Ελληνικές διάλεκτοι: Μικιό καθημερινό λεξικό
Πώς λέμε καλημέρα στα βλάχικα; Τι σημαίνει το ποντιακό «λελεύω σε»; Πέντε καθημερινοί διάλογοι και παροιμίες σε πέντε ελληνικές διαλέκτους.
της Ηρώς Κουνάδη
Πριν από ένα χρόνο ακριβώς, είχαμε ζητήσει από έξι Έλληνες να μας μιλήσουν για τις διαλέκτους που μιλούν στην καθημερινότητά τους. Κι είχαμε μάθει να λέμε «μέρου σουμ μέρουμ κάντι» (το μήλο κάτω από τη μηλιά θα πέσει, στα βλάχικα) και ότι «καούρ εκοκιάτε» σημαίνει «καλωσήρθατε» στα τσακώνικα. Είχαμε, επίσης, συζητήσει με δύο γλωσσολόγους για το πώς οι διάλεκτοι παραγκωνίστηκαν στην Ελλάδα, σε σχέση με άλλες ευρωπαϊκές χώρες, και έφτασαν να θεωρούνται, αντί για το ισχυρότατο στοιχείο πολιτισμού και ιστορίας που είναι, «στρέβλωση» της ‘καθαρής’ μας γλώσσας.
Με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Μητρικής Γλώσσας, φέτος φτιάχνουμε πέντε μικρά γλωσσάρια με δημοφιλείς λέξεις και φράσεις στις πέντε δημοφιλείς διαλέκτους που μιλιούνται στην Ελλάδα. Και παραθέτουμε τα σχετικά links, για την περίπτωση που σας ανοίξει η όρεξη να μάθετε… πλέα (περισσότερα, στα ποντιακά)
Ποντιακά
Τα… βασικά
Ντ’ εφτάς; – Τι κάνεις;
Τ’ όνομαμ εν – Το όνομά μου είναι
Καλατσέβω Ποντιακά – Μιλώ Ποντιακά
Τιδέν κι γρικό – Τίποτα δεν καταλαβαίνω
Λελέβω σε – Σε λατρεύω (Να λελεύω σε – Να σε χαρώ)
Και οι εκφράσεις
Πολλά που νουνίζει, πολλά παθάνει – Αυτός που σκέφτεται πολύ, παθαίνει πολλά
Το κατσί μ’ άσπρον έν’ – Είμαι τίμιος (κυριολεκτικά, το μέτωπό μου είναι καθαρό)
Τρώγω την καρδία μ’ – Λυπάμαι πολύ
Άμον αλεπός – Σαν αλεπού (χρησιμοποιείται για πονηρό άνθρωπο)
Άμον άναλον χαλβάν – Άχαρος άνθρωπος (κυριολεκτικά, σαν ανάλατος χαλβάς)
Διαβάστε περισσότερα
Ένα αρκετά πλήρες ποντιακό λεξικό υπάρχει εδώ και ένα ακόμα εδώ. Πολλές ενδιαφέρουσες ποντιακές εκφράσεις και παροιμίες θα βρείτε εδώ. Για τους πιο… προχωρημένους, εδώ είναι η αρχική σελίδα της Wikipedia στα ποντιακά (με 376 διαφορετικά λήμματα).
Βλάχικα
Τα… βασικά
Μπούνε τζούε – Καλημέρα
Τσι άνταρ; –Τι κάνεις;
(Μόλτο) Γκίνι – (Πολύ) Καλά
Κουμ τσι τζέκου'; – Πώς σε λένε;
Ντ’ ιού έσε; – Από πού είσαι;
Και οι παροιμίες
Αράουλου νου στουάρνα ντιναπόι – Το ποτάμι δεν γυρίζει πίσω
Λούπλου λα αντάρα σ' χαρσιάστι – Ο λύκος στην αντάρα χαίρεται
Φτόχλου αντάρα ίτσι πουάτι, αβούτλου ίστσι βα – Ο φτωχός κάνει ό,τι μπορεί κι ο πλούσιος ό,τι θέλει
Διαβάστε περισσότερα
Το Vlahoi.net έχει εδώ ένα πλούσιο Ελληνο-Βλαχικό Λεξικό και εδώ ένα αντίστοιχα περιεκτικό Βλαχο-Ελληνικό. Το Vlach.gr έχει συγκεντρώσει σε μια πολύ ενδιαφέρουσα σελίδα ηχογραφημένους καθημερινούς διαλόγους και χρήσιμες εκφράσεις. Τέλος, περισσότερες παροιμίες θα βρείτε εδώ.
Τσακώνικα
Τα… βασικά
Τσ’ές ποίου; – Τι κάνεις;
Εζού κά ένι, αφεγκία ντι; – Καλά είμαι, εσύ; (κυριολεκτικά, «εγώ καλά είμαι, η αφεντιά σου;»)
Καούρ εκοκιάτε – Καλώς ήρθατε
Που ντ’έν’αούντε; – Πώς σε λένε;
Μ’εν’αούντε... – Με λένε…
Ευχαριστού πάσου – Ευχαριστώ πολύ
Και η παροιμία
Για ποίε σένι αούα α πεθερά για να σι νίνει α νύιθη – Για ποιόν τα λέει η πεθερά για να τα ακούει η νύφη
Διαβάστε περισσότερα
Το Δημοτικό Σχολείο Λεωνιδίου έχει ψηφιοποιήσει ένα υπερ-πλήρες τσακώνικο λεξικό (με 4.225 λέξεις!) από τα τσακώνικα στα ελληνικά και από τα ελληνικά στα τσακώνικα. Χρήσιμες καθημερινές φράσεις θα βρείτε εδώ.
Αρβανίτικα
Τα… βασικά
Μότ κουρούπιτ – Ποτέ
Λιγούρα ε τριτίουτ – Κυριολεκτικά, «ζέστη του Σεπτέμβρη» (χρησιμοποιείται για ενοχλητικούς ανθρώπους)
Ότε με χάσ γκίζα – Κυριολεκτικά, «θα μου φας την μυζήθρα» (για να πούμε «σιγά το κακό που θα μου κάνεις»)
Και οι παροιμίες
Ι α θομ λγιέδιτ τε γκίγκγιετ νούσεα – Το λέω του τοίχου να τ' ακούσει η νύφη
Μπένετ κούγκουλι φαί εδέ κρούσκου συγγενή; – Γίνεται το κολοκύθι φαγητό και ο συμπέθερος συγγενής;
Φτεκς γαϊδούριν ρεχ σαμάριν – Φταίει το γαϊδούρι, χτυπάει το σαμάρι
Ρό ιζίθ, ρό, τε σόχες μουγί με έρ – Ζήσε μαύρε, ζήσε, να δεις ανεμόμυλο (χρησιμοποιείται για να υποδηλώσει γεγονός σπάνιο ή παράδοξο)
Διαβάστε περισσότερα
Εδώ θα βρείτε ένα μικρό Ελληνο-Αρβανίτικο λεξικό και εδώ πολλές ενδιαφέρουσες εκφράσεις και παροιμίες στα αρβανίτικα.
Κρητικά
Τα… βασικά
Μπελί είναι – Είναι φανερό
Μπεγεντίζω – Συμπαθώ, θαυμάζω
Επαέ – Εδώ
Αλάργο – Μακριά (από κάτι ή κάποιον)
Εθαραπάηκα – Έφαγα και ευχαριστήθηκα
Και οι παροιμίες
Από μικιό κι από τρεζό, μαθαίνεις την αλήθεια
Αργυρό το μίλημα, μα χρυσό το σώπα
Απού δεν ακούει γερόντων, πηγαίνει δερνώντω
Δείξε μου τη συνροφιά σου, να σου πω την ανθρωπιά σου
Διαβάστε περισσότερα
Ο σύλλογος Κρητών Αιγάλεω έχει στη σελίδα του ένα πλήρες Κρητικο-Ελληνικό Λεξικό (κάντε κλικ στα γράμματα, επάνω, για να περιηγηθείτε). Λέξεις και φράσεις ταξινομημένες με αλφαβητική σειρά θα βρείτε και στα Κρητικά Μονοπάτια.
Πριν από ένα χρόνο ακριβώς, είχαμε ζητήσει από έξι Έλληνες να μας μιλήσουν για τις διαλέκτους που μιλούν στην καθημερινότητά τους. Κι είχαμε μάθει να λέμε «μέρου σουμ μέρουμ κάντι» (το μήλο κάτω από τη μηλιά θα πέσει, στα βλάχικα) και ότι «καούρ εκοκιάτε» σημαίνει «καλωσήρθατε» στα τσακώνικα. Είχαμε, επίσης, συζητήσει με δύο γλωσσολόγους για το πώς οι διάλεκτοι παραγκωνίστηκαν στην Ελλάδα, σε σχέση με άλλες ευρωπαϊκές χώρες, και έφτασαν να θεωρούνται, αντί για το ισχυρότατο στοιχείο πολιτισμού και ιστορίας που είναι, «στρέβλωση» της ‘καθαρής’ μας γλώσσας.
Με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Μητρικής Γλώσσας, φέτος φτιάχνουμε πέντε μικρά γλωσσάρια με δημοφιλείς λέξεις και φράσεις στις πέντε δημοφιλείς διαλέκτους που μιλιούνται στην Ελλάδα. Και παραθέτουμε τα σχετικά links, για την περίπτωση που σας ανοίξει η όρεξη να μάθετε… πλέα (περισσότερα, στα ποντιακά)
Ποντιακά
Τα… βασικά
Ντ’ εφτάς; – Τι κάνεις;
Τ’ όνομαμ εν – Το όνομά μου είναι
Καλατσέβω Ποντιακά – Μιλώ Ποντιακά
Τιδέν κι γρικό – Τίποτα δεν καταλαβαίνω
Λελέβω σε – Σε λατρεύω (Να λελεύω σε – Να σε χαρώ)
Και οι εκφράσεις
Πολλά που νουνίζει, πολλά παθάνει – Αυτός που σκέφτεται πολύ, παθαίνει πολλά
Το κατσί μ’ άσπρον έν’ – Είμαι τίμιος (κυριολεκτικά, το μέτωπό μου είναι καθαρό)
Τρώγω την καρδία μ’ – Λυπάμαι πολύ
Άμον αλεπός – Σαν αλεπού (χρησιμοποιείται για πονηρό άνθρωπο)
Άμον άναλον χαλβάν – Άχαρος άνθρωπος (κυριολεκτικά, σαν ανάλατος χαλβάς)
Διαβάστε περισσότερα
Ένα αρκετά πλήρες ποντιακό λεξικό υπάρχει εδώ και ένα ακόμα εδώ. Πολλές ενδιαφέρουσες ποντιακές εκφράσεις και παροιμίες θα βρείτε εδώ. Για τους πιο… προχωρημένους, εδώ είναι η αρχική σελίδα της Wikipedia στα ποντιακά (με 376 διαφορετικά λήμματα).
Βλάχικα
Τα… βασικά
Μπούνε τζούε – Καλημέρα
Τσι άνταρ; –Τι κάνεις;
(Μόλτο) Γκίνι – (Πολύ) Καλά
Κουμ τσι τζέκου'; – Πώς σε λένε;
Ντ’ ιού έσε; – Από πού είσαι;
Και οι παροιμίες
Αράουλου νου στουάρνα ντιναπόι – Το ποτάμι δεν γυρίζει πίσω
Λούπλου λα αντάρα σ' χαρσιάστι – Ο λύκος στην αντάρα χαίρεται
Φτόχλου αντάρα ίτσι πουάτι, αβούτλου ίστσι βα – Ο φτωχός κάνει ό,τι μπορεί κι ο πλούσιος ό,τι θέλει
Διαβάστε περισσότερα
Το Vlahoi.net έχει εδώ ένα πλούσιο Ελληνο-Βλαχικό Λεξικό και εδώ ένα αντίστοιχα περιεκτικό Βλαχο-Ελληνικό. Το Vlach.gr έχει συγκεντρώσει σε μια πολύ ενδιαφέρουσα σελίδα ηχογραφημένους καθημερινούς διαλόγους και χρήσιμες εκφράσεις. Τέλος, περισσότερες παροιμίες θα βρείτε εδώ.
Τσακώνικα
Τα… βασικά
Τσ’ές ποίου; – Τι κάνεις;
Εζού κά ένι, αφεγκία ντι; – Καλά είμαι, εσύ; (κυριολεκτικά, «εγώ καλά είμαι, η αφεντιά σου;»)
Καούρ εκοκιάτε – Καλώς ήρθατε
Που ντ’έν’αούντε; – Πώς σε λένε;
Μ’εν’αούντε... – Με λένε…
Ευχαριστού πάσου – Ευχαριστώ πολύ
Και η παροιμία
Για ποίε σένι αούα α πεθερά για να σι νίνει α νύιθη – Για ποιόν τα λέει η πεθερά για να τα ακούει η νύφη
Διαβάστε περισσότερα
Το Δημοτικό Σχολείο Λεωνιδίου έχει ψηφιοποιήσει ένα υπερ-πλήρες τσακώνικο λεξικό (με 4.225 λέξεις!) από τα τσακώνικα στα ελληνικά και από τα ελληνικά στα τσακώνικα. Χρήσιμες καθημερινές φράσεις θα βρείτε εδώ.
Αρβανίτικα
Τα… βασικά
Μότ κουρούπιτ – Ποτέ
Λιγούρα ε τριτίουτ – Κυριολεκτικά, «ζέστη του Σεπτέμβρη» (χρησιμοποιείται για ενοχλητικούς ανθρώπους)
Ότε με χάσ γκίζα – Κυριολεκτικά, «θα μου φας την μυζήθρα» (για να πούμε «σιγά το κακό που θα μου κάνεις»)
Και οι παροιμίες
Ι α θομ λγιέδιτ τε γκίγκγιετ νούσεα – Το λέω του τοίχου να τ' ακούσει η νύφη
Μπένετ κούγκουλι φαί εδέ κρούσκου συγγενή; – Γίνεται το κολοκύθι φαγητό και ο συμπέθερος συγγενής;
Φτεκς γαϊδούριν ρεχ σαμάριν – Φταίει το γαϊδούρι, χτυπάει το σαμάρι
Ρό ιζίθ, ρό, τε σόχες μουγί με έρ – Ζήσε μαύρε, ζήσε, να δεις ανεμόμυλο (χρησιμοποιείται για να υποδηλώσει γεγονός σπάνιο ή παράδοξο)
Διαβάστε περισσότερα
Εδώ θα βρείτε ένα μικρό Ελληνο-Αρβανίτικο λεξικό και εδώ πολλές ενδιαφέρουσες εκφράσεις και παροιμίες στα αρβανίτικα.
Κρητικά
Τα… βασικά
Μπελί είναι – Είναι φανερό
Μπεγεντίζω – Συμπαθώ, θαυμάζω
Επαέ – Εδώ
Αλάργο – Μακριά (από κάτι ή κάποιον)
Εθαραπάηκα – Έφαγα και ευχαριστήθηκα
Και οι παροιμίες
Από μικιό κι από τρεζό, μαθαίνεις την αλήθεια
Αργυρό το μίλημα, μα χρυσό το σώπα
Απού δεν ακούει γερόντων, πηγαίνει δερνώντω
Δείξε μου τη συνροφιά σου, να σου πω την ανθρωπιά σου
Διαβάστε περισσότερα
Ο σύλλογος Κρητών Αιγάλεω έχει στη σελίδα του ένα πλήρες Κρητικο-Ελληνικό Λεξικό (κάντε κλικ στα γράμματα, επάνω, για να περιηγηθείτε). Λέξεις και φράσεις ταξινομημένες με αλφαβητική σειρά θα βρείτε και στα Κρητικά Μονοπάτια.
