Ζωή μεθόρια: Λογοτεχνία για τους έρωτες που απέτυχαν

Ο Θεόδωρος Γρηγοριάδης έχει καταφέρει με τον καιρό να φτάσει στο σημείο να εκδίδει άρτια αφηγηματικά κείμενα που δεν εμφανίζουν τριγμούς ή σαθρούς αρμούς. Το προηγούμενο έργο του, “Το μυστικό της Έλλης”, ήταν πραγματική αποκάλυψη, καθώς ένας έρωτας τίθεται μέσα στην κρίση και ζεσταίνει με τη θέρμη της γλώσσας και με την σαγήνη της αφήγησης. Κι ενώ συχνότατα χρησιμοποιεί επανερχόμενα σχήματα, όπως ενίοτε ο αταίριαστος έρωτας κι ενίοτε η θρακική ενδοχώρα (μερικές φορές μαζί), πετυχαίνει πλέον να τα χύνει σε νέα καλούπια, ώστε να τους δίνει επίκαιρη μορφή με φρέσκους προβληματισμούς.

Στο τελευταίο του μυθιστόρημα, μάλιστα, ο ανάρμοστος κοινωνικά (λόγω της θέσης των δύο προσώπων) έρωτας μιας καθηγήτριας αγγλικών με έναν μαθητή της σε φροντιστήριο ενηλίκων αναδεικνύει την αποτυχημένη σειρά ερώτων της. Όταν η Ζωή διορίζεται σε σχολείο στον Έβρο, εκεί στις αρχές της δεκαετίας του ’80, η επανασύνδεσή της με τον εικοσιτριάχρονο Γιάννη, επίδοξο καπετάνιο, βγάζει στην επιφάνεια προσωπικές ρωγμές και ανησυχίες. Όλα αυτά εξελίσσονται λίγο μετά τη νίκη του Ανδρέα Παπανδρέου στις εκλογές του 1981 και τη σοσιαλιστική στροφή της χώρας. Τι να θέλει άραγε ο συγγραφέας να δείξει εντάσσοντας το ερωτικό μέσα στο πολιτικό, και μάλιστα στο ιστορικά πολιτικό της πασοκικής αλλαγής;

Τελικά, πόσο μπορεί να αντέξει ένας τέτοιος έρωτας; Η Ζωή, παρά την αντισυμβατική της νοοτροπία και συμπεριφορά, παρά τα σχόλια που ακούει στη μικρή θρακική κοινωνία, είναι μια πιστή Πηνελόπη, που πιστεύει στον άγραφο νόμο του έρωτα, ασχέτως αν τον τηρεί ο ναυτικός αγαπημένος της. Ένα ατύχημα ωστόσο, που την καθιστά συναισθηματικά ψυχρή, έρχεται να κλονίσει την αρραγή σχέση τους και να αδειάσει τον εσωτερικό κόσμο της ηρωίδας. Το δυστύχημα προκάλεσε ψυχολογικά τραύματα ικανά να αφαιρέσουν από τον έρωτα το πάθος, το δόσιμο, την εγκαρτέρηση, το χτυποκάρδι. Κι επιπλέον ανέδειξε μια σειρά ερώτων, πριν και μετά τον Γιάννη, που καταλήγουν στον θάνατο, σαν να είναι η ηρωίδα φορέας μιας δυσοίωνης κατάρας.

Τι είναι τελικά η ιστορία της Ζωής; Είναι μια σειρά ερώτων που απέτυχαν; Είναι μια ψυχαναλυτική περιπέτεια που αναζητεί το βαθύτερο τραύμα; Είναι μια αναζήτηση του εγώ στις σχέσεις του με το εσύ; Ή μήπως ο ιστορικός χρόνος της δεκαετίας του ’80 υποδεικνύει μια Ελληνίδα που μεγαλώνει στη μεταπολίτευση, μισή στην πρόοδο και μισή στη συντήρηση, σαν μια βαθειά πληγή να την καθηλώνει σε έναν ψυχολογικό πνιγμό;

Νομίζω ότι τελικά ο Γρηγοριάδης οδήγησε την ιστορία του σε μια μοιρολατρική αντιμετώπιση της ζωής, όχι με την έννοια της παθητικότητας, αλλά με την έννοια του μεταφυσικού προκαθορισμού. Το πολιτικό πλαίσιο δεν είναι λειτουργικό και οι κοινωνικές αναφορές, από το AIDS μέχρι την έγχρωμη τηλεόραση κι από τον Χατζιδάκη έως τον Παπακωνσταντίνου, είναι ωραία στοιχεία του σκηνικού, αλλά διακοσμητικά, ατμοσφαιρικά, παρασκηνιακά σε μια ιστορία που δεν διαλέγεται μαζί τους. Αντίθετα, πιο σημαντικό ρόλο παίζει ένα παραφυσικό πλαίσιο, από τον υπνωτιστή και τη γριά Μπάμπω μέχρι την αλυσίδα ερώτων που προδιαγεγραμμένα καταλήγουν θανατηφόροι. Κι αυτό το πλαίσιο υπαγορεύει μια πίστη στη μοίρα, μια πίστη σε δυνάμεις που, ενώ η κοινωνία εξελίσσεται, αυτές κρατούν τον άνθρωπο δέσμιο αθέλητων εξελίξεων.

Επαναλαμβάνω ότι ο Γρηγοριάδης έχει πετύχει πολύ υψηλά επίπεδα αφηγηματικής δεξιότητας και καθαρότητας. Αλλά συνάμα χάνει το στίγμα της μυθοπλασίας, όταν ο στόχος της παρεκκλίνει σε χαμηλές πτήσεις και άδηλες, ερωτικές ή ιδεοληπτικές, πορείες.

Ο blogger Πατριάρχης Φώτιος