Βλαστοκύτταρα: Όσα πρέπει να ξέρουμε

Ο αιώνας της μοριακής βιολογίας θα είναι σύμφωνα με τους επιστήμονες αυτός που διανύουμε, και δεν μας κάνει εντύπωση. Η πρόοδος της Κυτταρικής Βιολογίας έχει κάνει άλματα σχετικά με τις νέες μορφές θεραπειών σε πολύ σοβαρές ασθένειες και μας δίνει μέρα με τη μέρα βάσιμους λόγους να ελπίζουμε ότι στο μέλλον θα έχουμε τη δυνατότητα να αποφύγουμε πολλές από αυτές.

Η μεγάλη συζήτηση που έχει γίνει τελευταία για τα βλαστικά κύτταρα (ή αλλιώς βλαστοκύτταρα) και τα θαύματα που υποστηρίζουν πολλοί επιστήμονες πως μπορούν να κάνουν, δεν θα μπορούσε να μας αφήσει αδιάφορους. Βασιζόμενοι, λοιπόν, μόνο σε επιστημονικά άρθρα και αξιόπιστες πηγές πληροφοριών, επιχειρήσαμε να ενημερωθούμε για το τι ακριβώς σημαίνει «βλαστοκύτταρο» και με ποιο τρόπο μπορεί να αποτελέσει μέρος μιας γενικότερης θεραπείας που υπόσχεται να σώσει ζωές.

Τι είναι τα «βλαστοκύτταρα»;
Με πολύ απλά λόγια, τα βλαστοκύτταρα είναι αρχέγονα κύτταρα που υπάρχουν στο έμβρυο, στον ενήλικο και στο ομφαλοπλακουντιακό αίμα. Ενώ, όμως, η πρόσβαση στα βλαστοκύτταρα του εμβρύου και του ενήλικα είναι δύσκολη, σε αυτά του ομφαλοπλακουντιακού αίματος είναι πολύ ευκολότερη, αφού μπορούν να αποσπαστούν κατά τη γέννηση ενός μωρού μετά την αποκοπή του ομφάλιου λώρου από το αίμα που παραμένει στον πλακούντα.

Πού χρησιμεύουν;
Σύμφωνα με τον Γεώργιο Νασιούλα (Μοριακός Βιολόγος) και την Ευθυμία Βρακίδου (Αιματολόγος), «Το δεδομένο ότι τα βλαστικά κύτταρα του ομφαλοπλακουντιακού αίματος διέθεταν τις ίδιες ιδιότητες με τα αντίστοιχα του μυελού των οστών, με το επιπρόσθετο πλεονέκτημα της εύκολης απομόνωσης, οδήγησε αρχικά τον Hal Broxmayer, στη δεκαετία του 1980, να προτείνει την αντικατάσταση των πρώτων με τα δεύτερα σε μεταμοσχεύσεις.» Πολλές από αυτές στέφθηκαν με επιτυχία με αποτέλεσμα να δημιουργηθούν τράπεζες διατήρησης βλαστικών κυττάρων σε ειδικά δοχεία βαθιάς κατάψυξης (190 βαθμών Κελσίου υπό το μηδέν) με τη χρήση υγρού αζώτου.

Δεν χρησιμεύουν, όμως, μόνο εκεί. Σύμφωνα με τους γιατρούς, «Τα βλαστικά κύτταρα με την πλαστικότητα που διαθέτουν προσφέρουν τη δυνατότητα αντικατάστασης κυττάρων και ιστών, σε τραύματα της σπονδυλικής στήλης, σε εγκεφαλικά επεισόδια, σε εγκαύματα, σε καρδιακές παθήσεις, στο διαβήτη.» Διαφαίνεται έτσι μία δυνατότητα που αγγίζει το άπειρο και αφήνει απεριόριστες ελπίδες ζωής.

Πολλοί γονείς, λοιπόν, ακόμα και στην Ελλάδα, σπεύδουν να διαφυλάξουν τα βλαστικά κύτταρα των νεογέννητων παιδιών τους σε ιδιωτικές τράπεζες βλαστοκυττάρων, στις οποίες πληρώνουν υπέρογκα ποσά με σκοπό να εξασφαλίσουν την προστασία της υγείας τους –των ίδιων των παιδιών αλλά και όλης της οικογένειας- από ενδεχόμενες μελλοντικές παθήσεις.

Μας εξέπληξε δε το γεγονός ότι η Ελλάδα διαθέτει το 20% των ιδιωτικών τραπεζών βλαστοκυττάρων που λειτουργούν παγκοσμίως, ο ετήσιος τζίρος των οποίων φτάνει τα 50 εκατομμύρια ευρώ!

Υπάρχει όμως πάντα ένα «αλλά»…
Από την άλλη, κάτι το οποίο πολλοί από αυτούς τους γονείς δεν γνωρίζουν όταν απευθύνονται σε κάποια ιδιωτική τράπεζα βλαστοκυττάρων είναι ότι σε ποσοστό έως 70% το αίμα που συλλέγεται από τον πλακούντα του νεογέννητου πρέπει να απορριφθεί, ότι ακόμα και αυτό που θα καταψυχθεί είναι σχεδόν απίθανο να χρησιμοποιηθεί ποτέ ιατρικώς στο παιδί τους –ακολουθεί το γιατί, ενώ η προσφυγή στις ιδιωτικές τράπεζες δεν βοηθά στο να χρησιμοποιηθούν αυτά τα βλαστοκύτταρα από άλλα παιδιά που ενδεχομένως να τα χρειαστούν, ενώ μπορεί και το δικό τους παιδί να μη βρίσκει τα κατάλληλα βλαστοκύτταρα από άλλα παιδιά γιατί αυτά θα βρίσκονται σε άλλη τράπεζα.

Γιατί να μην χρησιμοποιηθούν αυτά τα κύτταρα; Είναι απλό. Σύμφωνα με τους βιολόγους, αν ένα παιδί, του οποίου τα βλαστοκύτταρα έχουν καταψυχθεί για να χρησιμεύσουν σε θεραπεία, εμφανίσει κάποια στιγμή λευχαιμία, τότε και τα κύτταρα αυτά θα εξελιχθούν αργότερα σε λευχαιμικά. Θα χρειαστεί, λοιπόν, το παιδί αυτό βλαστοκύτταρα ενός άλλου παιδιού, τα οποία είναι άγνωστο κατά πόσο και πού θα βρεθούν, αφού οι ιδιωτικές τράπεζες δεν ασχολούνται με την ιστοσυμβατότητα των κυττάρων που φυλάσσουν (ή στο λεγόμενο διεθνές δίκτυο αναζήτησης μοσχευμάτων netcord).

Ιδιωτικές και δημόσιες τράπεζες διατήρησης βλαστοκυττάρων
Και ενώ οι ιδιωτικές τράπεζες διατήρησης βλαστοκυττάρων βρίθουν πλέον στην Ελλάδα, τα αντίστοιχα βήματα στον δημόσιο τομέα βαίνουν βραδέως. Προς το παρόν, λοιπόν, στη χώρα μας υπάρχει μία δημόσια Τράπεζα Ομφαλοπλακουντιακού Αίματος στο Ιδρυμα Ιατροβιολογικών Ερευνών της Ακαδημίας Αθηνών, ενώ από τον περασμένο Νοέμβρη, όταν εγκαινιάστηκαν και τα εργαστήρια της Τράπεζας Αρχέγονων Κυττάρων του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών (ΤΑΚ ΕΙΕ), το Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών συνέπραξε με την ιδιωτική εταιρία φύλαξης αρχέγονων κυττάρων «Biohellenika», με σκοπό την κοινή φύλαξη και προώθηση της έρευνάς τους.

Το δε υπουργείο Υγείας δεν έχει πάρει ακόμα σαφή θέση για το αν θα επεκτείνει την διαδικασία φύλαξης βλαστοκυττάρων σε περισσότερα δημόσια νοσοκομεία, ενώ λέγεται να έχει ρίξει περισσότερο βάρος στο πώς θα καλυφθούν τα έξοδα διατήρησής τους και στο αν αυτό θα γίνει μέσω των ασφαλιστικών ταμείων. Η δαπάνη, φυσικά, αυτή για το κράτος θα είναι τεράστια.

Για την ιστορία, πάντως, αξίζει να αναφέρουμε δύο πράγματα. Πρώτον, σε χώρες του εξωτερικού, όπως η Γαλλία και η Ισπανία, η λειτουργία ιδιωτικών τραπεζών διατήρησης βλαστοκυττάρων είναι απαγορευμένη, με τη λογική ότι όπως η αιμοδοσία έτσι και η διάθεση τέτοιων μοσχευμάτων θα πρέπει να γίνεται δωρεάν στα πλαίσια του δημοσίου φορέα υγείας. Στην Ελλάδα, την Κύπρο και την Αγγλία, από την άλλη, προωθείται κατά κύριο λόγο η ιδιωτική φύλαξη και διατήρηση.

Δεύτερον, μιλώντας για ιδιωτική φύλαξη, η ιδιωτική κλινική διατήρησης βλαστοκυττάρων Cryo-Save, η οποία δραστηριοποιείται σε παγκόσμιο επίπεδο, μας ενημέρωσε ότι το κόστος αποθήκευσης τέτοιων κυττάρων για 20 χρόνια ανέρχεται στα 2.000 ευρώ περίπου. Η διαδικασία που ακολουθείται από τη συγκεκριμένη εταιρία είναι, αφού πληρωθεί μία προκαταβολή των 250 ευρώ, να αποστείλουν πρώτα δείγμα του υλικού στα εξειδικευμένα τους εργαστήρια στις Βρυξέλλες και εφόσον όλα είναι εντάξει να αποπληρωθεί το ποσό και να το φυλάξουν μέχρι 20 έτη.

Τελικά…
Όπως ανέφερε και ο καθηγητής Παθολογίας κ. Σωτήρης Ράπτης, στο 13ο Πανελλήνιο Συνέδριο Εσωτερικής Παθολογίας που πραγματοποιήθηκε τον περασμένο Οκτώβρη, «τα βλαστοκύτταρα θα αποτελέσουν – ίσως – το μέλλον στην αντιμετώπιση σοβαρών και επικίνδυνων νοσημάτων. Είναι αλήθεια, όμως, ότι έχει γίνει κατάχρηση στη διαχείρισή τους και δεν ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα όλα τα διαφημιζόμενα για τις ιδιότητές τους.» Συνεχίζουμε, λοιπόν, να ενημερωνόμαστε ενδελεχώς για τις εξελίξεις, πριν προβούμε σε επιπόλαιες κινήσεις.

Επιμέλεια: Έλενα Μπούλια