της Έλενας Μπούλια
Παρασκευή και 13 σήμερα… γρουσούζικη μέρα! Στο δρόμο είχε υπερβολική κίνηση. Μου έπεσε το τσιγάρο μέσα στο αμάξι και ενώ προσπαθούσα να το πιάσω τράκαρα με έναν κάδο ανακύκλωσης! Το ήξερα ότι τέτοια μέρα έπρεπε να κάτσω μέσα… ή μήπως γίνομαι παράλογη;
Η Παρασκευή και 13, η μαύρη γάτα, το πέρασμα κάτω από σκάλα είναι μερικές μόνο από τις προλήψεις, ή αλλιώς δεισιδαιμονίες, του κάθε λαού. Πρόκειται για ένα κοινωνικό χαρακτηριστικό και μία διαχρονική γνώση που δύσκολα θα σταματήσει να μεταφέρεται από γενιά σε γενιά. Μία παράλογη άποψη ότι ένα σημάδι ή μία πράξη προμηνύει κάτι καλό ή κακό που θα συμβεί μελλοντικά, με μεταφυσικό τρόπο και χωρίς να συνδέεται αιτιολογικά μ’αυτό το μελλοντικό γεγονός.
Η Παρασκευή και 13 λοιπόν, θεωρείται, κατά τα λεγόμενα του λαού, δυσοίωνη μέρα γιατί Παρασκευή σταυρώθηκε ο Χριστός, ενώ 13 ήταν τα άτομα του μυστικού δείπνου, μετά τον οποίο ο Ιούδας πρόδωσε το Χριστό. Τη συγκεκριμένη, ”στιγματισμένη” μέρα, ωστόσο, επέλεξαν οι παμπόνηροι παραγωγοί της ομώνυμης μακροχρόνιας σειράς τρόμου στη δεκαετία του ’80, κατά την οποία ο νεαρός Jason με τη χαρακτηριστική μάσκα του χόκεϊ κομματιάζει τα θύματά του με μία τεράστια χαντζάρα. Το αποτέλεσμα; Σύμφωνα με έρευνες, το 25% του ευφυέστατου αμερικανικού λαού δηλώνει πως επηρεάζεται σημαντικά από την Παρασκευή και 13, θεωρώντας την ημέρα κακότυχη.
Το πέρασμα κάτω από σκάλα θεωρείται πράξη δυσοίωνη. Μία σκάλα που γέρνει και καταλήγει σε κάποιο τοίχο σχηματίζει ένα τρίγωνο, με τον τοίχο και τη γη. Τα τρίγωνα συμβολίζουν την Αγία Τριάδα, άρα το να περνά κανείς κάτω από σκάλα υποδηλώνει βεβήλωση και νοητό σπάσιμο του ιερού τριγώνου, αλλά και διαβολικές τάσεις. Από προσωπική εμπειρία ωστόσο, έχω παρατηρήσει πως διαβολικές τάσεις με διακατέχουν όταν περνάω την Κακιά Σκάλα. Λέτε να έχει κάποια σχέση;
Την κακή μας τύχη, επίσης, φορτώνουμε εδώ και χρόνια στις κακόμοιρες, τις μαύρες γάτες. Σύμφωνα με το μύθο, στην αρχαία Αίγυπτο η θεά Μπαστ ήταν μία θηλυκή μαύρη γάτα. Όταν οι χριστιανοί θέλησαν να ξεφορτωθούν από τις κοινωνίες όλες τις άλλες θρησκείες, έπεισαν τους αδαείς ότι οι μαύρες γάτες ήταν μασκαρεμένοι δαίμονες και έπρεπε να καταστραφούν.
Μέρος της ”επιχείρησης σκούπα” ήταν να εξοντωθούν και οι φιλόζωες κυριούλες που φρόντιζαν τις γάτες, οι οποίες κατηγορούνταν ως μάγισσες. Ως δαίμονας, λοιπόν, μία μαύρη γάτα που θα βρισκόταν στο δρόμο μπορούσε να δημιουργήσει ένα σατανικό εμπόδιο στο μονοπάτι του ατόμου προς τον Παράδεισο και το Θεό. Με το πέρασμα των χρόνων τα ανθρώπινα μυαλά εξελίχθηκαν και έτσι σήμερα στους δρόμους ξεπερνάμε αυτό το εμπόδιο… πατώντας το!
Μάθετε και το καλύτερο (ειδικά όσοι αυτή την εποχή φτερνίζεστε συχνά): Στα χρόνια του μεσαίωνα υπήρχε η πολύ διαδεδομένη άποψη πως τη στιγμή που κάποιος φτερνίζεται, ο διάβολος βρίσκει την ευκαιρία να τρυπώσει (μέσω των ρουθουνιών;) στο -αφρούρητο- ανθρώπινο σώμα. Αυτό ωστόσο μπορούσε να αποφευχθεί αν οι γύρω του επικαλούνταν το όνομα του Θεού. Εξ’ού και το χαριτωμένο, αγγλιστί, ”God bless you!”, που λέγεται μέχρι σήμερα.
Μην το γελάτε. Παρόλο που ζούμε σε μία τεχνολογικά προηγμένη κοινωνία, και ενώ οι περισσότεροι από εμάς διαθέτουν ένα υψηλό μορφωτικό επίπεδο, οι προλήψεις αποτελούν, ακόμα και σήμερα, ένα μελανό σημείο της κοσμοθεωρίας μας, άρρηκτα συνδεδεμένο με τη θρησκεία μας, που δε λέει να ξεθωριάσει. Ο διάσημος καθηγητής ψυχολογίας Stuart Vyse προσπαθεί να δώσει μία εξήγηση για την επιρρέπειά μας σε αυτές τις παράλογες πεποιθήσεις.
Οι προλήψεις, λέει, είναι το φυσικό αποτέλεσμα διάφορων κατανοητών ψυχολογικών διαδικασιών, συμπεριλαμβανομένων της ανθρώπινης ευαισθησίας στη σύμπτωση, της έφεσής μας να αναπτύσσουμε τελετουργικά που γεμίζουν το χρόνο μας (για να πολεμήσουμε τα νεύρα μας, την ανυπομονησίας μας, ή και τα δύο), των προσπαθειών μας να αντεπεξέλθουμε στην αβεβαιότητα, της ανάγκης μας να έχουμε τον έλεγχο, και άλλα.
Αν, για παράδειγμα, βρισκόμαστε εν όψει ενός σημαντικού επαγγελματικού ραντεβού, ενός σημαντικού αγώνα, ή λίγο πριν τη μέρα του γάμου μας, όπου θέλουμε όλα να πάνε καλά και επιτυχώς, αυτό μπορεί να μας προκαλέσει προληπτικές σκέψεις και πράξεις. Θέλουμε, δηλαδή, να ξέρουμε πως, άσχετα με το πόσο καλά προετοιμασμένοι είμαστε για ένα γεγονός, έχουμε κάνει κάτι παραπάνω για να εξασφαλίσουμε το επιθυμητό αποτέλεσμα.
Παρόλο που οι προλήψεις είναι ένα φυσιολογικό μέρος της ανθρώπινης κουλτούρας, ο Vyse υποστηρίζει, πως πρέπει να ανακαλύψουμε διαφορετικές μεθόδους για να αντιμετωπίζουμε τις ανασφάλειες της ζωής. Οφείλουμε, λοιπόν, να παρατηρούμε από μία πιο επιστημονική σκοπιά τα γεγονότα, να είμαστε πιο σταθεροί στη λήψη των αποφάσεών μας και να προκαλούμε των εαυτό μας να αξιολογεί με κρίση τις πηγές των πεποιθήσεών μας. Άλλωστε όπως είπε κάποτε ο Ιρλανδός φιλόσοφος Edmund Burke (1729-1797), ”Οι προλήψεις είναι η θρησκεία των αδύναμων μυαλών”.
Υπάρχει βέβαια πάντα και η αυθυποβολή (γνωστή με τον ψυχιατρικό όρο placebo effect), κατά την οποία κάτι μπορεί να συμβεί ακριβώς επειδή πιστεύουμε ακράδαντα σε αυτό. Αυτό ισχύει και με το ξεμάτιασμα. Κανείς, π.χ., δε μπορεί να με μεταπείσει πως υπάρχει άνθρωπος που ξεματιάζει καλύτερα από το μπαμπά μου (χημικός, ετών 60). Τι συμβαίνει όμως όταν κάποιος είναι εθισμένος τζογαδόρος, που κάθε φορά πιστεύει ακράδαντα πως θα κερδίσει; Το πρόβλημα τότε επιβαρύνεται.
Τα καλά νέα είναι, όπως λέει ο Vyse, πρώτον, πως, ”οι περισσότερες προλήψεις που προσελκύουν τους ανθρώπους στις μέρες μας είναι στο μεγαλύτερο βαθμό τους αποδεκτές και όχι παθολογικές”, δεύτερον, αποφεύγοντας το άγχος στη ζωή μας μειώνουμε δραματικά τις προληπτικές σκέψεις, ενώ, τρίτον, σύμφωνα με επιστημονικές έρευνες, όσο μεγαλώνουμε οι προληπτικές μας πεποιθήσεις μειώνονται. Ου γαρ έρχεται μόνον…
