Τα παιδιά του ήλιου: Λιακάδα ερμηνειών στο Τέχνης

της Ιωάννας Γκομούζα

«Πόσο διαρκεί η παράσταση; Δύο ώρες, χωρίς διάλειμμα. Αλλά δεν θα το καταλάβετε». Βγαίνοντας από το υπόγειο του Θεάτρου Τέχνης ανακαλώ ασυναίσθητα τη διαβεβαίωση της ταμία σε προπορευόμενη θεατρόφιλη. Ο χρόνος κυλά πράγματι χωρίς να το νιώσεις και το βλέμμα δεν ξεκολλά ούτε στιγμή από τη σκηνική δράση. Θα το χρεώσεις σίγουρα στους ερμηνείες. Θα αναγνωρίσεις όμως πως και το υλικό αποτελεί ένα σπουδαίο δείγμα δραματουργίας, που αν και γραμμένο έναν και πλέον αιώνα πριν έχει τα φόντα να μιλά εξίσου δυνατά και με νόημα στο σήμερα.

Το 1905, ο Μαξίμ Γκόρκι, «συνεχίζοντας από κει που σταμάτησε ο Τσέχωφ» (από τον οποίο επηρεάστηκε καθοριστικά) γράφει μέσα σε λίγες μέρες «Τα παιδιά του ήλιου». Βρίσκεται ακόμα στη φυλακή έγκλειστος για τις ιδέες του, ενώ η περίφημη «Ματωμένη Κυριακή», η φονική καταστολή των μεγάλων διαδηλώσεων στην Αγία Πετρούπολη από τη φρουρά του τσάρου, έχει πυροδοτήσει την πρώτη ρωσική επανάσταση. Εισηγητής του σοσιαλιστικού ρεαλισμού, ο Γκόρκι έστρεψε συχνά την πένα του κριτικά απέναντι στην αστική τάξη που συμβιβασμένη, αμέτοχη κι αυτιστική δεν αισθάνθηκε τους κοινωνικούς κραδασμούς και τις συνθήκες ζωής των εξαθλιωμένων λαϊκών στρωμάτων σε μια εποχή κοσμογονικών αλλαγών. Μαζί τους καταπιάστηκε στους «Μικροαστούς» (1902) και στους «Παραθεριστές» (1903), αλλά και στα «Παιδιά του ήλιου» που παρουσιάζει αυτή τη σεζόν το Θέατρο Τέχνης σε σκηνοθεσία του Νίκου Μαστοράκη και στη ρέουσα μετάφραση της Ελένης Μπακοπούλου.

«Ο νοτιάς φυσάει, το κακό πλησιάζει» θα δώσει το στίγμα από το ξεκίνημα κιόλας η βάγια του σπιτιού. Αλλά οι διανοούμενοι ένοικοι και η ομήγυρή τους επιμένουν να ζουν ανυποψίαστοι για οτιδήποτε συμβαίνει πέρα από την επικράτεια της αστικής έπαυλης. Αυτάρεσκα εγκλωβισμένοι στον μικρόκοσμο του ναρκισσισμού τους συζητούν για τη σημασία της τέχνης και την επιστήμη, για την αλήθεια και την ομορφιά, για την νόηση και την εντιμότητα. Ζουν με τα πάθη, τις αδυναμίες και τα υπαρξιακά και κοινωνικά τους ερωτήματα, που τους καταβροχθίζουν, ενώ έξω μαίνεται μια φονική επιδημία χολέρας και οι εξεγερμένοι, έντρομοι από την εξάπλωση της αρρώστιας, πλησιάζουν με απειλητικές διαθέσεις.

«Είστε όλοι σας τυφλοί! Ανοίξτε τα μάτια. Αυτό με το οποίο ζείτε, οι σκέψεις σας, τα συναισθήματά σας, μοιάζουν με άνθη ενός δάσους ολοσκότεινου, σε αποσύνθεση… φρικιαστικού… Είστε λίγοι, λαθραίοι πάνω στη γη…» ξεστομίζει η Λίζα, η κόρη της οικογένειας Προτάσοφ με τα ψυχωσικά ξεσπάσματα, η οποία έχοντας δει τα επεισόδια μιας διαδήλωσης που βάφτηκε στο αίμα έκτοτε «κουβαλά στην ψυχή της την τραγωδία». Ο αδερφός της Πάβελ Φιοντόροβιτς όμως παραμένει προσκολλημένος στους δοκιμαστικούς σωλήνες του εργαστηρίου του, ταγμένος στην έρευνα για την έρευνα χωρίς ουσιαστικό, κοινωνικό αντίκρυσμα. Η γυναίκα του Γιελένα, διαρκώς μ’ ένα ποτήρι αλκοόλ στο χέρι, μάταια εκλιπαρεί την προσοχή του.

Γύρω τους, ένας θίασος χαρακτήρων με τις δικές τους επιθυμίες κι αδιέξοδα. Ο υπερόπτης ζωγράφος Βάγκιν «παραληρεί με την κιννάβαρι και την ώχρα» και την λαχτάρα για την Γιελένα. Ο κτηνίατρος Μπαρίς Νικολάγιεβιτς Τσεπουρνόι και η ενοχική αδερφή του Μελανία, ερωτευμένοι καθείς τους με τους ιδιοσυγκρασιακούς οικοδεσπότες. Η μεσόκοπη παραμάνα που προσπαθεί να διατηρήσει σε τάξη μια καθημερινότητα που ψυχορραγεί, ο επιστάτης, ο μέθυσος που δέρνει τη γυναίκα του.

Ο Νίκος Μαστοράκης διασκεύασε το κείμενο του Γκόρκι «τιθασεύοντας» την έκτασή του (π.χ. χαρακτήρες όπως ο τοκογλύφος Ναζάρ και ο φέρελπις «μέγας ρωσικός βιομήχανος» γιος του δεν εμφανίζονται επί σκηνής αλλά η δράση τους παρουσιάζεται μέσα από τις αφηγήσεις των κεντρικών ηρώων) και τονίζοντας τα κωμικά του στοιχεία. Έχοντας στη διάθεσή του ένα σύνολο ικανών ηθοποιών φιλοτέχνησε μια παράσταση που κρατά το ενδιαφέρον με καλές ερμηνείες και με ισορροπημένες δόσεις τραγικότητας και χιούμορ.

Την αίσθηση της κοινωνίας σε φάση μετάβασης υπηρέτησε και η σκηνογραφική πρόταση δωματίου του Βασίλη Παπατσαρούχα ο οποίος έστησε ένα χώρο υπό ανακαίνιση, με το εργαστήρι χημείας του Πάβελ στο φόντο γεμάτο χρώμα, στα όρια του ποπ.

Ο Χάρης Φραγκούλης ως Πάβελ Προτάσοφ σχεδιάζει απολαυστικά και με ζηλευτή ακρίβεια τον χαρακτήρα του επίμονου χημικού. Ατημέλητος μες στο χαχόλικο παντελόνι και το λουλουδάτο πουκάμισό του, ανήμπορος να οικοδομήσει ουσιαστική επαφή με τους γύρω του, αποκομμένος από τις θυελλώδεις εξελίξεις στην κοινωνία. Ακόμα και ο τρόπος που βγαίνουν οι λέξεις από το στόμα του, αποστασιοποιημένα, υπακούουν στον ρυθμό ενός ανθρώπου που μετρά τη ζωή μέσα από τους τύπους των εργαστηριακών του πειραμάτων.

Μικρή το δέμας, με πρόσωπο πελιδνό και οστεώδες, η Κωνσταντίνα Τάκαλου ενσαρκώνει μοναδικά τη Λίζα, την ταραγμένη ψυχικά αδερφή του. Σε μια κατάθεση πυρετώδη σωματοποιεί τα ξεσπάσματα και τις αγωνίες της μπροστά στη νέα εποχή που έρχεται, με χειρονομίες εμμονικές και βλέμμα γεμάτο απόγνωση.

Έχοντας απόλυτο έλεγχο των εκφραστικών της μέσων, με ένταση εσωτερική, ζωγραφισμένη σε κάθε ματιά, κίνηση και πρόταση, η Μαρία Καλλιμάνη υπηρετεί δυναμικά τον ρόλο της παραμελημένης από το σύζυγό της Γιελένα.

Ο Γιάννης Κότσιφας ως Ντμίτρι Σεργκέγεβιτς Βάγκιν ξετυλίγει με πάθος και σωστές δόσεις ειρωνίας και κυνισμού τον χαρακτήρα του ερωτευμένου με την Γιελένα ζωγράφου.

Ο Κλέων Γρηγριάδης επωμίστηκε (αντικαθιστώντας στη διανομή τον αποχωρήσαντα Μάκη Παπαδημητρίου) τον σύνθετο χαρακτήρα του ρεαλιστή κτηνίατρου Μπαρίς Τσεπουρνόι που πολιορκεί, χωρίς ανταπόκριση τη Λίζα και καταλήγει στην αυτοχειρία.

Η Φωτεινή Μπαξεβάνη αντιμετωπίζει πετυχημένα τις κωμικές όσο και τις δραματικές στιγμές της πλούσιας χήρας Μελανίας.

Συνδετικός κρίκος ανάμεσα στον μικρόκοσμο της αστικής έπαυλης και μια χώρα που παραδίδεται στη δίνη (της χολέρας, της εξέγερσης), η γήινη νταντά της Ιωάννας Μαυρέα προσφέρει με χιούμορ και ευθύβολες ατάκες βαλβίδες εκτόνωσης από τη δραματική πλοκή.