Είδαμε το «Ήταν όλοι τους παιδιά μου» στο Εμπορικόν

της Ιωάννας Μπλάτσου

Ο μεταπολεμικός αμερικανικός ρεαλισμός συναντά την αρχαία ελληνική τραγωδία στο εμβληματικό έργο του Άρθουρ Μίλερ. Κατά τον Αμερικανό θεατρικό συγγραφέα, «Η τραγωδία είναι ο βασικός πυλώνας του θέατρου. Το παγκόσμιο θέατρο είναι μια προσπάθεια είτε προς την κατεύθυνση της τραγωδίας, είτε απομάκρυνσης από αυτήν».

Το έργο

Καλοκαίρι του 1947, σε μια μικρή, ήσυχη αμερικανική πόλη. Η Αμερική μετρά τις πληγές της μετά τον πόλεμο, αλλά ήδη βρίσκεται σε περίοδο ανασυγκρότησης και προόδου. «Τα πάντα έχουν αλλάξει». Η καθημερινότητα φαίνεται να κυλά ήρεμα στο σπιτικό των Κέλλερ –παρά τη σκιά της προ τριετίας απώλειας του μεγάλου τους γιου Λάρι στον πόλεμο. Ο 60χρονος Τζο Κέλλερ ευημερεί κατασκευάζοντας πλυντήρια και χύτρες ταχύτητας επαυξάνοντας τα αγαθά που απέκτησε κατά τη διάρκεια του πολέμου κατασκευάζοντας εξαρτήματα για τα μαχητικά αεροσκάφη.

Η σύζυγός του Κέιτ κρατά στιβαρά τα ηνία του σπιτιού τους, ενώ προσδοκά την επιστροφή του αγνοούμενου γιου της. Ο ουμανιστής και οραματιστής γιος τους ο Κρις δουλεύει στην οικογενειακή επιχείρηση, έχοντας βάλει στην άκρη τα προσωπικά του όνειρα. Οι γείτονες επίσης φαίνονται διασκεδαστικοί και ανέμελοι, ο καθένας με τον δικό του τρόπο. Ο ιδεαλιστής Δρ. Μπέιλις με το ραφινάτο χιούμορ, η πραγματίστρια και ολίγον κουτσομπόλα σύζυγός του Σου, ο Φρανκ που σχεδιάζει λεπτομερείς αστρολογικούς χάρτες, η γλυκιά και χρυσοχέρα σύζυγός του Λίντια.

Οι ισορροπίες μετατοπίζονται, οι σχεσιοδυναμικές αλλάζουν και η προσχηματική ανεμελιά εξανεμίζεται με την έλευση της όμορφης Άννυ, κόρης του συνεταίρου του Τζο και πρώην μνηστής του Λάρι –και τώρα του Κρις, αλλά και του δικηγόρου αδερφού της Τζορτζ, καθώς αποκαλύπτεται το σκάνδαλο στο οποίο ενεπλάκη η επιχείρηση του Τζο, πουλώντας ελαττωματικούς κυλίνδρους για πολεμικά αεροσκάφη εν καιρώ πολέμου. Η συντριβή 21 αεροσκαφών και ο θάνατος αντίστοιχων πιλότων οδήγησε στην καταδίκη και φυλάκιση του πατέρα της Άννυ και του Τζορτζ και συνεταίρου του Τζο.

Η σκηνοθεσία

Η σκηνοθετική αφήγηση του Γιάννη Μόσχου ακολουθεί κατά γράμμα την αριστουργηματική δομή του έργου «Ηταν όλοι τους παιδιά μου» («All my sons») και ευτυχώς! Νισάφι πια με τις σκηνοθετικές αυθαιρεσίες και την ψυχογενή σκηνοθετική κυριαρχία πάνω σε κλασικά κείμενα που τελικά αποβαίνουν ενάντια στην ίδια την παράσταση. Εδώ, έχουμε κλασικό, υπέροχο, ατόφιο, αδρό, πολιτικοποιημένο Άρθουρ Μίλερ να χτίζει υποδειγματικά, κάτω από την αρχική φαινομενική ηρεμία και γαλήνη των καταστάσεων, το τρικυμιώδες ρεύμα μυστικών και απωθημένων ενοχών το οποίο θα ξεσπάσει εκκωφαντικά διαλύοντας ψευδαισθήσεις και άλλοθι, θα κατακρημνίσει την ανθρώπινη ύβριν από το καλοστημένο βάθρο της μέχρι να επέλθει η λυτρωτική κάθαρση.

Ο Γιάννης Μόσχος αναδεικνύει και την πολιτική-ιδεολογική διάσταση του κειμένου, τον εφιάλτη του αμερικανικού ονείρου της επιτυχίας με κάθε κόστος, το δριμύ κατηγορώ του Άρθρουρ Μίλερ εναντίον του ανθρωποφάγου καπιταλιστικού συστήματος το οποίο απλώς μετρά τις ανθρώπινες ζωές ως «παράπλευρες απώλειες» μπροστά σε ένα κερδοφόρο business plan. Εναντίον ενός καπιταλιστικού συστήματος που μετατρέπει την ανθρώπινη ύπαρξη σε αποβλακωμένη, άβουλη οντότητα, χωρίς καμία αυτοκριτική, χωρίς καμία διάθεση ανάληψης της οιασδήποτε ευθύνης που τυχόν της αναλογεί. Πολύ έξυπνα ο Γιάννης Μόσχος τοποθετεί τους ηθοποιούς του (τους γείτονες της οικογένειας Κέλλερ) ανάμεσα στους θεατές της πλατείας, όταν δεν παίζουν, καθιστώντας άπαντες συνένοχους/ παθητικούς θεατές ως προς την αλήθεια η οποία ως τώρα κρυβόταν επιμελώς από τον πάτερ φαμίλια Τζο, τη σύζυγό του Κέιτ αλλά και τους γείτονες και τώρα αποκαλύπτεται με τραγικές συνέπειες.

Οι ερμηνείες

Συγκλονιστικός ο Δημήτρης Καταλειφός στον αρχικά ανάλαφρο και συγκαταβατικό ρόλο του Τζο Κέλλερ ο οποίος, κατά τον γιο του Κρις «έχει ταλέντο να αποφεύγει τα πράγματα». Ο Κέλλερ του Καταλειφού σταδιακά χάνει το λούστρο της επιτυχίας και της κοινωνικής επιβεβαίωσης και αποκτά μια ζωώδη διάσταση επιβεβαιώνοντας το ξέσπασμα του γιου του Κρις: «Εσύ δεν έχεις πατρίδα; Δεν ζεις στον κόσμο; Τι στα κομμάτια είσαι εσύ; Δεν είσαι ούτε ζώο. Τα ζώα δεν σκοτώνουν το ίδιο τους το είδος!». Ο Καταλειφός ενσαρκώνει απόλυτα το αρχέτυπο του Πατέρα που στοιχειώνει σχεδόν όλα τα έργα του Άρθουρ Μίλερ. Όπως ο ίδιος ο Αμερικανός συγγραφέας έχει δηλώσει: «Στα έργα μου, ο πατέρας είναι ένα πρωτόγονο στοιχείο. Είναι ένα πρόσωπο που εκπροσωπεί τη δύναμη και ένα είδος ηθικού νόμου που είτε τον έχει διαλύσει είτε έχει πέσει θύμα του. […] Ο πατέρας έχει μια μυθολογική ποιότητα για μένα».

Επάξια στέκεται απέναντί του ο νεαρός Γιώργος Βουρδαμής ως γιος του Κρις. Ρομαντικός ιδεαλιστής («Μετά από όλα αυτά, πρέπει να γίνεσαι καλύτερος, αλλιώς όσα έχεις δεν είναι παρά λάφυρα πολέμου βαμμένα με αίμα») ο οποίος ξεσπά απέναντι στον πατέρα του και την καθεστηκυία νοοτροπία περί δύναμης και ισχύος, συνειδητοποιώντας και αποδεχόμενος την ήττα του, την ήττα κάθε υψηλού ιδανικού στη λαιμητόμο του πραγματισμού και του συμφέροντος: «Με κάνατε ρεαλιστή. Μόνο οι νεκροί δεν είναι ρεαλιστές πια. Μου έρχεται να με φτύσω».

Στιβαρή η Αλεξάνδρα Σακελλαροπούλου ως Κέιτ Κέλλερ, αποτελεί τον βασικό πυλώνα λογικής και ισορροπίας της οικογένειας, με ρωγμές ευαισθησίας, «Είμαι σίγουρη πως όλες οι γυναίκες μέσα στη νύχτα περιμένουν τους δικούς τους να γυρίσουν από τον πόλεμο». Στην πραγματίστρια Κέιτ ανήκει και η τελευταία ατάκα του έργου προς τον γιο της Κρις: «Ξέχνα το τώρα, καλέ μου. Ζήσε!».

Στον αντίποδα της Κέιτ, η γλυκιά παραίτηση του ιδεαλιστή Δρ. Τζιμ Μπέιλις του Δημήτρη Καραμπέτση: «Οι μικρές επαναστάσεις μας πεθαίνουν πάντα. […] Ζω πια μες στο σκοτάδι μου. Δεν ξέρω καν ποιος είμαι πια».

Εξαιρετική και η υπόλοιπη διανομή: η γοητευτική χωρίς σκηνική έπαρση Δανάη Επιθυμιάδη (Αννυ), ο οργίλος Τζορτζ του Κώστα Βασαρδάνη, η Ευγενία Αποστόλου (Σου Μπέηλις), ο Γιώργος Τζαβάρας (Φρανκ) και η Ιωάννα Πιατά (Λίντια).