Το Αλίκοκο και άλλες άγνωστες γειτονιές της Αθήνας
Πού είναι το Αλίκοκο; Ποια γειτονιά λέμε Ριζόκαστρο; Γιατί δεν υπάρχει πια το Βρυσάκι; Μια βόλτα στις αθηναϊκές γειτονιές που ξεχάσαμε.
της Ηρώς Κουνάδη
Σε μια πόλη με την Ακρόπολη να ρίχνει τη σκιά της σχεδόν όπου πηγαίνεις, είναι καμιά φορά δύσκολο να συνειδητοποιήσεις ότι η χιλιοτραγουδισμένη χρονική συνέχεια δε σημαίνει πως θα αναγνώριζε στη σημερινή Αθήνα την πόλη του ο Σωκράτης αν έκανε μια βόλτα από τα μέρη μας. Ας μην κοροϊδευόμαστε, ούτε ο Ελευθέριος Βενιζέλος δεν θα την αναγνώριζε.
Ακόμα και λιγότερα από εκατό χρόνια πριν, υπήρχαν γειτονιές ολόκληρες που σήμερα αγνοούμε, δρόμοι και πλατείες από τις οποίες δεν έχεις περάσει ποτέ, και άλλες που αποκαλείς με εντελώς διαφορετικά −κατά προτίμηση αρχαία, για τα οποία την παραμικρή ιδέα δεν είχαν οι Αθηναίοι του Μεσαίωνα.
Πάμε να τις γνωρίσουμε;
Το Αλίκοκο: Τον δρόμο που εμείς σήμερα λέμε Κυδαθηναίων, οι Αθηναίοι τον Μεσαίωνα τον έλεγαν Πλατέα Ρούγα του Αλίκοκου. Ήταν ο κεντρικός δρόμος της γειτονιάς, που πήρε το όνομά της από το στοιχειό του Αλίκοκου, που έβγαινε λέει τις νύχτες να προειδοποιήσει τους Πλακιώτες (που δεν λέγονταν ακόμα Πλακιώτες) για τις επερχόμενες συμφορές. Για την ταυτότητα του φιλεύσπλαχνου φαντάσματος προτού γίνει φάντασμα υπάρχουν δύο εκδοχές: Ο Κώστας Μπίρης λέει πως ήταν Αλβανός, ο Αλή Κόκος, ο Δημήτρης Σισιλιάνος υποστηρίζει πως ήταν Φράγκος, της οικογενείας των Αλίκοκων. Και οι δύο πάντως συμφωνούν πως έμενε εδώ.
Γιατί εμείς λέμε το πλακόστρωτο οδό Κυδαθηναίων; Το όνομα το διάλεξαν οι Βαυαροί, που είχαν αναλάβει την ονοματοθεσία των αθηναϊκών οδών το 1834. Στη ρομαντική τους θεώρηση περί αρχαιοελληνικής συνέχειας, το όνομα Κυδαθήναιον (δόξα των Αθηναίων) ενός αρχαίου αθηναϊκού δήμου στη βορειοανατολική πλευρά της Ακρόπολης ταίριαξε γάντι. Απέδωσαν, βέβαια, λάθος τη γενική, οδός Κυδαθηναίον αντί για οδός Κυδαθηναίου, πράγμα που αποκαταστάθηκε αναγκαστικά με αυτό εκεί το ω, που γραμματικά καθόλου δεν στέκει, καθότι οι κάτοικοι του Κυδαθηναίου θα ονομάζονταν Κυδαθηναιείς και όχι Κυδαθηναίοι.
Το Ριζόκαστρο: Αρχοντική συνοικία του Μεσαίωνα, κι αυτή στην Πλάκα, αλλιώς γνωστή και με το όνομα Γερλάδα. Ξεκινά από τη σημερινή γωνία Τριπόδων και Επιχάρμου και φτάνει μέχρι την οδό Μάρκου Αυρήλιου. Η οδός Διοσκούρων ήταν το σύνορό της με τη διπλανή συνοικία, το Βρυσάκι −ναι, για τα δεδομένα της εποχής η περιοχή που σήμερα λέμε Πλάκα ήταν τόσο μεγάλη που χωριζόταν σε συνοικίες. Το Ριζόκαστρο πήρε το όνομά του από το τείχος που έχτισαν εδώ οι Φράγκοι τον 13ο αιώνα. Σύμβολο της γειτονιάς είναι η εκκλησία του Άι-Νικόλα του Ραγκαβά, που χτίστηκε στις αρχές του 11ου αιώνα.
Το Βρυσάκι: Ήταν μια γειτονιά με 81 σπίτια, 315 κατοίκους, τρεις εκκλησίες και δύο πλατείες, εκεί που σήμερα βρίσκεται η Αρχαία Αγορά. Από ολόκληρη την γειτονιά, που κατεδαφίστηκε για να έρθει στο φως η μισή αρχαία Αθήνα, επιβιώνουν σήμερα ένα δρομάκι (η Βρυσακίου, κάθετη στην Αδριανού) και ένα εκκλησάκι, οι Άγιοι Απόστολοι του Σολάκη.
Περισσότερα εδώ - Το Βρυσάκι, η εξαφανισμένη γειτονιά της Αθήνας
Το Κουντίτο: Η γειτονιά γύρω από την Αγία Αικατερίνη, πήρε το όνομά της από το κουντίτο, δηλαδή aquedotto, δηλαδή υδραγωγείο, που έχτισαν οι Φλωρεντίνοι δούκες των Αθηνών Ατζαγιόλι τον 15ο αιώνα –πατώντας βασικά πάνω στο υδραγωγείο του Αδριανού, μη νομίζεις ότι ανακάλυψαν και τον τροχό. Οπότε, όταν βολτάρεις στα δρομάκια γύρω από την Αγία Αικατερίνη (ή γύρω από τον αρχαίο Ναό της Άρτεμης, πάνω από τον οποίο χτίστηκε τον 11ο αιώνα η Αγία Αικατερίνη, και τα απομεινάρια του οποίου μπορείς ακόμα να δεις στο προαύλιό της) τεχνικά δεν είσαι στην Πλάκα, είσαι στο Κουντίτο.
(*) Με πληροφορίες από τα βιβλία:
- Αθήνα Μια Πόλη Μαγική, Άρτεμις Σκουμπουρδή, Εκδόσεις Ι. Σιδέρης
- Αθήνα: Ιχνηλατώντας την πόλη με οδηγό την ιστορία και τη λογοτεχνία, Θανάσης Γιοχάλας, Τόνια Καφετζάκη, Βιβλιοπωλείον της Εστίας
Σε μια πόλη με την Ακρόπολη να ρίχνει τη σκιά της σχεδόν όπου πηγαίνεις, είναι καμιά φορά δύσκολο να συνειδητοποιήσεις ότι η χιλιοτραγουδισμένη χρονική συνέχεια δε σημαίνει πως θα αναγνώριζε στη σημερινή Αθήνα την πόλη του ο Σωκράτης αν έκανε μια βόλτα από τα μέρη μας. Ας μην κοροϊδευόμαστε, ούτε ο Ελευθέριος Βενιζέλος δεν θα την αναγνώριζε.
Ακόμα και λιγότερα από εκατό χρόνια πριν, υπήρχαν γειτονιές ολόκληρες που σήμερα αγνοούμε, δρόμοι και πλατείες από τις οποίες δεν έχεις περάσει ποτέ, και άλλες που αποκαλείς με εντελώς διαφορετικά −κατά προτίμηση αρχαία, για τα οποία την παραμικρή ιδέα δεν είχαν οι Αθηναίοι του Μεσαίωνα.
Πάμε να τις γνωρίσουμε;
Το Αλίκοκο: Τον δρόμο που εμείς σήμερα λέμε Κυδαθηναίων, οι Αθηναίοι τον Μεσαίωνα τον έλεγαν Πλατέα Ρούγα του Αλίκοκου. Ήταν ο κεντρικός δρόμος της γειτονιάς, που πήρε το όνομά της από το στοιχειό του Αλίκοκου, που έβγαινε λέει τις νύχτες να προειδοποιήσει τους Πλακιώτες (που δεν λέγονταν ακόμα Πλακιώτες) για τις επερχόμενες συμφορές. Για την ταυτότητα του φιλεύσπλαχνου φαντάσματος προτού γίνει φάντασμα υπάρχουν δύο εκδοχές: Ο Κώστας Μπίρης λέει πως ήταν Αλβανός, ο Αλή Κόκος, ο Δημήτρης Σισιλιάνος υποστηρίζει πως ήταν Φράγκος, της οικογενείας των Αλίκοκων. Και οι δύο πάντως συμφωνούν πως έμενε εδώ.
Γιατί εμείς λέμε το πλακόστρωτο οδό Κυδαθηναίων; Το όνομα το διάλεξαν οι Βαυαροί, που είχαν αναλάβει την ονοματοθεσία των αθηναϊκών οδών το 1834. Στη ρομαντική τους θεώρηση περί αρχαιοελληνικής συνέχειας, το όνομα Κυδαθήναιον (δόξα των Αθηναίων) ενός αρχαίου αθηναϊκού δήμου στη βορειοανατολική πλευρά της Ακρόπολης ταίριαξε γάντι. Απέδωσαν, βέβαια, λάθος τη γενική, οδός Κυδαθηναίον αντί για οδός Κυδαθηναίου, πράγμα που αποκαταστάθηκε αναγκαστικά με αυτό εκεί το ω, που γραμματικά καθόλου δεν στέκει, καθότι οι κάτοικοι του Κυδαθηναίου θα ονομάζονταν Κυδαθηναιείς και όχι Κυδαθηναίοι.
Το Ριζόκαστρο: Αρχοντική συνοικία του Μεσαίωνα, κι αυτή στην Πλάκα, αλλιώς γνωστή και με το όνομα Γερλάδα. Ξεκινά από τη σημερινή γωνία Τριπόδων και Επιχάρμου και φτάνει μέχρι την οδό Μάρκου Αυρήλιου. Η οδός Διοσκούρων ήταν το σύνορό της με τη διπλανή συνοικία, το Βρυσάκι −ναι, για τα δεδομένα της εποχής η περιοχή που σήμερα λέμε Πλάκα ήταν τόσο μεγάλη που χωριζόταν σε συνοικίες. Το Ριζόκαστρο πήρε το όνομά του από το τείχος που έχτισαν εδώ οι Φράγκοι τον 13ο αιώνα. Σύμβολο της γειτονιάς είναι η εκκλησία του Άι-Νικόλα του Ραγκαβά, που χτίστηκε στις αρχές του 11ου αιώνα.
Το Βρυσάκι: Ήταν μια γειτονιά με 81 σπίτια, 315 κατοίκους, τρεις εκκλησίες και δύο πλατείες, εκεί που σήμερα βρίσκεται η Αρχαία Αγορά. Από ολόκληρη την γειτονιά, που κατεδαφίστηκε για να έρθει στο φως η μισή αρχαία Αθήνα, επιβιώνουν σήμερα ένα δρομάκι (η Βρυσακίου, κάθετη στην Αδριανού) και ένα εκκλησάκι, οι Άγιοι Απόστολοι του Σολάκη.
Περισσότερα εδώ - Το Βρυσάκι, η εξαφανισμένη γειτονιά της Αθήνας
Το Κουντίτο: Η γειτονιά γύρω από την Αγία Αικατερίνη, πήρε το όνομά της από το κουντίτο, δηλαδή aquedotto, δηλαδή υδραγωγείο, που έχτισαν οι Φλωρεντίνοι δούκες των Αθηνών Ατζαγιόλι τον 15ο αιώνα –πατώντας βασικά πάνω στο υδραγωγείο του Αδριανού, μη νομίζεις ότι ανακάλυψαν και τον τροχό. Οπότε, όταν βολτάρεις στα δρομάκια γύρω από την Αγία Αικατερίνη (ή γύρω από τον αρχαίο Ναό της Άρτεμης, πάνω από τον οποίο χτίστηκε τον 11ο αιώνα η Αγία Αικατερίνη, και τα απομεινάρια του οποίου μπορείς ακόμα να δεις στο προαύλιό της) τεχνικά δεν είσαι στην Πλάκα, είσαι στο Κουντίτο.
(*) Με πληροφορίες από τα βιβλία:
- Αθήνα Μια Πόλη Μαγική, Άρτεμις Σκουμπουρδή, Εκδόσεις Ι. Σιδέρης
- Αθήνα: Ιχνηλατώντας την πόλη με οδηγό την ιστορία και τη λογοτεχνία, Θανάσης Γιοχάλας, Τόνια Καφετζάκη, Βιβλιοπωλείον της Εστίας
