Ψυχολογικοί όροι που χρησιμοποιούνται καταχρηστικά
Είναι διπολικός/σχιζοφρενής. Έχω το ΟCD μου. Σαν αυτιστικός κάνει. Σταμάτα να βάζεις ταμπέλες και μάθε την πραγματική σημασία βασικών ψυχολογικών όρων.
γράφει η Ελπίδα Παναγιωτουνάκου, Ψυχολόγος – Ψυχοθεραπεύτρια, Msc
Πολλές φορές υπάρχει η τάση να χρησιμοποιούνται κάποιοι ψυχολογικοί όροι προκειμένου να χαρακτηριστούν συμπεριφορές της καθημερινής ζωής που μας προκαλούν εντύπωση.
Ωστόσο, κατά πόσο το νόημα που τους αποδίδεται ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα;
Ας δούμε μερικούς από τους πιο συνηθισμένους όρους με τους οποίους τείνουμε να χαρακτηρίζουμε τους γύρω μας.
«Είναι διπολικός»
Συνήθως, ο όρος χρησιμοποιείται για κάποιο άτομο το οποίο αλλάζει απότομα και συχνά γνώμη για κάτι. Ωστόσο, κάτι τέτοιο θα προσομοίαζε καλύτερα στο αναποφάσιστος ή παρορμητικός ενδεχομένως. Στην πραγματικότητα, η διπολική διαταραχή είναι κάτι παραπάνω από απλές εναλλαγές της διάθεσης ή της συμπεριφοράς. Πρόκειται για μια σοβαρή πάθηση κατά την οποία το άτομο βιώνει περιόδους καλή διάθεσης (μανιακό επεισόδιο) και περιόδους κακής διάθεσης (καταθλιπτικό επεισόδιο). Επίσης, η εν λόγω διαταραχή σχετίζεται και με υψηλά ποσοστά αυτοκτονικού ιδεασμού.
«Είναι σχιζοφρενής»
Συνήθως, ο όρος χρησιμοποιείται για άτομα τα οποία θεωρούμε πως λειτουργούν παράλογα σύμφωνα με τα δικά μας αξιολογικά κριτήρια, επιχειρήματα και δεδομένα. Ωστόσο, τις περισσότερες φορές η αίσθηση αυτή δημιουργείται καθότι οι άνθρωποι έχουμε διαφορετικές πεποιθήσεις για τη ζωή και έτσι αντιλαμβανόμαστε διαφορετικά την εκάστοτε κατάσταση. Στην πραγματικότητα, η σχιζοφρένεια αποτελεί μια σοβαρή ψυχωσική διαταραχή κατά την οποία το άτομο χάνει την επαφή με την πραγματικότητα βιώνοντας συνήθως ακουστικές ψευδαισθήσεις και παραληρητικές ιδέες (ψευδείς πεποιθήσεις παρανοϊκού τύπου). Εκτός από τις διαταραχές στη σκέψη, εμφανίζονται συναισθηματική απόσυρση, αποδιοργανωμένος λόγος και μειωμένη λειτουργικότητα, με επιζήμιες επιπτώσεις τόσο στη ζωή του ίδιου του ασθενούς, όσο και των οικείων του.
«Έχει κατάθλιψη»
Δεν είναι λίγες οι φορές που βλέποντας κάποιο άτομο αποσυρμένο στις σκέψεις του, κακόκεφο και με μειωμένη ενέργεια, το χαρακτηρίζουμε ως καταθλιπτικό. Αν και η κατάθλιψη, ως συναίσθημα, μπορεί να εμφανιστεί μεμονωμένα και για μικρό χρονικό διάστημα μετά τη βίωση κάποιων τραυματικών γεγονότων, διαφέρει σημαντικά από την κατάθλιψη ως συναισθηματική διαταραχή. Στη δεύτερη περίπτωση, το άτομο μαζί με το παρατεταμένο αίσθημα θλίψης, νιώθει ταυτόχρονα έντονο άγχος, φόβο, αδιαφορία για τα αγαπημένα του πρόσωπα και κυρίως ανηδονία, δηλαδή έλλειψη ευχαρίστησης ακόμα και για αγαπημένες του δραστηριότητες.
«Είναι αυτιστικός»
Τις περισσότερες φορές, ο όρος χρησιμοποιείται για άτομα τα οποία εκδηλώνουν ορισμένες συμπεριφορές με εμμονικό τρόπο, με αποτέλεσμα να αναπτύσσουν συγκεκριμένες ρουτίνες. Συνήθως, όμως, στις περιπτώσεις αυτές, το άτομο αν και θα αναστατωθεί σε περίπτωση που δεν λειτουργήσει με τον συγκεκριμένο τρόπο που έχει στο μυαλό του, εάν οι συνθήκες το απαιτήσουν, θα επιλέξει και άλλους τρόπους διαχείρισης και οργάνωσης. Ωστόσο, ο αυτισμός αποτελεί μια διάχυτη διαταραχή της ψυχολογικής ανάπτυξης του ατόμου, η οποία δημιουργεί σημαντικές δυσκολίες στην επικοινωνία, την κοινωνική αλληλεπίδραση και στη φαντασία εναλλακτικών κοινωνικών σεναρίων. Το άτομο επιλέγει στερεοτυπικές αντιδράσεις και βιώνει τεράστιο άγχος και αποδιοργάνωση από την αλλαγή μιας ρουτίνας του, με αποτέλεσμα ακόμη και να διαταράσσεται η λειτουργικότητά του.
«Έχει OCD»
Όλο και συχνότερα ακούμε εκφράσεις του τύπου: «Έχω το OCD μου. Τα θέλω όλα σε τάξη» ή «Είμαι Ιδεοψυχαναγκαστική. Τσεκάρω πάντα αν κλείδωσα». Όμως, τέτοιου είδους συμπεριφορές δεν παραπέμπουν από μόνες τους σε ύπαρξη OCD, αν και εμπεριέχουν το χαρακτηριστικό της επαναληψιμότητας και του τσεκαρίσματος. «Η Ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή (Obsessive Compulsive Disorder) εντάσσεται στις αγχώδεις διαταραχές και περιλαμβάνει ιδεοληψίες (επαναλαμβανόμενες σκέψεις) και καταναγκασμούς (πράξεις που επιτελούνται μέσω μιας συγκεκριμένης τελετουργίας), οι οποίες διαταράσσουν τη καθημερινότητα του ατόμου, προκαλώντας έντονο άγχος, φόβο και απειλή.
«Είναι αυτοκαταστροφικός»
Κατά την κοινή γνώμη, αυτοκαταστροφικό είναι το άτομο που αφήνει τις επιλογές του να γυρίζουν εναντίον του, δίχως να εκτιμά σωστά τους κινδύνους. Συνήθως, ο όρος αναφέρεται σε άτομα με χαμηλή αυτοεκτίμηση και αυτοπεποίθηση, τα οποία κυριεύονται από τα αρνητικά συναισθήματα και δεν τολμούν αλλαγές, ακόμα και όταν βρίσκονται σε καταστάσεις που κάνουν τη ζωή τους δύσκολη. Ωστόσο, ως αυτοκαταστροφική συμπεριφορά ορίζεται «η εκούσια λήψη ουσιών ή ο αυτοτραυματισμός ανεξάρτητα από τον προφανή σκοπό της πράξης». Το άτομο, δηλαδή, αναζητά με όποιο κόστος την «φυγή» από την πραγματικότητα, προκειμένου να νιώσει ανακούφιση και συναισθηματική εκφόρτιση.
Παρατηρείται, λοιπόν, πως συχνά υπάρχει η τάση να χαρακτηρίζονται ως ψυχικές διαταραχές συμπεριφορές οι οποίες απλά αποκλίνουν σε ένα βαθμό από το φάσμα της κανονικότητας. Προκειμένου να θεωρηθεί μια συμπεριφορά ως ένδειξη ψυχοπαθολογίας, όμως, απαιτείται αξιολόγηση από Ψυχολόγο ή Ψυχίατρο, η οποία θα βασίζεται στα κριτήρια που ορίζονται από διεθνή διαγνωστικά εργαλεία.
