Η Αθήνα των Ρωμαίων και πού θα τη δεις
Το 50 π.Χ. όλη η Αθήνα βρίσκεται υπό ρωμαϊκή κατοχή. Όλη; Ναι. Κι αυτές είναι οι γωνιές της που θα σε πάνε ένα ταξίδι στον χρόνο.
της Ηρώς Κουνάδη
Το 86 π.Χ., ο Λεύκιος Κορνήλιος Σύλλας, αντιπαθής Ρωμαίος στρατηγός και πολιτικός συντηρητικών πεποιθήσεων, κατέλαβε την Αθήνα και την έκανε σμπαράλια. Για τους επόμενους τρεις αιώνες περίπου, ως το 267 μ.Χ., η πόλη θα παραμείνει κομμάτι της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας –της οποίας όμως θα γίνει σημαντικό εμπορικό, οικονομικό και πολιτιστικό κέντρο. Ο Ιούλιος Καίσαρας, ο Αγρίππας, ο Οκταβιανός Αύγουστος, ο Οβίδιος, ο Κικέρωνας, φυσικά ο Αδριανός και τα άλλα τα παιδιά που ξέρεις από τη ρωμαϊκή ιστορία (ή από τον Αστερίξ, δεν κρίνουμε εμείς εδώ) αγάπησαν την πόλη και της χάρισαν νέες δόξες, πακέτο με μεγαλειώδη δημόσια κτίρια, τιτάνια έργα και στολίδια αρχιτεκτονικής, τα οποία μπορείς να χαζέψεις ακολουθώντας τα χνάρια τους μέχρι σήμερα, δύο χιλιάδες χρόνια μετά.
Θα ξεκινήσουμε από τα γνωστά…
Το Ωδείο του Αγρίππα, μέσα στην Αρχαία Αγορά, ήταν ένας από τους πρώτους μεγάλους συναυλιακούς χώρους της Αθήνας, το Gagarin της εποχής σαν να λέμε. Κατασκευάστηκε τον 1ο αιώνα π.Χ. με έξοδα του στρατηγού Μάρκου Αγρίππα, φίλου και αργότερα γαμπρού του Αύγουστου, και φιλοξενούσε μουσικές εκδηλώσεις και φιλοσοφικές διαλέξεις. Είχε χωρητικότητα περίπου χίλιων θεατών.
Το Ηρώδειο, επισημότερα Ωδείο Ηρώδου του Αττικού, που χωρούσε πέντε φορές περισσότερους, η πόλη το απέκτησε δύο αιώνες αργότερα, το 160 μ.Χ. Το χρηματοδότησε… αυτός που έχει το όνομά του, ο Ηρώδης ο Αττικός, και αν ρωτάς ποιος ήταν αυτός, ετοιμάσου για δυσάρεστες εκπλήξεις: Τιβέριος Κλαύδιος Αττικός Ηρώδης, ρήτορας και γόνος ζάμπλουτης οικογένειας από τον Μαραθώνα, ο πρώτος Έλληνας που έγινε ύπατος στρατηγός της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας. Κατηγορήθηκε ότι σκότωσε την γυναίκα του, Αππία Άννια Ρήγιλλα (κάτι σου λέει αλλά δε βρίσκεις τι, σκέψου την στην περίεργη γενική «της Ρηγίλλης» και θα το βρεις) στη μνήμη της οποίας έχτισε το Ηρώδειο. Η υπόθεση εκδικάστηκε στη Ρώμη, αλλά, μάντεψε, ο κατηγορούμενος αθωώθηκε.
Η Ρωμαϊκή Αγορά, αυτή με την εντυπωσιακή πύλη της Αθηνάς Αρχηγέτιδος, βρίσκεται εδώ από τον 1ο αιώνα π.Χ. Κατασκευάστηκε με έξοδα του Οκταβιανού Αύγουστου (αν μπερδεύεις την σειρά των Ρωμαίων αυτοκρατόρων, του αμέσως επόμενου από τον Ιούλιο Καίσαρα) και περιλάμβανε μαγαζιά και χώρους συνάθροισης. Το κατά κοινή ομολογία ωραιότερο από τα μνημεία της, οι Αέρηδες, αναγέρθηκε την ίδια περίπου εποχή, τον 1ο αιώνα π.Χ. και ήταν έργο του αστρονόμου Ανδρόνικου από την Κύρρο της Μακεδονίας –εξ ου και η επίσημη ονομασία του, Ωρολόγιο του Κυρρήστου. Χρησίμευσε ως μετεωρολογικός σταθμός (είχε και ανεμοδείκτη στην κορυφή του, ο οποίος δεν υπάρχει πια) και ηλιακό ρολόι, ενώ στο εσωτερικό του υπήρχε εγκατάσταση υδραυλικού ρολογιού.
Η Πύλη του Αδριανού, στα ψηλά της Συγγρού, μπροστά από τους Στύλους του Ολυμπίου Διός, χτίστηκε από την πόλη των Αθηνών προς τιμήν του Αδριανού, σε ένδειξη ευγνωμοσύνης προς τον Ρωμαίο αυτοκράτορα που ολοκλήρωσε το τιτάνιο έργο του ναού του Ολυμπίου Διός. Και λέμε τιτάνιο, γιατί ο ναός, ο μεγαλύτερος στον τότε κόσμο, ξεκίνησε να χτίζεται τον 6ο αιώνα π.Χ. από τον Πεισίστρατο, και παρέμεινε ημιτελής για όλο αυτό το χρονικό διάστημα, μέχρι να αναλάβει ο Αδριανός την αποπεράτωσή του το 129 μ.Χ. Στην πύλη μπορείς να διαβάσεις μέχρι σήμερα από τη μία πλευρά «Εδώ είναι η Αθήνα, η αρχαία πόλη του Θησέα» και από την άλλη «αυτή είναι η πόλη του Αδριανού, και όχι του Θησέα» (ΑΙΔ' ΕIΣΙΝ ΑΘΗΝΑΙ ΘΗΣΕΩΣ Η ΠΡΙΝ ΠΟΛΙΣ - ΑΙΔE ΑΔΡΙΑΝΟΥ ΚΟΥΧI ΘΗΣΕΩΣ ΠΟΛΙΣ).
Η Βιβλιοθήκη του Αδριανού, στο Μοναστηράκι, ακριβώς έξω από τον σταθμό του μετρό, ιδρύθηκε το 132 μ.Χ., κι αυτή από τον αυτοκράτορα που αγάπησε την Αθήνα όσο κανείς. Η βιβλιοθήκη ήταν, για την εποχή της, γιγάντια: Το κυρίως κτίριο ήταν τριώροφο, με ράφια που άγγιζαν τα ταβάνια και χωρούσαν 20.000 περγαμηνές, και δύο αίθουσες στις οποίες οι επισκέπτες διάβαζαν και παρακολουθούσαν διαλέξεις.
Και αυτά που ίσως δεν ξέρεις…
Ο ναός της Ρώμης και του Αυγούστου, πάνω στην Ακρόπολη, ακριβώς απέναντι από τον Παρθενώνα σε απόσταση μόλις 20 μέτρων, ήταν το μοναδικό μνημείο της ρωμαϊκής περιόδου πάνω στην Ακρόπολη. Δεν είμαστε βέβαιοι αν το έχτισε ο ίδιος ο Αύγουστος, ή οι Αθηναίοι προκειμένου να κερδίσουν την εύνοια του αυτοκράτορα. Ήταν πάντως μικρός ναός ιωνικού ρυθμού, από τον οποίο δεν σώζονται σήμερα πολλά.
Τα Ρωμαϊκά Λουτρά έξω από το Ζάππειο, πλάι στα οποία βάζουμε στοίχημα πως έχεις περάσει βιαστικά περπατώντας στο πεζοδρόμιο της Βασιλίσσης Αμαλίας, χωρίς να ρίξεις δεύτερη ματιά. Είναι από τα μεταγενέστερα ρωμαϊκά κτίρια της πόλης, λειτούργησαν για πρώτη φορά μετά την επιδρομή των Ερούλων που έκαναν τεράστιες καταστροφές στην Αθήνα (μεταξύ των οποίων, γκρέμισαν την οροφή του Ηρωδείου, που σταμάτησε από τότε και μετά να λειτουργεί). Από εδώ περνούσε ο Ιλισσός, τροφοδοτώντας τα λουτρά με νερό. Το βαλανείο, το κεντρικό κτίριο των λουτρών, το βρήκαμε σε άψογη κατάσταση τότε που γίνονταν τα έργα του μετρό.
Το Υδραγωγείο του Αδριανού, ίσως να το πήρε το μάτι σου πριν από κανένα χρόνο σε φωτογραφίες, όταν άρχισαν να ανακοινώνονται σχέδια για την ανάδειξή του σε μνημείο. Είναι ένα τιτάνιο έργο, η κλασική απάντηση στο ερώτημα που γνωρίζουν καλά οι λάτρεις των Monty Python («και τι έκαναν οι Ρωμαίοι για εμάς;» - «τα υδραγωγεία») που ξεκινά από την Πάρνηθα και διανύει 20 ολόκληρα χιλιόμετρα, κουβαλώντας νερό ως το Κολωνάκι. Τμήματά του είναι σήμερα ορατά στη Νέα Ιωνία και στο Νέο Ηράκλειο. Και για να σε εκπλήξουμε λίγο ακόμα: 800.000 κυβικά μέτρα νερού περνούν καθημερινά, ακόμα και μέχρι σήμερα, από το υπόγειο τμήμα του. Τα διαχειρίζεται η ΕΥΔΑΠ.
Το 86 π.Χ., ο Λεύκιος Κορνήλιος Σύλλας, αντιπαθής Ρωμαίος στρατηγός και πολιτικός συντηρητικών πεποιθήσεων, κατέλαβε την Αθήνα και την έκανε σμπαράλια. Για τους επόμενους τρεις αιώνες περίπου, ως το 267 μ.Χ., η πόλη θα παραμείνει κομμάτι της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας –της οποίας όμως θα γίνει σημαντικό εμπορικό, οικονομικό και πολιτιστικό κέντρο. Ο Ιούλιος Καίσαρας, ο Αγρίππας, ο Οκταβιανός Αύγουστος, ο Οβίδιος, ο Κικέρωνας, φυσικά ο Αδριανός και τα άλλα τα παιδιά που ξέρεις από τη ρωμαϊκή ιστορία (ή από τον Αστερίξ, δεν κρίνουμε εμείς εδώ) αγάπησαν την πόλη και της χάρισαν νέες δόξες, πακέτο με μεγαλειώδη δημόσια κτίρια, τιτάνια έργα και στολίδια αρχιτεκτονικής, τα οποία μπορείς να χαζέψεις ακολουθώντας τα χνάρια τους μέχρι σήμερα, δύο χιλιάδες χρόνια μετά.
Θα ξεκινήσουμε από τα γνωστά…
Το Ωδείο του Αγρίππα, μέσα στην Αρχαία Αγορά, ήταν ένας από τους πρώτους μεγάλους συναυλιακούς χώρους της Αθήνας, το Gagarin της εποχής σαν να λέμε. Κατασκευάστηκε τον 1ο αιώνα π.Χ. με έξοδα του στρατηγού Μάρκου Αγρίππα, φίλου και αργότερα γαμπρού του Αύγουστου, και φιλοξενούσε μουσικές εκδηλώσεις και φιλοσοφικές διαλέξεις. Είχε χωρητικότητα περίπου χίλιων θεατών.
Το Ηρώδειο, επισημότερα Ωδείο Ηρώδου του Αττικού, που χωρούσε πέντε φορές περισσότερους, η πόλη το απέκτησε δύο αιώνες αργότερα, το 160 μ.Χ. Το χρηματοδότησε… αυτός που έχει το όνομά του, ο Ηρώδης ο Αττικός, και αν ρωτάς ποιος ήταν αυτός, ετοιμάσου για δυσάρεστες εκπλήξεις: Τιβέριος Κλαύδιος Αττικός Ηρώδης, ρήτορας και γόνος ζάμπλουτης οικογένειας από τον Μαραθώνα, ο πρώτος Έλληνας που έγινε ύπατος στρατηγός της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας. Κατηγορήθηκε ότι σκότωσε την γυναίκα του, Αππία Άννια Ρήγιλλα (κάτι σου λέει αλλά δε βρίσκεις τι, σκέψου την στην περίεργη γενική «της Ρηγίλλης» και θα το βρεις) στη μνήμη της οποίας έχτισε το Ηρώδειο. Η υπόθεση εκδικάστηκε στη Ρώμη, αλλά, μάντεψε, ο κατηγορούμενος αθωώθηκε.
Η Ρωμαϊκή Αγορά, αυτή με την εντυπωσιακή πύλη της Αθηνάς Αρχηγέτιδος, βρίσκεται εδώ από τον 1ο αιώνα π.Χ. Κατασκευάστηκε με έξοδα του Οκταβιανού Αύγουστου (αν μπερδεύεις την σειρά των Ρωμαίων αυτοκρατόρων, του αμέσως επόμενου από τον Ιούλιο Καίσαρα) και περιλάμβανε μαγαζιά και χώρους συνάθροισης. Το κατά κοινή ομολογία ωραιότερο από τα μνημεία της, οι Αέρηδες, αναγέρθηκε την ίδια περίπου εποχή, τον 1ο αιώνα π.Χ. και ήταν έργο του αστρονόμου Ανδρόνικου από την Κύρρο της Μακεδονίας –εξ ου και η επίσημη ονομασία του, Ωρολόγιο του Κυρρήστου. Χρησίμευσε ως μετεωρολογικός σταθμός (είχε και ανεμοδείκτη στην κορυφή του, ο οποίος δεν υπάρχει πια) και ηλιακό ρολόι, ενώ στο εσωτερικό του υπήρχε εγκατάσταση υδραυλικού ρολογιού.
Η Πύλη του Αδριανού, στα ψηλά της Συγγρού, μπροστά από τους Στύλους του Ολυμπίου Διός, χτίστηκε από την πόλη των Αθηνών προς τιμήν του Αδριανού, σε ένδειξη ευγνωμοσύνης προς τον Ρωμαίο αυτοκράτορα που ολοκλήρωσε το τιτάνιο έργο του ναού του Ολυμπίου Διός. Και λέμε τιτάνιο, γιατί ο ναός, ο μεγαλύτερος στον τότε κόσμο, ξεκίνησε να χτίζεται τον 6ο αιώνα π.Χ. από τον Πεισίστρατο, και παρέμεινε ημιτελής για όλο αυτό το χρονικό διάστημα, μέχρι να αναλάβει ο Αδριανός την αποπεράτωσή του το 129 μ.Χ. Στην πύλη μπορείς να διαβάσεις μέχρι σήμερα από τη μία πλευρά «Εδώ είναι η Αθήνα, η αρχαία πόλη του Θησέα» και από την άλλη «αυτή είναι η πόλη του Αδριανού, και όχι του Θησέα» (ΑΙΔ' ΕIΣΙΝ ΑΘΗΝΑΙ ΘΗΣΕΩΣ Η ΠΡΙΝ ΠΟΛΙΣ - ΑΙΔE ΑΔΡΙΑΝΟΥ ΚΟΥΧI ΘΗΣΕΩΣ ΠΟΛΙΣ).
Η Βιβλιοθήκη του Αδριανού, στο Μοναστηράκι, ακριβώς έξω από τον σταθμό του μετρό, ιδρύθηκε το 132 μ.Χ., κι αυτή από τον αυτοκράτορα που αγάπησε την Αθήνα όσο κανείς. Η βιβλιοθήκη ήταν, για την εποχή της, γιγάντια: Το κυρίως κτίριο ήταν τριώροφο, με ράφια που άγγιζαν τα ταβάνια και χωρούσαν 20.000 περγαμηνές, και δύο αίθουσες στις οποίες οι επισκέπτες διάβαζαν και παρακολουθούσαν διαλέξεις.
Και αυτά που ίσως δεν ξέρεις…
Ο ναός της Ρώμης και του Αυγούστου, πάνω στην Ακρόπολη, ακριβώς απέναντι από τον Παρθενώνα σε απόσταση μόλις 20 μέτρων, ήταν το μοναδικό μνημείο της ρωμαϊκής περιόδου πάνω στην Ακρόπολη. Δεν είμαστε βέβαιοι αν το έχτισε ο ίδιος ο Αύγουστος, ή οι Αθηναίοι προκειμένου να κερδίσουν την εύνοια του αυτοκράτορα. Ήταν πάντως μικρός ναός ιωνικού ρυθμού, από τον οποίο δεν σώζονται σήμερα πολλά.
Τα Ρωμαϊκά Λουτρά έξω από το Ζάππειο, πλάι στα οποία βάζουμε στοίχημα πως έχεις περάσει βιαστικά περπατώντας στο πεζοδρόμιο της Βασιλίσσης Αμαλίας, χωρίς να ρίξεις δεύτερη ματιά. Είναι από τα μεταγενέστερα ρωμαϊκά κτίρια της πόλης, λειτούργησαν για πρώτη φορά μετά την επιδρομή των Ερούλων που έκαναν τεράστιες καταστροφές στην Αθήνα (μεταξύ των οποίων, γκρέμισαν την οροφή του Ηρωδείου, που σταμάτησε από τότε και μετά να λειτουργεί). Από εδώ περνούσε ο Ιλισσός, τροφοδοτώντας τα λουτρά με νερό. Το βαλανείο, το κεντρικό κτίριο των λουτρών, το βρήκαμε σε άψογη κατάσταση τότε που γίνονταν τα έργα του μετρό.
Το Υδραγωγείο του Αδριανού, ίσως να το πήρε το μάτι σου πριν από κανένα χρόνο σε φωτογραφίες, όταν άρχισαν να ανακοινώνονται σχέδια για την ανάδειξή του σε μνημείο. Είναι ένα τιτάνιο έργο, η κλασική απάντηση στο ερώτημα που γνωρίζουν καλά οι λάτρεις των Monty Python («και τι έκαναν οι Ρωμαίοι για εμάς;» - «τα υδραγωγεία») που ξεκινά από την Πάρνηθα και διανύει 20 ολόκληρα χιλιόμετρα, κουβαλώντας νερό ως το Κολωνάκι. Τμήματά του είναι σήμερα ορατά στη Νέα Ιωνία και στο Νέο Ηράκλειο. Και για να σε εκπλήξουμε λίγο ακόμα: 800.000 κυβικά μέτρα νερού περνούν καθημερινά, ακόμα και μέχρι σήμερα, από το υπόγειο τμήμα του. Τα διαχειρίζεται η ΕΥΔΑΠ.
