«Ένα αστείο έκανα…»: Πώς κανονικοποιείται η βία
Γιατί είναι τόσο φοβερό να κάνεις ένα αθώο αστείο για τις γυναίκες, τους γκέι, ή τους πρόσφυγες; Μήπως φταίει η πολιτική ορθότητα που θα τα ισοπεδώσει όλα;
της Ηρώς Κουνάδη
«Ώχου μωρέ, πώς κάνεις έτσι, ένα αστείο έκανα». Το έχεις ακούσει σίγουρα, ίσως το έχεις πει κιόλας, προσπαθώντας να αμυνθείς (ναι, άμυνα είναι, κι ας μην την αντιλαμβάνεσαι ως τέτοια) απέναντι σε κάποιον που θύμωσε με το «αστείο» σου. Δεν φταις εσύ, αυτός/η φταίει, που είναι υπερβολικός/η και υπερευαίσθητος, ας μάθει να μην είναι, σκέφτεσαι. Και το σκέφτεσαι λάθος.
Δεν υπάρχει υπερβολικό συναίσθημα
Η επιστήμη της ψυχολογίας λέει πως ό,τι νιώθεις, σωστό είναι. Οι αιώνες κατά τους οποίους απλώς φορτώναμε στους ανθρώπους (και ιδιαίτερα στις γυναίκες) την ταμπέλα του «υπερβολικού» και ξεμπερδεύαμε –δεν φταίω εγώ που είπα ή έκανα κάτι, φταίει εκείνη που είναι υπερβολική− ευτυχώς φτάνουν σιγά σιγά στο τέλος τους.
Υπερβολικές μπορούν να είναι μόνο οι αντιδράσεις, όχι τα συναισθήματα των ανθρώπων. Για παράδειγμα: Η φίλη μου η Μαρία παρεξηγήθηκε με ένα αστείο που έκανα, έβγαλε ένα όπλο και με πυροβόλησε. Αυτή είναι μια υπερβολική αντίδραση. Άλλο παράδειγμα: Η φίλη μου η Μαρία παρεξηγήθηκε με ένα αστείο που έκανα, με είπε ρατσιστή και τώρα δεν θέλει να κάνουμε παρέα. Αυτή δεν είναι μια υπερβολική αντίδραση. Το ξεκαθαρίσαμε; Ωραία, πάμε παρακάτω.
Η πολιτική ορθότητα δεν είναι εδώ για να σου χαλάσει τη ζωή
Δεν ξέρουμε αν το έχεις παρατηρήσει, αλλά για την «πολιτική ορθότητα που δεν μας αφήνει να εκφραζόμαστε όπως γουστάρουμε» γκρινιάζουν μόνο όσοι έκαναν προσβλητικά αστεία πριν έρθει η πολιτική ορθότητα να τους τη χαλάσει. Αυτό που για λόγους υπονόμευσης ονομάζουν πολιτική ορθότητα είναι στην πραγματικότητα μια συλλογική επαγρύπνηση απέναντι σε ρατσιστικά/ σεξιστικά/ ομοφοβικά/ χοντροφοβικά «αστεία» που δεν είναι αστεία, αλλά προσβολές ενάντια σε ευάλωτες κοινωνικές ομάδες. Είναι, για να το θέσουμε απλούστερα, μια απλή υπενθύμιση πως όχι, δεν είναι κουλ να στεναχωρήσεις κάποιον (*) για να γελάσεις εσύ για τέσσερα δευτερόλεπτα. Δεν αξίζει καν τον κόπο.
(*) Αν η απάντησή σου εδώ είναι «ε, ας μην στεναχωρηθεί», ξαναδιάβασε την από πάνω παράγραφο.
Τα αστεία δημιουργούν στερεότυπα, τα στερεότυπα γεννάνε βία
Όσο αθώο και αν σου φαίνεται ένα αστείο την πρώτη φορά που θα το ακούσεις, όταν αρχίσει να επαναλαμβάνεται γίνεται κομμάτι της συλλογικής μας συνείδησης. Σκέψου, για παράδειγμα, πως υπάρχουν εθνικότητες που ακούγονται σαν βρισιές –επειδή χρησιμοποιήθηκαν ως τέτοιες τόσο πολύ, εντός κι εκτός πλαισίου «αστείων», που καταγράφηκαν στο συλλογικό μας ασυνείδητο, και τώρα χρειάζεται συνειδητή δουλειά για να τις επανοικειοποιηθούμε.
Αν αυτή η δουλειά δε γίνει (και κακά τα ψέματα, από πολύ λίγους ανθρώπους θα γίνει) το στερεότυπο θα μείνει για πολλές γενιές, να υπενθυμίζει την κατωτερότητα της συγκεκριμένης κοινωνικής ομάδας –που μπορεί να είναι εθνοτική, φυλετική, ομάδα με συγκεκριμένη ταυτότητα φύλου ή σεξουαλικό προσανατολισμό, ή απλώς με συγκεκριμένα εξωτερικά χαρακτηριστικά. Όταν υπάρχει αρκετός κόσμος που πιστεύει πως μια κοινωνική ομάδα είναι κατώτερη, αυτή η κοινωνική ομάδα κινδυνεύει. Όχι σχήμα λόγου κινδυνεύει, πραγματικά κινδυνεύει.
«Μα ο φίλος μου ο Πάνος που κάνει τέτοια αστεία είναι πολύ καλό παιδί, δεν θα πείραζε κανέναν»
Σε πιστεύουμε. Δυστυχώς, όμως, ο κόσμος μας είναι γεμάτος παιδιά λιγότερο καλά, ή με πιο περιορισμένη αντίληψη του τι είναι σωστό και τι λάθος, ή με λιγότερη πρόσβαση στην ενημέρωση για τα ανθρώπινα δικαιώματα από τον φίλο σου τον Πάνο. Και όταν ένα «αστειάκι» τύπου «και μετά σου λένε φταίει ο βιαστής» το ακούν από τη στιγμή που γεννιούνται, αυτά τα παιδιά μεγαλώνουν και ρωτούν τη γυναίκα που καταγγέλλει βιασμό «τι φορούσε», ή οδηγούν ένα περιπολικό και δεν ανεβαίνουν στο διαμέρισμα για το οποίο οι γείτονες έκαναν καταγγελία, γιατί «έλα μωρέ, κι αυτή κάτι θα του έκανε». Και είκοσι μέρες μετά, αυτή είναι νεκρή.
«Ώχου μωρέ, πώς κάνεις έτσι, ένα αστείο έκανα». Το έχεις ακούσει σίγουρα, ίσως το έχεις πει κιόλας, προσπαθώντας να αμυνθείς (ναι, άμυνα είναι, κι ας μην την αντιλαμβάνεσαι ως τέτοια) απέναντι σε κάποιον που θύμωσε με το «αστείο» σου. Δεν φταις εσύ, αυτός/η φταίει, που είναι υπερβολικός/η και υπερευαίσθητος, ας μάθει να μην είναι, σκέφτεσαι. Και το σκέφτεσαι λάθος.
Δεν υπάρχει υπερβολικό συναίσθημα
Η επιστήμη της ψυχολογίας λέει πως ό,τι νιώθεις, σωστό είναι. Οι αιώνες κατά τους οποίους απλώς φορτώναμε στους ανθρώπους (και ιδιαίτερα στις γυναίκες) την ταμπέλα του «υπερβολικού» και ξεμπερδεύαμε –δεν φταίω εγώ που είπα ή έκανα κάτι, φταίει εκείνη που είναι υπερβολική− ευτυχώς φτάνουν σιγά σιγά στο τέλος τους.
Υπερβολικές μπορούν να είναι μόνο οι αντιδράσεις, όχι τα συναισθήματα των ανθρώπων. Για παράδειγμα: Η φίλη μου η Μαρία παρεξηγήθηκε με ένα αστείο που έκανα, έβγαλε ένα όπλο και με πυροβόλησε. Αυτή είναι μια υπερβολική αντίδραση. Άλλο παράδειγμα: Η φίλη μου η Μαρία παρεξηγήθηκε με ένα αστείο που έκανα, με είπε ρατσιστή και τώρα δεν θέλει να κάνουμε παρέα. Αυτή δεν είναι μια υπερβολική αντίδραση. Το ξεκαθαρίσαμε; Ωραία, πάμε παρακάτω.
Η πολιτική ορθότητα δεν είναι εδώ για να σου χαλάσει τη ζωή
Δεν ξέρουμε αν το έχεις παρατηρήσει, αλλά για την «πολιτική ορθότητα που δεν μας αφήνει να εκφραζόμαστε όπως γουστάρουμε» γκρινιάζουν μόνο όσοι έκαναν προσβλητικά αστεία πριν έρθει η πολιτική ορθότητα να τους τη χαλάσει. Αυτό που για λόγους υπονόμευσης ονομάζουν πολιτική ορθότητα είναι στην πραγματικότητα μια συλλογική επαγρύπνηση απέναντι σε ρατσιστικά/ σεξιστικά/ ομοφοβικά/ χοντροφοβικά «αστεία» που δεν είναι αστεία, αλλά προσβολές ενάντια σε ευάλωτες κοινωνικές ομάδες. Είναι, για να το θέσουμε απλούστερα, μια απλή υπενθύμιση πως όχι, δεν είναι κουλ να στεναχωρήσεις κάποιον (*) για να γελάσεις εσύ για τέσσερα δευτερόλεπτα. Δεν αξίζει καν τον κόπο.
(*) Αν η απάντησή σου εδώ είναι «ε, ας μην στεναχωρηθεί», ξαναδιάβασε την από πάνω παράγραφο.
Τα αστεία δημιουργούν στερεότυπα, τα στερεότυπα γεννάνε βία
Όσο αθώο και αν σου φαίνεται ένα αστείο την πρώτη φορά που θα το ακούσεις, όταν αρχίσει να επαναλαμβάνεται γίνεται κομμάτι της συλλογικής μας συνείδησης. Σκέψου, για παράδειγμα, πως υπάρχουν εθνικότητες που ακούγονται σαν βρισιές –επειδή χρησιμοποιήθηκαν ως τέτοιες τόσο πολύ, εντός κι εκτός πλαισίου «αστείων», που καταγράφηκαν στο συλλογικό μας ασυνείδητο, και τώρα χρειάζεται συνειδητή δουλειά για να τις επανοικειοποιηθούμε.
Αν αυτή η δουλειά δε γίνει (και κακά τα ψέματα, από πολύ λίγους ανθρώπους θα γίνει) το στερεότυπο θα μείνει για πολλές γενιές, να υπενθυμίζει την κατωτερότητα της συγκεκριμένης κοινωνικής ομάδας –που μπορεί να είναι εθνοτική, φυλετική, ομάδα με συγκεκριμένη ταυτότητα φύλου ή σεξουαλικό προσανατολισμό, ή απλώς με συγκεκριμένα εξωτερικά χαρακτηριστικά. Όταν υπάρχει αρκετός κόσμος που πιστεύει πως μια κοινωνική ομάδα είναι κατώτερη, αυτή η κοινωνική ομάδα κινδυνεύει. Όχι σχήμα λόγου κινδυνεύει, πραγματικά κινδυνεύει.
«Μα ο φίλος μου ο Πάνος που κάνει τέτοια αστεία είναι πολύ καλό παιδί, δεν θα πείραζε κανέναν»
Σε πιστεύουμε. Δυστυχώς, όμως, ο κόσμος μας είναι γεμάτος παιδιά λιγότερο καλά, ή με πιο περιορισμένη αντίληψη του τι είναι σωστό και τι λάθος, ή με λιγότερη πρόσβαση στην ενημέρωση για τα ανθρώπινα δικαιώματα από τον φίλο σου τον Πάνο. Και όταν ένα «αστειάκι» τύπου «και μετά σου λένε φταίει ο βιαστής» το ακούν από τη στιγμή που γεννιούνται, αυτά τα παιδιά μεγαλώνουν και ρωτούν τη γυναίκα που καταγγέλλει βιασμό «τι φορούσε», ή οδηγούν ένα περιπολικό και δεν ανεβαίνουν στο διαμέρισμα για το οποίο οι γείτονες έκαναν καταγγελία, γιατί «έλα μωρέ, κι αυτή κάτι θα του έκανε». Και είκοσι μέρες μετά, αυτή είναι νεκρή.
