Κατάθλιψη: Η πιο ύπουλη νόσος της εποχής μας

Είναι η πιο διαδεδομένη ψυχική νόσο της εποχής μας. Σύμφωνα με επίσημα κρατικά στοιχεία, κάθε χρόνο περίπου το 8% του πληθυσμού πάσχει από κατάθλιψη. Ποσοστό που στην Ελλάδα μεταφράζεται σε 800.000 άτομα. Παρ’όλα αυτά, τα ίδια στοιχεία τονίζουν ότι τουλάχιστον οι μισοί από τους ανθρώπους που πάσχουν από κατάθλιψη δεν το καταλαβαίνουν, με αποτέλεσμα να καθυστερούν ή να μην επισκέπτονται καθόλου τον γιατρό τους και τελικά να μην θεραπεύονται. Ποια είναι τα χαρακτηριστικότερα συμπτώματα της κατάθλιψης; Ποιοι οι μύθοι που έχουν δημιουργηθεί γύρω από αυτήν; Και πώς θα βοηθήσουμε τον δικό μας άνθρωπο που εμφανίζει ανησυχητικά σημάδια της ύπουλης αυτής νόσου;

Τα συμπτώματα της κατάθλιψης
Η συχνότητα εμφάνισης κατάθλιψης στην ζωή ενός ατόμου είναι μεγαλύτερη από το παραπάνω ποσοστό, σύμφωνα με την Σύμβουλο Ψυχολόγο και Συνθετική Θεραπεύτρια κ. Άρτεμις Αντωνίου, η οποία υποστηρίζει πως αντιστοιχεί σε έναν στους τρεις. Αυτό στην πράξη σημαίνει ότι είναι σχεδόν αδύνατο κάποιος κοντινός μας άνθρωπος να μην βιώσει κατάθλιψη κάποια στιγμή στην ζωή του. Φυσικά, λέει η κ. Αντωνίου, πεσμένη διάθεση έχουν όλοι μας κατά καιρούς. Όταν, όμως, αυτή η πεσμένη διάθεση συνεχίζεται για μεγάλο χρονικό διάστημα, όταν αντί να βελτιώνεται χειροτερεύει και αρχίζει να επηρεάζει αρνητικά, ή ακόμα και ζημιογόνα, την ζωή μας, τότε ίσως πρόκειται για κατάθλιψη.

Σημαντικό είναι να γνωρίζει κανείς ότι η κατάθλιψη είναι μία ψυχολογική κατάσταση η οποία μπορεί συχνά να κρύβεται πίσω από κάποιο πρόβλημα υγείας. Μπορεί π.χ. να πονάμε κάπου για πολύ καιρό και αυτό να μας προκαλέσει κατάθλιψη ή, αντίστροφα, η κατάθλιψη μπορεί να προκαλέσει χρόνιο πόνο. Ενώ η κατάθλιψη, προσθέτει η κ. Αντωνίου, μπορεί να κρύβεται και πίσω από ψυχολογικές διαταραχές, όπως άγχος, έμμονες ιδέες ή φοβίες. Απαριθμεί, λοιπόν, η ψυχολόγος τα πιο χαρακτηριστικά συμπτώματα κατάθλιψης ως εξής:
- Έλλειψη ενδιαφέροντος για τη ζωή ή για πράγματα που σου αρέσουν και που ευχαριστιέσαι συνήθως όταν κάνεις, όπως τα χόμπι σου
- Μειωμένη αίσθηση ευχαρίστησης ή απόλαυσης από πράγματα ή δραστηριότητες που συνήθως είναι για εσένα ευχάριστα και απολαυστικά
- Κούραση και αίσθηση κόπωσης, που δεν προέρχεται από δραστηριότητα
- Μειωμένη ικανότητα συγκέντρωσης
- Σκέψεις για αυτοκτονία
- Αλλαγές στην όρεξη, υπερβολική ή πολύ λίγη κατανάλωση φαγητού, αυξομειώσεις βάρους
- Αλλαγές στις συνήθειες του ύπνου σου –υπερβολικές ή πολύ λίγες ώρες ύπνου σε σχέση με ό,τι συνηθίζεις, διακοπές του ύπνου στην διάρκεια της νύχτας και δυσκολία στο να ξανακοιμηθείς.
- Εκνευρισμός και οξυθυμία ή απάθεια και πλαδαρότητα που μπορούν να εκφράζονται και σωματικά με πολύ έντονες ή πολύ αργές κινήσεις αντίστοιχα
- Συνεχή προβλήματα ή ενοχλήσεις στο σώμα που δεν απομακρύνονται ακόμα και μετά την ανάλογη αντιμετώπιση ή θεραπεία.

Συμπτώματα κατάθλιψης σε ηλικιωμένους και παιδιά
Η Ελληνική Ομοσπονδία Συλλόγων Ψυχικής Υγείας υποστηρίζει ότι η συχνότητα κατάθλιψης είναι μεγαλύτερη στους ηλικιωμένους, καθώς το 15% των ατόμων άνω των 65 ετών εμφανίζουν τέτοια συμπτώματα. Η Αμερικανική Ακαδημία Οικογενειακών Γιατρών διευκρινίζει σχετικά με την κατάθλιψη κατά το γήρας πως, αν και είναι συνήθης σε ανθρώπους άνω των 65, δεν αποτελεί φυσιολογική κατάσταση, ενώ τα συμπτώματά της είναι διαφορετικά σε αυτούς έναντι των νεότερων. Πιο συγκεκριμένα, κάποια από τα συμπτώματα αυτά είναι:
- Απώλεια ενδιαφέροντος για δραστηριότητες που ήταν κάποτε ευχάριστες
- Αισθήματα λύπης, ενοχής, μουδιάσματος
- Ξαφνικό κλάμα χωρίς λόγο ή συχνά κλάματα
- Αίσθηση κούρασης, ανησυχίας, ευερεθιστότητας
- Ξαφνική αλλαγή στην όρεξη ή ανεξήγητη αλλαγή στο βάρος
- Αλλαγή στον ύπνο, όπως πολύς ύπνος ή δυσκολία να αποκοιμηθεί κανείς
- Δυσκολία στο να θυμάται κάποιος, να συγκεντρώνεται ή να παίρνει αποφάσεις
- Συχνοί πονοκέφαλοι, πόνος στην πλάτη ή προβλήματα στο πεπτικό
- Σκέψεις για θάνατο ή αυτοκτονία

Παράλληλα, η Αμερικανική Ακαδημία Οικογενειακών Γιατρών τονίζει ότι και τα παιδιά μπορεί να εμφανίσουν συμπτώματα κατάθλιψης, όταν υποβάλλονται σε στρεσογόνες καταστάσεις. Χαρακτηριστικότερα από αυτά είναι:
- Έλλειψη όρεξης ή απώλεια βάρους
- Έλλειψη επιθυμίας για παιχνίδι
- Έλλειψη αυτοπεποίθησης ή αυτοεκτίμησης
- Σημαντικές αλλαγές στις συνήθειες ύπνου και στην όρεξη για φαγητό
- Συχνά ξεσπάσματα θυμού
- Να μη θέλουν να πάνε σχολείο
- Γενική αδιαφορία για τον εαυτό τους, τα μέλη της οικογένειας ή δραστηριότητες που κάποτε προτιμούσαν
- Συχνά ή παρατεταμένα συμπτώματα, στα οποία περιλαμβάνονται ο πονοκέφαλος ή ο πόνος στο στομάχι.

Πώς θα βοηθήσουμε τον δικό μας άνθρωπο;
«Ό,τι πιο δύσκολο για έναν άνθρωπο που βιώνει κατάθλιψη είναι να ομολογήσει ότι έχει πρόβλημα και χρειάζεται βοήθεια», λέει η ψυχολόγος κ. Αντωνίου. Εξίσου δύσκολο είναι να προσφέρουμε και εμείς βοήθεια σε ένα αγαπημένο πρόσωπο που πάσχει από τη νόσο, ενώ είναι λογικό να ανησυχούμε ότι θα πούμε και θα κάνουμε λάθος πράγματα. Στο iatronet.gr διαβάζουμε μία -βασισμένη σε επιστημονικά στοιχεία- λίστα, η οποία συγκεντρώνει προτάσεις σχετικά με το πώς μπορεί κανείς να προσφέρει θετική στήριξη στα άτομα αυτά. Τα παραθέτουμε παρακάτω:

Κάτι που πρέπει να κατανοήσει ο περίγυρος του καταθλιπτικού ατόμου είναι ότι πρόκειται για πραγματική νόσο. Δεν έχει, λοιπόν, κανένα νόημα να ζητάμε από αυτό το άτομο να «συνέλθει» και να αισθανθεί καλύτερα, με την ίδια λογική που δεν θα είχε νόημα να ζητήσουμε να συνέλθει ένα άτομο με π.χ. σπασμένο πόδι. Η ανάρρωση από κατάθλιψη, λέει το δημοσίευμα του iatronet.gr, χρειάζεται χρόνο και αγωγή.

Η ψυχολόγος κ. Αντωνίου τονίζει πόσο σημαντικό είναι να προσφέρουμε στο άτομο, το οποίο πιστεύουμε ότι πάσχει από κατάθλιψη, πολλαπλές ευκαιρίες να μας μιλήσει. Ακριβώς αυτό που χρειάζεται ένα τέτοιο άτομο είναι κάποιον να τον ακούσει. Μην απορρίπτετε, λοιπόν, αυτά που σας λέει, μην υποθέτετε ότι γνωρίζετε τι περνά, απλώς ακούστε όσα έχει να σας πει. Σκεφτείτε, δε, προσθέτει η κ. Αντωνίου, ότι το άτομο που πάσχει από κατάθλιψη δεν έχει διάθεση να κοινωνικοποιηθεί, οπότε αν επιλέγει εσάς για να μιλήσει είναι ένα σημαντικό βήμα.

Και αφού μιλήσει, το καλύτερο που έχετε να κάνετε είναι να ενθαρρύνετε το άτομο αυτό. Προτείνετέ του, λοιπόν, να βγει έξω, να κάνετε μαζί μια βόλτα, να πάτε για φαγητό. Μην επιμένετε πολύ αν αρνηθεί, αλλά συνεχίστε να τον/την καλείτε σε άλλες εκδηλώσεις. Μην τον/την πιέζετε αλλά ζητήστε ευγενικά την παρέα του/της, δείχνοντας ότι αποδέχεστε την άσχημη ψυχολογία του/της αλλά ταυτόχρονα νοιάζεστε και θέλετε να βοηθήσετε.

Το να νιώθει ένα άτομο που πάσχει από κατάθλιψη συναισθηματική σταθερότητα είναι βάλσαμο. Άρα είναι απαραίτητο στο σπίτι που ζει να μην υπάρχει στρες και πίεση, αλλά ένα απλό πρόγραμμα, το οποίο θα βοηθήσει το άτομο να γνωρίζει τι να περιμένει κάθε μέρα.

Επιπλέον, σύμφωνα με το iatronet.gr, είναι σημαντικό να καθησυχάζουμε τον άνθρωπό μας που αισθάνεται απελπισμένος, πως σύντομα θα αισθανθεί καλύτερα. Αυτό που κάνει η κατάθλιψη είναι να διαταράσει τον τρόπο με τον οποίο κανείς βλέπει τον κόσμο και το περιβάλλον του. Με τον χρόνο, όμως, και την αντιμετώπιση του προβλήματος, το αγαπημένο μας πρόσωπο θα καταφέρει ξανά να δει καθαρά τον κόσμο. Εμείς οφείλουμε να του θυμίζουμε ότι η κατάθλιψη θεραπεύεται και να του επαναλαμβάνουμε ότι η ζωή είναι ωραία. Αυτό μπορεί να λειτουργήσει και ως placebo στο άτομο και σιγά-σιγά να το πιστέψει.

Τέλος, η κ. Αντωνίου τονίζει ότι αν μετά από ένα εύλογο διάστημα η ψυχολογία του ατόμου δεν έχει βελτιωθεί, οφείλουμε να το ενθαρρύνουμε να ζητήσει επαγγελματική βοήθεια. Αυτό είναι το πιο δύσκολο βήμα του δικού μας ρόλου, καθώς η πρώτη αντίδραση του καταθλιπτικού ατόμου θα είναι αρνητική. Ειδικά αν δεν ανήκει στην κατηγορία αυτών που αναγνωρίζουν το πρόβλημά τους, απαιτείται από εμάς ειδικός χειρισμός.

Ζητήσαμε την συμβουλή του κλινικού ψυχολόγου κ. Νίκου Τάκη σχετικά με το πώς να πείσουμε ένα άτομο με σημάδια κατάθλιψης να μιλήσει σε κάποιον ειδικό: «Επειδή η κατάθλιψη είναι μία ώριμη παθολογία, το άτομο που πάσχει έχει την ικανότητα να καταλαβαίνει τα πράγματα καλύτερα από τους υπόλοιπους –σε αντίθεση, δηλαδή, με τα υγιή άτομα που βλέπουν την ζωή τους με αισιοδοξία, το καταθλιπτικά άτομα την βλέπουν στις πραγματικές της διαστάσεις. Σημαντικό είναι, λοιπόν, να κάνουμε επίκληση στην λογική αυτών των ατόμων, γιατί έχουν λογική.» Μία φράση-κλειδί που προτείνει ο κ. Τάκης να χρησιμοποιήσουμε είναι «Αυτό που σου συμβαίνει λύνεται. Δεν είναι εύκολο αλλά λύνεται.» Καταλήγει δε ότι τα άτομα αυτά καταλαβαίνουν ότι δεν είναι καλά, γιατί νιώθουν πραγματικά πολύ άσχημα, οπότε επιμένοντας και υπομένοντας μπορούμε να τους δείξουμε ότι πρέπει να προσπαθήσουν για να νιώσουν καλύτερα.

Επιπλέον, χρήσιμο είναι, σαν πρώτο στάδιο, να απευθυνθεί ο ασθενής στην Γραμμή Επικοινωνίας για την Κατάθλιψη, η οποία μετρά πλέον ενάμιση χρόνο λειτουργίας. Η Γραμμή λειτουργεί από το Πρόγραμμα ‘αντι-στίγμα’ του Ερευνητικού Πανεπιστημιακού Ινστιτούτου Ψυχικής Υγιεινής (Ε.Π.Ι.Ψ.Υ.). Το τηλέφωνο είναι: 210-6515600. Πρόκειται για μία εμπιστευτική, πανελλαδικής εμβέλειας, δωρεάν υπηρεσία, που λειτουργεί από Δευτέρα έως Παρασκευή, 9.00 – 18.00. Στελεχώνεται από ειδικά εκπαιδευμένους ψυχολόγους του Προγράμματος ‘αντι-στίγμα’ με την επιστημονική εποπτεία ψυχιάτρου. Η Γραμμή Επικοινωνίας παρέχει επιστημονικά τεκμηριωμένη και έγκυρη πληροφόρηση σχετικά με την κατάθλιψη, συναισθηματική στήριξη και ενημέρωση για τις διαθέσιμες δημόσιες υπηρεσίες ψυχικής υγείας που βρίσκονται στην περιοχή διαμονής του ενδιαφερομένου και είναι εγκεκριμένες από το Υπουργείο Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης. Μάθετε περισσότερα εδώ.

Μύθοι και αλήθειες για την κατάθλιψη
Σε κατά καιρούς ειδήσεις σχετικά με νέες έρευνες έχουμε διαβάσει πως η κατάθλιψη συνδέεται με την οικονομική κρίση, την μείωση οστικής μάζας, το σύνδρομο χρόνιας αποφρακτικής πνευμονοπάθειας, τον διαβήτη, την καρδιοπάθεια. Σε πρόσφατο δημοσίευμα του iatronet.gr, ο κ. Χρήστος Θελερίτης, Ψυχίατρος–Ψυχοθεραπευτής, Διδάκτωρ Ιατρικής Σχολής Πανεπιστημίου Αθηνών, συνδέει την κατάθλιψη με το στρες, λέγοντας ότι μεταξύ των νοσημάτων που συνδέονται με το «κακό» στρες συμπεριλαμβάνεται και η κατάθλιψη. Προσθέτει δε ότι «Το 2020 η κατάθλιψη θα είναι η συχνότερη αιτία αδειών ασθενείας και η δεύτερη αιτία ανικανότητας. Ενώ καλό είναι να θυμόμαστε πάντα πως η κατάθλιψη είναι το συχνότερο αίτιο αυτοκτονίας».

Μεταξύ, όμως, των ερευνών που καταλήγουν στα παραπάνω πορίσματα, δημοσιεύονται συχνά και κάποιες αβάσιμες θεωρίες, οι οποίες μπορεί να παραποιήσουν το πραγματικό πρόβλημα. Η κ. Αντωνίου παραθέτει αναφορά της Εβδομάδας Κατάθλιψης στην Σκωτία (2008) ότι «η ιδέα ότι κατάθλιψη σημαίνει απλά νιώθω δυστυχία είναι ένας από τους κύριους μύθους που περιβάλει αυτή την ασθένεια», και με αφορμή αυτό καταγράφει τους βασικούς μύθους γύρω από τη νόσο:
- Η άσχημη διάθεση σημαίνει ότι έχεις κατάθλιψη: Το να έχεις κάποιες φορές πεσμένη διάθεση, το να μην έχεις τα ‘κέφια σου’ ή το να αισθάνεσαι δυστυχισμένος δεν σημαίνει ότι έχεις κατάθλιψη.
- Όλες οι καταθλίψεις είναι ίδιες: Αυτό δεν ισχύει, καθώς οι καταθλίψεις μπορούν να έρθουν σε πολλά και διαφορετικά σχήματα και μεγέθη - βραχεία, επαναλαμβανόμενα, καμουφλαρισμένα κλπ. Ακόμα, τα καταθλιπτικά συμπτώματα μπορεί να είναι παρόμοια σε πολλούς ανθρώπους, ωστόσο η εμπειρία τού πώς ο καθένας την βιώνει είναι διαφορετική.
- Η κατάθλιψη είναι ακόμα μια ασθένεια σαν π.χ. τις καρδιολογικές παθήσεις: το να βρει κανείς μια και μόνο αιτία για το τι προκαλεί την κατάθλιψη είναι μάλλον μάταιο. Όπως και άλλα πράγματα στη ζωή έτσι και η κατάθλιψη μπορεί να είναι μια πολυπαραγοντική κατάσταση.
- Τα αντικαταθλιπτικά μπορούν να θεραπεύσουν την κατάθλιψη: Τα αντικαταθλιπτικά, όπως και το αλκοόλ, μπορούν να αναισθητοποιήσουν για λίγο τα συναισθήματά σου. Αλλά πρόσφατες έρευνες δείχνουν ότι τα αντικαταθλιπτικά δεν είναι αποτελεσματικά τουλάχιστον για το ένα τρίτο των ασθενών.

Επιμέλεια: Έλενα Μπούλια