Οι προσκεκλημένοι: Το φαινόμενο του ρατσισμού σε ένα ιδιότυπο μυθιστόρημα

Ένα δείπνο ίσως δεν είναι και το προσφορότερο πεδίο για να αναπτυχθεί μια μυθιστορηματική σύνθεση. Έτσι λες; Μα αν το δείπνο είναι ένα πολυφωνικό πλαίσιο τάσεων και συγκρούσεων; Ή ένα θεατρικό δρώμενο υψηλής έντασης; Ή μια πανσπερμία ανθρώπων σε μια διεθνιστική σκακιέρα; Ή μια αφορμή για να παίξει ο συγγραφέας με αναδρομές και προλήψεις με τον χρόνο, την κουζίνα, την ιστορία κ.ο.κ.;

Ο γάλλος συγγραφέας δεν κάνει τίποτα απ’ όλα αυτά, κι όμως το δείπνο της κυρίας Σοφί ντυ Βιβιέ είναι η βάση μιας πλάγιας ματιάς στη σημερινή γαλλική (και όχι μόνο) υποκριτική κοινωνία. Η οικοδέσποινα επενδύει πολλά στα εκάστοτε δείπνα που παραθέτει, όχι μόνο επειδή εκεί καλεί διακεκριμένα πρόσωπα της high society, αλλά και επειδή φροντίζει μέχρι τελευταίας (κυριολεκτικά) κεραίας τις λεπτομέρειες του μενού, του στρωσίματος του τραπεζιού, της κατανομής των καλεσμένων κ.ο.κ. Από την αρχή του έργου είναι εμφανές ότι μια τέτοια υπερβολή θα είναι το καμίνι μέσα στο οποίο θα γίνουν ποικίλες ζυμώσεις.

Αν ξεπεράσει κανείς αβρόχοις ποσί την κοιλιά που δημιουργείται όταν έρχονται οι καλεσμένοι και ο πεζογράφος επιλέγει να τους παρουσιάσει έστω και σύντομα, το βιβλίο κερδίζει σε ενδιαφέρον όταν αποδεικνύεται ότι από μια ματαίωση της τελευταίας στιγμής οι συνδαιτυμόνες είναι δεκατρείς (τι γρουσουζιά!) και έτσι κατ’ ανάγκη καλούν την οικιακή βοηθό Σόνια να καθίσει μαζί τους στο τραπέζι.

Το βασικό προσόν του βιβλίου, το οποίο μετατρέπει ένα δείπνο της καλής κοινωνίας σε ευχάριστο και βαθύ ανάγνωσμα είναι η ειρωνεία με την οποίο ο Assouline ντρεσάρει τη γραφή του. Λεπτή, συχνά αδιόρατη κι άλλες φορές δριμεία, προκλητική, με ένα υπομειδίαμα του συγγραφέα που οδηγεί σε ένα μειδίαμα του αναγνώστη, με ένα πινέλο που ενώ σκιαγραφεί, ταυτόχρονα καυτηριάζει. Ο άσκοπος πλούτος, η επωνυμία της ματαιότητας, η επιδειξιομανία της χλιδής, η υποκρισία του ευ φέρεσθαι, η ευγένεια της επιφάνειας, οι δημόσιες σχέσεις, η εμμονή στη λεπτομέρεια που καταντά τυπολατρία, η αίσθηση μιας κούφιας και κούφης ανωτερότητας κ.ο.κ. γίνονται το αμάλγαμα μιας καθόλα πραγματιστικής δεξίωσης, αλλά συνάμα βγαλμένης από την ψεύτικη ανθρώπινη επαφή.

Ώρες ώρες θυμίζει τα δείπνα της βασιλείας πριν από δύο τρεις αιώνες σε ένα περιβάλλον (το γαλλικό) που έχει παράδοση σε φεουδαρχικές πρακτικές και, όταν κάτι τέτοιο μεταφέρεται στο παρόν του 21ου αιώνα, η αντίστιξη με την ατμόσφαιρα έξω από τους τοίχους της οικίας Ντυ Βιβιέ ίπταται παντού.

Και μέσα σ’ αυτό το πλαίσιο της καθωσπρέπει ζωής του Παρισιού αναφύεται με φυσικό τρόπο το θέμα του ρατσισμού και οι στερεότυπες αντιλήψεις που κυριαρχούν. Η Σόνια είναι Βέρβερη και έτσι σοκάρει τους παρευρισκομένους όχι μόνο επειδή βρίσκονται για πρώτη φορά τόσο κοντά με μια αλλοεθνή, αλλά και επειδή πάνω της προσπαθούν να εφαρμόσουν όλες τις ρατσιστικές αντιλήψεις τους, οι περισσότερες από τις οποίες δεν ισχύουν στο πρόσωπό της. Λ.χ. ξέρει πολύ καλά γαλλικά, αφού γεννήθηκε στη Γαλλία, κάνει διατριβή δείχνοντας ένα πολύ υψηλό επίπεδο και ανέχεται τις προσβολές που ξεφεύγουν από τα στόματα των συνδαιτυμόνων. Ο Assouline στήνει έντεχνους διαλόγους πάνω στους οποίους διασταυρώνονται ήπιες και πιο οξείες απόψεις, απόψεις που δείχνουν εν πολλοίς ότι ο ρατσισμός είναι μια νοητική κατασκευή στηριγμένη σε προκαταλήψεις και στερεότυπα.

Ιδεολογικά το έργο κινείται σε πολύ υψηλά επίπεδα, δεν συμβαίνει όμως το ίδιο και αφηγηματικά. Όλη η σύνθεση δεν έχει μυθιστορηματική δομή, με την απαραίτητη εξέλιξη και τις καμπές που θα ωθήσουν την ανάγνωση. Πιο πολύ μοιάζει με θεατρικό έργο, το οποίο βασίζεται σε διαρκείς διαλόγους και μικρούς μονολόγους, στη συζήτηση δηλαδή και όχι στη δράση, σε μια στατική μορφή που μόνο λεκτικά ελίσσεται και προχωρά.

Ο blogger Πατριάρχης Φώτιος

Pierre Assouline, “Οι προσκεκλημένοι”, μετ. Ρ. Κολαΐτη, εκδόσεις Πόλις, 2012, σελ. 196, τιμή: 14,00€