφίες.
Υπάρχουν όμως περιπτώσεις όπου ένας πολύ σοβαρός τραυματισμός δεν προκάλεσε τόσο μεγάλης έντασης πόνο όσο θα περιμέναμε με βάση τη βαρύτητα του τραυματισμού, αλλά και το συναισθηματικό αντίκτυπό του, όπως φαίνεται στις παρακάτω φωτογραφίες.
Βλέπουμε λοιπόν, ότι μπορεί να υπάρχει ένας βαρύς και εκτεταμένος τραυματισμός ο οποίος να μην προκαλεί τον πόνο που θα περιμέναμε. Γεννάται έτσι μια εύλογη απορία : Πώς γίνεται να έχουμε ένα τόσο σοβαρό τραυματισμό που μόνο που τον βλέπουμε «πονάμε» εμείς οι ίδιοι, ενώ ο παθών δε δείχνει σοβαρά σημάδια πόνου στο πρόσωπό του; Πόσοι από εμάς έχουμε κόψει το χέρι μας μια σελίδα χαρτιού; Ο πόνος είναι χαρακτηριστικά έντονος. Πώς γίνεται λοιπόν ένας βαρύς τραυματισμός να πονάει λιγότερο από ένα επιπόλαιο μια σημαντικά μικρής έκτασης τραύμα;
Οι μηχανισμοί του πόνου
Το «κλειδί» για να κατανοήσουμε τα περίεργα «τερτίπια» του πόνου, είναι η αντίληψη των μηχανισμών που εμπλέκονται και των ρόλων. Όπως είπαμε, ο πόνος είναι μια πολύπλοκη εμπειρία. Περιλαμβάνει συνδυασμό διαφόρων παραμέτρων, όπως : αισθητηριακές, κινητικές, αυτόνομες, ενδοκρινολογικές, ανοσολογικές, γνωσιακές, συναισθηματικές και συμπεριφορικές. Στην ουσία, ο πόνος είναι η «απάντηση» του εγκεφάλου μας στα διάφορα ερεθίσματα που δέχεται και τα οποία μπορεί να είναι επιβλαβή, ή να εκλαμβάνονται ως επιβλαβή από τον εγκέφαλο. Αυτό που παίζει σημαντικό ρόλο στον αν θα πονέσουμε και πόσο, είναι εκτός από τους παράγοντες που προαναφέραμε, το περιβάλλον στο οποίο λαμβάνει χώρα το ερέθισμα και το νόημα που έχει αυτό για την επιβίωσή μας. Συνεπώς ο εγκέφαλος διερωτάται : «Με βάση αυτά που ξέρω, πόσο επικίνδυνο είναι αυτό το ερέθισμα;»
Τα πράγματα γίνονται ακόμη πιο ενδιαφέροντα όταν σκεφτούμε ότι δεν πονάμε πάντα επειδή έχουμε πάθει κάποιο κάταγμα, ή στραμπούληγμα κλπ. Μπορεί να πονέσουμε σε σημεία του σώματός μας που δεν έχουν τραυματιστεί με τέτοιο τρόπο που να το θυμόμαστε. Πρέπει να γνωρίζουμε ότι ο εγκέφαλός μας εκτός των άλλων έχει την ικανότητα να αποθηκεύει πολλές από τις εμπειρίες μας μεταξύ των οποίων και τις επώδυνες, και να τις συνδέει με πληροφορίες, με πρόσωπα, με τοποθεσίες, με οσμές κλπ. Αναφορικά με τον πόνο, όσο περισσότερο έχουμε πονέσει και για όσο περισσότερο χρόνο, τόσο ευκολότερα ο εγκέφαλός μας μπορεί να ανακαλεί την επώδυνη μνήμη και να μας κάνει να πονάμε ευκολότερα. Επίσης, όσο περισσότερες λανθασμένες πληροφορίες έχουμε δεχθεί αναφορικά με τον πόνο, τόσο ευκολότερα θα πονέσουμε.
Λέγοντας «λανθασμένες πληροφορίες», μιλάμε για απόψεις του είδους :
1. Έχεις κήλη δίσκου και θα πονάς.
2. Έχει στραγγαλιστεί το νεύρο, έτσι δείχνει η μαγνητική τομογραφία.
3. Έχεις σκολίωση και αυτό φταίει που πονάς.
4. Μη σκύβεις διότι θα φύγει ο δίσκος ή ο σπόνδυλος από τη θέση του.
Έρευνες έχουν δείξει ότι όλα αυτά προκαλούν όχι μόνο φόβο στους ανθρώπους, αλλά δημιουργούν αυτές τις κακές συνδέσεις στο μυαλό, οι οποίες με τη σειρά τους οδηγούν στο να παράγεται ευκολότερα πόνος, στο να αποφεύγουν οι άνθρωποι τη σωματική δραστηριότητα και στο να δημιουργούν ανόητες και επικίνδυνες προκαταλήψεις που τους κάνουν να είναι χρόνιοι ή χρονίως εξαρτώμενοι ασθενείς.
Η γέννηση του χρόνιου πόνου
Σε περιπτώσεις που κάποιος πονάει για μεγάλο χρονικό διάστημα (άνω των 4-6 μηνών) αυξάνονται οι πιθανότητες να αναπτύξει χρόνιο πόνο, που είναι μια κατάσταση στην οποία ο εγκέφαλος δέχεται πληροφορίες οι οποίες δεν αντιπροσωπεύουν πλέον την σωστή υγεία και τις ικανότητες των ιστών που βρίσκονται στο τέλος των νευρώνων. Με άλλα λόγια, ο εγκέφαλος «πληροφορείται» ότι υπάρχει περισσότερος κίνδυνος για τους ιστούς από τον πραγματικό κίνδυνο. Οι απαντήσεις του εγκεφάλου (κινήσεις, σκέψεις, αυτόνομες και ενδοκρινικές αντιδράσεις) βασίζονται πλέον στις λανθασμένες αυτές πληροφορίες σχετικά με την υγεία των ιστών στο τέλος των νευρώνων.
Συνοψίζοντας, ο πόνος συνήθως σχετίζεται με κάποιου βαθμού βλάβη σε κάποιους ιστούς. Η έντασή του μπορεί να βρίσκεται σε ευθεία αναλογία με το βαθμό της βλάβης, αλλά μπορεί και όχι. Αυτό εξαρτάται από το πού έχει γίνει ο τραυματισμός, δηλαδή το περιβάλλον (πόλεμος, σχολή πυγμαχίας, ατύχημα σε άθλημα κλπ) και το νόημα που έχει ο τραυματισμός αυτός για την επιβίωσή μας.
Αν πολεμάμε, ίσως να προέχει η επιβίωση η δική μας και των συντρόφων μας. Αν είμαστε σε αγώνα πυγμαχίας, προέχει η επικράτησή μας πάνω στον αντίπαλό μας κ.οκ. Όλα λειτουργούν με βάση την επιβίωσή μας, και ο εγκέφαλος είναι αυτός που θέτει προτεραιότητες βάση των προαναφερθέντων. Πολλοί παράγοντες εμπλέκονται με την αντίληψη του πόνου όπως η ιδιοσυγκρασία, (πεσιμισμός, κινδυνολογία κλπ), το περιβάλλον μας (εργασιακό – ανεργία, οικογενειακό – σχέση με μέλη οικογένειας, διαζύγιο, κοινωνικό – χώρα εργασίας, σχέσεις με το κοινωνικό περιβάλλον, οικονομικό – απολαβές , πολιτισμικό – κουλτούρα και συνήθειες). Επίσης η κρατική πολιτική υγείας – επιδόματα, κοινωνικό κράτος, το ιατρικό ιστορικό, οι γενετικοί παράγοντες, η έλλειψη άσκησης, η λήψη φαρμάκων (κορτιζόνη κλπ) και άλλα.
Και μερικές αλήθειες: Πόνος και Φυσικοθεραπεία
Μην αγχώνεστε, κάνετε χειρότερο κακό. Δεν κινδυνεύετε από τα άλατα. Δε φεύγει τίποτε από τη θέση του. Δε χρειάζεται να κάνετε Φυσικοθεραπεία –σέρβις 2 φορές το χρόνο. Φυσικοθεραπεία κάνουμε όταν έχουμε πρόβλημα (πόνο, χειρουργείο, κάταγμα). Δεν κάνουμε Φυσικοθεραπεία Φθινόπωρο και Άνοιξη λόγω του καιρού. Μπορείτε να βγείτε στο κρύο μετά τη Φυσικοθεραπεία, εκτός αν βγείτε με μαγιώ το χειμώνα. Μετά από επεμβάσεις, κατάγματα, εξαρθρήματα η Φυσικοθεραπεία είναι απαραίτητη τουλάχιστον στο 90% των περιπτώσεων. Η Φυσικοθεραπεία δεν επιταχύνει το χρόνο επούλωσης . Δημιουργεί τις ιδανικές συνθήκες επούλωσης μέσα από τη σωστή φόρτιση και την άσκηση.
Άλλο γυμναστική στο γυμναστήριο και άλλο θεραπευτική άσκηση στο Φυσικοθεραπευτήριο. Τα μπάνια στη θάλασσα δεν είναι θεραπεία! Αντίθετα, μπορεί να κάνουν κακό υπό προϋποθέσεις. Ούτε τα μπάνια στη θάλασσα, ούτε τα μπάνια με αλατόνερο θα αποκαταστήσουν τη λειτουργία μετά από ένα κάταγμα, μια επέμβαση κλπ, ιδίως εάν έχει μείνει ακίνητο το μέλος πάνω από 15 ημέρες. Η Φυσικοθεραπεία δεν είναι μόνο μηχανήματα.
* Ο Κώστας Σακελλαρίου είναι Φυσικοθεραπευτής, εξειδικευμένος στο Manual Therapy.
Αρθρογραφία
1. http://ghr.nlm.nih.gov/condition/congenital-insensitivity-to-pain
2. http://www.iasp-pain.org/Taxonomy
3. 50 shades of pain 2014, Lorimer Moseley https://dl.dropboxusercontent.com/u/2738808/50%20Shades%20of%20Pain.pdf
4. Cultural Influences on Pain Perceptions and Behaviors ,Lynn Clark Callister, Home Health Care Management & Practice / April 2003 / Volume 15, Number 3, 207-211,DOI: 10.1177/1084822302250687
5. J Bone Joint Surg Am. 1990 Mar;72(3):403-8. Abnormal magnetic-resonance scans of the lumbar spine in asymptomatic subjects. A prospective investigation. Boden SD1, Davis DO, Dina TS, Patronas NJ, Wiesel SW.
