Δήλος: Ο Απόλλωνας δε μένει πια εδώ

της Ηρώς Κουνάδη

«Τι εννοείς θα πας στη Δήλο; Γίνεται να μείνεις εκεί;». Όχι. «Τότε;». Θα μείνω στη Μύκονο. «Άρα στη Μύκονο θα πας». Όχι, στη Δήλο. «Και γιατί δεν γίνεται να μείνεις εκεί;». Γιατί είναι αρχαιολογικός χώρος. «Κι η Ολυμπία αρχαιολογικός χώρος είναι, αλλά μια χαρά μένεις εκεί». Σε διάστημα μικρότερο των δύο εβδομάδων, αυτόν τον διάλογο πρέπει να τον έκανα περί τις δέκα φορές. Όσο γρηγορότερα έδινα τις προκάτ πλέον απαντήσεις –«γιατί προστατεύεται από το Υπουργείο Πολιτισμού», «γιατί δεν έχει μόνιμο πληθυσμό», «γιατί οι αρχαιοκάπηλοι την έχουν καταληστέψει»– τόσο πιο άδικες μου φαίνονταν.

Όχι γιατί δεν βρίσκω σωστό το καθεστώς προστασίας, ή γιατί θεωρώ λογικό το γεμάτο αρχαιολογικούς θησαυρούς –που ακόμη δεν έχουν αποκαλυφθεί στο σύνολό τους– έδαφος του νησιού να σκαφτεί για να σηκώσει στις πλάτες του τουριστικά resorts. Αλλά γιατί, ας μην κοροϊδευόμαστε, την αρχαιοκαπηλία δεν την εξασκούν άνθρωποι που θα φοβηθούν την πινακίδα «απαγορεύεται ο ελλιμενισμός σκαφών εκτός των ωρών λειτουργίας του αρχαιολογικού χώρου».

Γιατί η εικόνα της εγκατάλειψης που παρουσιάζουν οι ούτως ή άλλως στοιχειώδεις υποδομές του νησιού δεν συνάδει με τις πανηγυρικές μαρμάρινες επιγραφές που φέρουν το logo της Unesco. Και, κυρίως, γιατί η ομορφιά του τόπου, που ψιθυρίζει μια Ιστορία χιλιετιών στο αυτί του επισκέπτη, θα μπορούσε να αναδειχθεί πολύ περισσότερο, και πολύ καλύτερα, αν έβγαινε από το αρτηριοσκληρωτικό καθεστώς ταλαιπωρίας στο οποίο την έχουν υποβάλλει οι νόμοι που θέλουν να την προστατεύσουν.

Η ομορφιά που πληγώναμε
Μιάμιση ώρα μετά τη στάση του άρματος του Ήλιου στη μέση του ουρανού, ένα από τα τρία καραβάκια που εκτελούν τα δρομολόγια από τη Μύκονο αράζει στο «ιερό λιμάνι». Γεμίζει με κόσμο που έχει φτάσει στο νησί του Απόλλωνα από το πρωί και τώρα επιστρέφει. Είναι το προτελευταίο από τα καραβάκια που επιστρέφουν. Πριν την αναχώρησή του, σφυρίζει. Και ξανασφυρίζει. Και ξανασφυρίζει. Και τη δέκατη φορά που ο ήχος του διαπερνά τη γαλήνια σιωπή του νησιού –μακρός- βραχύς, βραχύς- μακρός, επί πέντε συνεχόμενα λεπτά– δυο απορημένοι τουρίστες βγαίνουν απρόθυμα από το Σπίτι του Διονύσου και ρωτούν «μήπως ακυρώθηκε το τελευταίο δρομολόγιο;».

Ένα μικρό συμβούλιο καταλήγει στο συμπέρασμα ότι «εκείνους» θα τους πείραζε πολύ περισσότερο από εμάς το να μας αφήσουν εδώ, κι όλοι επιστρέφουν στην περιήγησή τους. Μετά από άλλους είκοσι εκνευριστικούς συριγμούς το καραβάκι απομακρύνεται, αφήνοντας το νησί στην ησυχία του. Σε μια ησυχία πολύ πιο εκκωφαντική από εκείνη που αφουγκραζόσουν το πρωί, αφού οι ελάχιστοι επισκέπτες που έχουν λάβει την γενναία απόφαση να επιστρέψουν με το τελευταίο δρομολόγιο, στις 15.00 το μεσημέρι, μιλούν ελάχιστα μεταξύ τους –η οικονομία δυνάμεων είναι πολύτιμος σύμμαχος στον αγώνα κατά της θερμοπληξίας.

Οι ακτίνες του ήλιου αντανακλώνται στα γρανιτένια πλακόστρωτα, τα οποία ασημίζουν κάτω από το ανελέητο φως, που πολλαπλασιάζεται σε μαρμάρινους κίονες και καθρεφτίζεται σε κρυστάλλινα νερά, παρέχοντας μια πολύ πειστική απάντηση στο ερώτημα γιατί, απ’ όλα τα νησιά, ο Ποσειδώνας διάλεξε να ακινητοποιήσει τη Δήλο για να παρέχει καταφύγιο στη Λητώ για να γεννήσει εδώ τον θεό του φωτός. Το άλλο, πιο φλέγον –στην κυριολεξία– ερώτημα, γιατί ο αρχαιολογικός χώρος δεν λειτουργεί το απόγευμα, ώστε να αποφεύγονται οι μαζικές λιποθυμίες, παραμένει, δυστυχώς, αναπάντητο.

Μικρή ιστορική παρένθεση
Μια φορά κι έναν καιρό, η Ήρα καταδίωκε από άκρη σε άκρη του Αιγαίου, την τελευταία… εξωσυζυγική περιπέτεια του Δία, τη Λητώ, η οποία αναζητούσε απελπισμένα καταφύγιο για να γεννήσει τους καρπούς του παράνομου έρωτά της, τον Απόλλωνα και την Άρτεμη. Ο Ποσειδώνας, δείχνοντας κατανόηση στην αδυναμία χαρακτήρος του αδελφού του, ακινητοποίησε με την τρίαινά του ένα μικρό νησί που έπλεε χωρίς σταματημό στα νερά του Αιγαίου. Στη λίμνη του, η οποία –παραδόξως για το άνυδρο περιβάλλον– είχε νερό μέχρι το 1925, οπότε αποξηράθηκε για να αντιμετωπιστεί μια επιδημία ελονοσίας, γεννήθηκαν ο θεός του φωτός και η δίδυμη αδελφή του, καθιστώντας το νησί ιερό για τις χιλιετίες που θα ακολουθούσαν.

Η Δήλος κατοικήθηκε ήδη από το 2500 π.Χ., και ήκμασε ως θρησκευτικό, πολιτιστικό, εμπορικό και οικονομικό κέντρο της Μεσογείου, μέχρι την επιδρομή του βασιλιά του Πόντου Μιθριδάτη το 88 π.Χ., η οποία σηματοδότησε και την αρχή της παρακμής της. Τον 9ο μ.Χ. αιώνα το νησί εγκαταλείφθηκε εντελώς, ενώ τους αιώνες που ακολούθησαν οι αρχαιολογικοί θησαυροί του έγιναν λάφυρα πειρατικών και άλλων επιδρομών. Οι ανασκαφές ξεκίνησαν το 1873 από τη Γαλλική Αρχαιολογική Σχολή Αθηνών και την Ελληνική Αρχαιολογική Υπηρεσία. Τη δεκαετία 1904-1914 αποκαλύφθηκε το μεγαλύτερο τμήμα της αρχαίας Δήλου.

Περπατώντας στην αρχαία Δήλο
Η Ιστορία του νησιού εκτείνεται χρονικά πολύ πέρα από την εποχή στην οποία οι περισσότεροι επισκέπτες αναφέρονται όταν μιλούν για την «αρχαία Ελλάδα» (τον χρυσό αιώνα του Περικλή) και γεωγραφικά πολύ πέρα από τα σύνορα της αθηναϊκής συμμαχίας των Κυκλάδων. Γεγονός που συνεπάγεται την συνύπαρξη πρώιμων κυκλαδικών, κλασσικών, ελληνιστικών, ρωμαϊκών, συριακών και άλλων μνημείων στον μεγαλύτερο αρχαιολογικό χώρο της Ελλάδας.

Η περιήγηση ξεκινά από την Αγορά των Κομπεταλιαστών, μια μεγάλη ανοικτή πλατεία ακριβώς δίπλα στο ιερό λιμάνι, στη βόρεια πλευρά της οποίας βρίσκεται η Στοά του Φιλίππου κι ένας μικρός ιωνικός ναός τον οποίο ο «βασιλεύς των Μακεδόνων αφιερώνει στον Απόλλωνα», όπως μας ενημερώνει η σχετική επιγραφή. Δεδομένης της σπουδαιότητας –και κατά συνέπεια της επισκεψιμότητας– του νησιού καθ’ όλη την κλασσική, ελληνιστική και ρωμαϊκή περίοδο, η ανέγερση ναών και άλλων μνημείων στη Δήλο ήταν μέγιστη επίδειξη δύναμης και πλούτου για την πόλη ή τον λαό που αναλάμβανε το έργο, εξ ου και η μεγάλη ποικιλία προέλευσης των αφιερωμάτων –που περιλαμβάνουν μνημεία των Δηλίων, των Ναξιωτών, των Ιταλών, των Συρίων και άλλων.

Η διαδρομή συνεχίζεται, περνώντας μέσα από την Αγορά των Δηλίων, στο Ιερό του Απόλλωνα, το κέντρο της θρησκευτικής λατρείας του νησιού. Πίσω από αυτό, το πλέον φωτογραφημένο μνημείο της Δήλου, το Άνδηρο των Λεόντων, δημιουργεί ίσως εντονότερα από κάθε άλλο σημείο του νησιού, δέος στον επισκέπτη. Παρά το γεγονός ότι τα μαρμάρινα λιοντάρια του, αφιέρωμα των Ναξιωτών στον Φοίβο, είναι πιστά αντίγραφα των αυθεντικών, που χρονολογούνται από τον 7ο π.Χ. αιώνα και φυλάσσονται στο μουσείο της Δήλου, οι επιβλητικές μορφές τους, που ατενίζουν την ανατολή σε έναν αέναο βρυχηθμό, προσδίδουν την αίσθηση μιας απόκοσμης ιερότητας στον χώρο.

Το βήμα έχει γίνει πιο αργό καθώς συνεχίζεις την περιήγηση προς την αποξηραμένη πλέον λίμνη. Μια φοινικιά υψώνεται αγέρωχη δίπλα της, συνεισφέροντας την πλέον αταίριαστη εικόνα σε ένα τοπίο ήδη φορτωμένο αντιθέσεις: λευκά μάρμαρα πατούν επάνω σε γρανιτένιες πλάκες, πολύχρωμα ψηφιδωτά στολίζουν πέτρινες αυλές, κόκκινοι αμφορείς ξεπροβάλλουν ανάμεσα σε αγριόχορτα που ψήνονται κάτω από τον κυκλαδίτικο ήλιο.

Απέναντι από τη λίμνη, στέκονται οι ολόλευκοι κίονες ενός από τα πλέον καλοδιατηρημένα μνημεία, της Λέσχης των Βυρητίων Ποσειδωνιαστών –εφοπλιστών, τραπεζιτών και εμπόρων από τη Βυρηττό– η οποία χρονολογείται από τον 2ο π.Χ. αιώνα και περιλαμβάνει ναΐσκους αφιερωμένους στον Ποσειδώνα και τον Ηρακλή, μεταξύ άλλων. Από εδώ, οι δύο διακλαδώσεις της διαδρομής οδηγούν από τη μία στο Στάδιο, το Γυμνάσιο και τον Ιππόδρομο και από την άλλη στη συνοικία του Θεάτρου.

Το Μουσείο της Δήλου
Ανάμεσά τους, ένα κάθε άλλο παρά εντυπωσιακό κτίσμα φιλοξενεί όσα εκ των ευρημάτων των ανασκαφών δεν έχουν μεταφερθεί στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Αθήνας, το Λούβρο, το Βρετανικό Μουσείο, τη Βενετία και τις υπόλοιπες γωνιές της Ευρώπης. Αν η ψυχραιμία δεν είναι το δυνατότερο σημείο του χαρακτήρα σας, εμείς θα σας αποτρέπαμε από το να περάσετε την είσοδο. Επειδή, όμως, ξέρουμε ότι η περιέργεια κινεί σημαντικό μέρος αυτού του πλανήτη, οφείλουμε τουλάχιστον να σας προειδοποιήσουμε ότι το εσωτερικό του μουσείου είναι, αν όχι εξοργιστικό, σαφώς απογοητευτικό.

Η αίσθηση της εγκατάλειψης είναι διάχυτη σε όλες τις αίθουσες, οι οποίες πέρα από την προφανή απουσία κλιματισμού, υποφέρουν και από έλλειψη σωστού εξαερισμού. Τα παράθυρα τύπου φεγγίτη είναι τοποθετημένα ακριβώς κάτω από το ταβάνι, ραγισμένα στην πλειοψηφία τους, και με σιδερένια κάγκελα από την εξωτερική πλευρά για να ολοκληρώνεται η απόλυτη γελοιότητα της εικόνας. Το δε φαινόμενο της σάουνας που δημιουργείται προκαλεί την εύλογη απορία προς τι η μεταφορά των εκθεμάτων από τον υπαίθριο αρχαιολογικό χώρο στο εσωτερικό ενός μουσείου που κάθε άλλο παρά σωστή συντήρηση τους παρέχει. Η εξίσου εύλογη απάντηση κρύβεται στο μεγαλόπνοο σχέδιο αποθάρρυνσης των αρχαιοκάπηλων με την τοποθέτηση πινακίδων «απαγορεύεται ο ελλιμενισμός κλπ» που λέγαμε στην αρχή.

Το σημαντικότερο, ίσως, εύρημα των ανασκαφών, τα λιοντάρια της Δήλου (πλην ενός, που κοσμεί κάποια πλατεία της Βενετίας) φιλοξενούνται σε μια γαλαζωπή, μακρόστενη αίθουσα με δυο σειρές παράθυρα – φεγγίτες στους δύο πλαϊνούς τοίχους. Η παγκόσμια πρωτοτυπία εδώ είναι ότι στην εμπνευσμένη αυτή αίθουσα απαγορεύεται η είσοδος. Ο επισκέπτης έχει οπτική επαφή με τους επιβλητικούς λέοντες από το πλάι, καθώς στέκεται στο στενό άνοιγμα της στενόμακρης αίθουσας.

Κι αν αυτό δεν είναι αρκετό για να σας κάνει να φύγετε τρέχοντας, τη χαριστική βολή δίνει το ρωμαϊκό άγαλμα που στηρίζεται σε σκουριασμένες σκαλωσιές οικοδομής, οι οποίες διασταυρώνονται σχηματίζοντας ένα εμπνευσμένο ινδιάνικο tipi γύρω του.

Για την ιστορία, να πούμε ότι τα εκθέματα –που περιλαμβάνουν αγάλματα της αρχαϊκής, κλασικής και ρωμαϊκής περιόδου, κεραμικά και αντικείμενα της καθημερινής ζωής, καθώς και μωσαϊκά δάπεδα της ελληνιστικής περιόδου– είναι ιδιαιτέρως ενδιαφέροντα, και μεγάλης ιστορικής σημασίας. Αν είστε από τους ανθρώπους που καταφέρνουν, κατά τη συμβουλή του Κίπλινγκ, να μένουν ψύχραιμοι σε ένα περιβάλλον που καταρρέει, θα χρειαστείτε περί τη μισή ώρα για να δείτε όλες τις αίθουσες του μουσείου.

Η Συνοικία του Θεάτρου
Η καλύτερη παρηγοριά μετά την απογοήτευση του μουσείου είναι τα ασημόγκριζα από τον γρανίτη δρομάκια που ανηφορίζουν προς το αρχαίο θέατρο. Δεξιά κι αριστερά τους, μνημεία που περιλαμβάνουν το Σπίτι του Διονύσου, το Σπίτι των Μασκών και το Σπίτι των Δελφινιών διακοσμούνται με υπέροχα, πολύχρωμα, εξαιρετικά καλοδιατηρημένα ψηφιδωτά δάπεδα, τα περισσότερα εκ των οποίων απεικονίζουν τον Διόνυσο πάνω σε έναν πάνθηρα.

Στο τέλος του ανηφορικού δρόμου, το πέτρινο θέατρο χωρητικότητας 5.500 θεατών που χρονολογείται από τον 3ο π.Χ. αιώνα –και το οποίο κτίστηκε σε αντικατάσταση ενός ξύλινου, προγενέστερου θεάτρου– σώζεται μόνο τμηματικά. Περισσότερο εντυπωσιακή είναι η Μινώα Κρήνη, ακριβώς δίπλα του. Πρόκειται για τη δημόσια δεξαμενή που λαξεύτηκε μέσα στο βράχο το δεύτερο μισό του 6ου π.Χ. αιώνα, και η οποία τροφοδοτούσε το μεγαλύτερο τμήμα του νησιού με νερό.

Αν έχετε εξασκήσει τις αντοχές σας στον ήλιο, θα σκαρφαλώσετε τα σκαλιά που οδηγούν στο ψηλότερο σημείο του νησιού, το "όρος" Κύνθος –το υψόμετρο του οποίου δεν ξεπερνά τα 113 μέτρα. Στη διαδρομή θα συναντήσετε τα ιερά των ξένων θεών (Σύριων, Αιγυπτίων και Θεών της Σαμοθράκης). Στην κορυφή του, θα σας ανταμείψει για την ανάβαση η πανοραμική θέα των γύρω νησιών και των καταγάλανων νερών που λαμπυρίζουν κάτω από το φως που αυτή τη στιγμή, εδώ πάνω, θα έπαιρνες όρκο ότι έρχεται απευθείας από το στέμμα ενός θεού που οδηγεί ένα άρμα με φτερωτά άλογα.

Info:
* Στη Δήλο θα φτάσετε με τα καραβάκια που αναχωρούν από το παλιό λιμάνι της Μυκόνου καθημερινά, εκτός Δευτέρας, στις 9.00, στις 10.00 και στις 11.00 το πρωί, και επιστρέφουν στις 12.15, στις 13.30 και στις 15.00.
* Η παραμονή στο νησί εκτός των ωρών λειτουργίας του αρχαιολογικού χώρου (8.30-15.00) απαγορεύεται.
* Το εισιτήριο κοστίζει 15 ευρώ μετ’ επιστροφής.
* Η είσοδος στον αρχαιολογικό χώρο είναι 5 ευρώ για τους ενήλικες και 3 ευρώ για παιδιά και ηλικιωμένους άνω των 65 ετών.
* Μια καντίνα δίπλα στο μουσείο πουλά (ακριβά) νερό, αναψυκτικά και σνακ.
* Γυαλιά ηλίου, καπέλο και αθλητικά παπούτσια κρίνονται απαραίτητα.
* Μπορείτε να βουτήξετε στην παραλία Φούρνοι, στην οποία θα φτάσετε αν ακολουθήσετε για 15 περίπου λεπτά το σχετικά δύσβατο μονοπάτι που ξεκινά στα δεξιά του λιμανιού, όπως κοιτάτε προς την ενδοχώρα.

Δείτε στη δεξιά στήλη, Σχετικά Άρθρα, ιδέες και διευθύνσεις για τη διαμονή, το φαγητό και… την καλοπέρασή σας στην απέναντι όχθη, τη Μύκονο.