Οι Αρχαίοι Έλληνες φιλόσοφοι με λίγα λόγια
Ο Σωκράτης, ο Πλάτωνας, ο Αριστοτέλης και τα άλλα παιδιά παρουσιάζονται με απλά λόγια μέσα από τις θεωρίες τους και τις βασικές αρχές της φιλοσοφίας τους.
Θα έχεις ακούσει πολλές φορές να εκθειάζουν τους Αρχαίους Έλληνες φιλοσόφους, τόσο στη χώρα μας όσο και στο εξωτερικό λόγω της τεράστιας συμβολής τους στη διαμόρφωση της σκέψης όλης της ανθρωπότητας εδώ και πάμπολλα χρόνια. Ο Σωκράτης, ο Πλάτωνας, ο Αριστοτέλης ο Ηράκλειτος κι άλλοι πολλοί κεντρίζουν ακόμη το ενδιαφέρον μελετητών αλλά και αναγνωστών με όσα μοιράστηκαν μαζί μας μέσα από τις θεωρίες και τα έργα τους.
Από τη στιγμή που έχουν αφιερωθεί χιλιάδες επί χιλιάδων λέξεων για το συνολικό τους έργο είναι πολύ δύσκολο να περιορίσουμε αυτό σε μια παράγραφο ωστόσο θα προσπαθήσουμε να το κάνουμε εξηγώντας με απλά λόγια τα βασικά μηνύματα και νοήματα της διδασκαλίας τους.
Σωκράτης
Ο Σωκράτης πίστευε στην ύπαρξη της μίας και μοναδικής, αντικειμενικής αλήθειας, την οποία επιχειρούσε να εκμαιεύσει από τον συνομιλητή του, μέσω της περίφημης μαιευτικής μεθόδου του. Παρομοίαζε τον εαυτό του με μια ενοχλητική μύγα, η οποία ανάγκαζε τους συνομιλητές του να σκέφτονται κι ύστερα να καταλήγουν σε συνειδητά συμπεράσματα. Πρόκειται αν μη τι άλλο για έναν μετρ της διαλεκτικής. Συνήθιζε να δίνει σε όσους συνομιλούσε τον λόγο ώστε να εξηγήσουν την άποψη τους. Ωστόσο δεν καθόταν άπραγος. Αντίθετα μέσα από ερωτήσεις που έθετε πάνω στα όσα άκουγε μπορούσε να μεταπείσει εκείνον που καθόταν απέναντί του ανά πάσα στιγμή. Με την βοήθεια των παραδειγμάτων παρουσίαζε στο συνομιλητή του τις ακραίες συνέπειες μιας θέσης που δεν είχε νόημα, αναγκάζοντας τον να αλλάξει γνώμη στο τέλος. Αφετηρία της Σωκρατικής σκέψης ήταν ο σκεπτικισμός. Στο περίφημο «Εν οίδα ότι ουδέν οίδα» (μτφ: ένα ξέρω, ότι δεν ξέρω τίποτα) βάσιζε τη διδασκαλία του. Ο τρόπος σκέψης του στρεφόταν κυρίως γύρω από τα καθημερινά προβλήματα της ζωής, προκειμένου να βελτιώσει τόσο τη δική του όσο και των συνανθρώπων του.
Πλάτωνας
Ο μαθητής του Σωκράτη έφτασε σε φήμη τον δάσκαλο του και με τα έργα του σφράγισε τη φιλοσοφική σκέψη μέχρι σήμερα. Από τις βασικές θέσεις του Πλάτωνα ήταν ότι εκτός από τον υλικό μας κόσμο υπάρχει ένας κι άλλος ένας κόσμος, αυτός των τέλειων μορφών. Στον πλατωνικό κόσμο άλλωστε είναι σαφές ότι ο υλικός κόσμος είναι κατώτερος από εκείνον των «ιδεών». Όλα τα υλικά αντικείμενα είναι απλά «απεικάσματα» των αληθινών ιδεών – π.χ. η καρέκλα μπροστά σας δεν είναι παρά μια αναπαράσταση της ιδέας της καρέκλας. Η ψυχή μας, αφού μπήκε στο σώμα μας, ξέχασε τις συγκεκριμένες ιδέες. Έτσι λοιπόν και η περίφημη «αλήθεια» (α+λήθη) είναι αυτό που δεν έχει ξεχαστεί.
Το πιο γνωστό του έργο, η Πολιτεία, παρουσίασε την ιδανική εικόνα ενός κράτους και μιας κοινωνίας ανθρώπων η οποία θα διαχωρίζεται με βάση τις ικανότητες των τελευταίων. Μέσα από το έργο αυτό ο Πλάτωνας έβαλλε κατά της δημοκρατίας αλλά και της Τέχνης, υπογραμμίζοντας ότι η Πολιτεία θα είναι υπεύθυνη για την ανατροφή των επόμενων πολιτών, υποβαθμίζοντας αρχικά κι έπειτα καταργώντας τον ρόλο του γονέα.
Αριστοτέλης
Μαθητής του Πλάτωνα ο Αριστοτέλης θαυμάζεται έως και σήμερα για το σπουδαίο έργο του. Το όνομα του έγινε συνώνυμο της λογικής και με αυτόν τον τρόπο αντιμετωπίζεται μέχρι σήμερα. Το γνωστό και πολυχρησιμοποιημένο «παν μέτρον άριστον» της αριστοτελικής σκέψης θέτει ως αρετές αυτές τις ιδιότητες που βρίσκονται μεταξύ δύο άκρων (π.χ. η πραότητα, ως μεσότητα του θυμού και της αναισθησίας). Όπως αντιλαμβάνεσαι η διδασκαλία του Αριστοτέλη εξακολουθεί να βρίσκει εφαρμογή σε όλες σχεδόν τις μετέπειτα πολιτικές και κοινωνικές θεωρίες λόγω των λογικών επιχειρημάτων του. Στο κέντρο της φιλοσοφικής του σκέψης βρέθηκε ο άνθρωπος τον οποίο και χαρακτήρισε από τη φύση του ως ζώο πολιτικό ενώ εξήρε τον σημαντικό ρόλο που παίζει ο τελευταίος στη λειτουργία της πόλης τόσο ως μονάδα αλλά αντίστοιχα και ως «σύνολο το οποίο προηγείται του μέρους». Στην κορυφή των αξιών που πρέσβευε στέκεται η ευδαιμονία δηλαδή η ζωή με αρετή. Για αυτόν τον λόγο ασχολήθηκε ιδιαίτερα με την ηθική, την πολιτική και την Τέχνη που αλληλοεπιδρούν μέσα από όσα προαναφέραμε.
Πρωταγόρας
Πρόκειται δίχως άλλο για έναν από τους σπουδαιότερους σοφιστές της αρχαίας ελληνικής πραγματείας. Ο Πρωταγόρας συνέβαλλε τα μέγιστα στη διαμόρφωση της Σωκρατικής διδασκαλίας όπως παρουσιάστηκε πιο πάνω. Ωστόσο ο Πλάτωνας ήταν εκείνος που ανέδειξε το σπουδαίο Πρωταγορικό έργο. Ο Πρωταγόρας πίστευε ότι δεν υπάρχει αντικειμενικός προσδιορισμός της γνώσης αλλά αντίθετα αυτό συμβαίνει με τις αισθήσεις μας. Υπήρξε ακόμη ο εισηγητής του ανθρωποκεντρισμού, ενώ σε αυτόν αποδίδεται πρώτα η ρήση «πάντων χρημάτων μέτρον άνθρωπος». Αυτό που θέλει να πει ο Πρωταγόρας με τη συγκεκριμένη έκφραση είναι πως ο άνθρωπος αποτελεί μέτρο της αλήθειας και της γνώσης. Για αυτόν τον λόγο κάθε υποκειμενική άποψη ανεξαρτήτως θέματος έχει τη δική της ξεχωριστή άξια. Υπήρξε ακόμη ένας από τους προδρόμους της διαλεκτικής, καθώς επέμενε να διδάσκει στους μαθητευόμενους του τις αξίες της εκπαίδευσης, όπως αντίστοιχα της ρητορικής δεινότητας αλλά και της ευγλωττίας. Με αυτόν τον τρόπο ολοκληρωνόταν η προετοιμασία των μετέπειτα πολιτών προκειμένου να μπορούν να ανταπεξέλθουν σε κάθε συζήτηση, εδραιώνοντας τη θέση τους μέσα από μια σειρά λογικών επιχειρημάτων.
Ηράκλειτος
Ο Χέγκελ, ο Νίτσε κι ο Μαρξ αναφέρουν τον Ηράκλειτο ως μια από τις βασικότερες επιρροές τους, αποθεώνοντας το έργο του στα γραπτά τους. Αυτό και μόνο αρκεί για να αντιληφθεί κάποιος το μεγαλείο της σκέψης του Ηράκλειτου και τον ρόλο που έπαιξε στη διαμόρφωση της θεωρίας της φιλοσοφίας των κατοπινών γενιών. Ο Ηράκλειτος πίστευε πως το σύμπαν διέπεται αλλά και καθορίζεται από έναν βασικό νόμο. Μιλάμε φυσικά για αυτόν της συνεχούς αλλαγής. Έλεγε πως «κανείς δεν μπορεί να μπει στο ίδιο ποτάμι δύο φορές», εξηγώντας παράλληλα ότι μπορεί φαινομενικά το ποτάμι να φαίνεται ίδιο, αλλά τα νερά που το διατρέχουν σε καμία περίπτωση δεν είναι ίδια. Δόμησε τη θεωρία του υπό την κυριαρχία των αντιθέσεων, υπογραμμίζοντας τον τρόπο με τον οποίο τα αντίθετα συνδέονται μεταξύ τους. Έτσι λοιπόν μπορούσαμε να επιτύχουμε αρμονία – καθώς «τα υγρά ξηραίνονται» και «τα ψυχρά θερμαίνονται» αλλά και αντίστροφα. Η περιβόητη φράση του «πόλεμος, πατήρ πάντων» αναδεικνύει την πεποίθησή του ότι η αρμονία που επιζητά κάθε άνθρωπος επιτυγχάνεται μέσα από μια διαδικασία συγκρούσεων.
Από τη στιγμή που έχουν αφιερωθεί χιλιάδες επί χιλιάδων λέξεων για το συνολικό τους έργο είναι πολύ δύσκολο να περιορίσουμε αυτό σε μια παράγραφο ωστόσο θα προσπαθήσουμε να το κάνουμε εξηγώντας με απλά λόγια τα βασικά μηνύματα και νοήματα της διδασκαλίας τους.
Σωκράτης
Ο Σωκράτης πίστευε στην ύπαρξη της μίας και μοναδικής, αντικειμενικής αλήθειας, την οποία επιχειρούσε να εκμαιεύσει από τον συνομιλητή του, μέσω της περίφημης μαιευτικής μεθόδου του. Παρομοίαζε τον εαυτό του με μια ενοχλητική μύγα, η οποία ανάγκαζε τους συνομιλητές του να σκέφτονται κι ύστερα να καταλήγουν σε συνειδητά συμπεράσματα. Πρόκειται αν μη τι άλλο για έναν μετρ της διαλεκτικής. Συνήθιζε να δίνει σε όσους συνομιλούσε τον λόγο ώστε να εξηγήσουν την άποψη τους. Ωστόσο δεν καθόταν άπραγος. Αντίθετα μέσα από ερωτήσεις που έθετε πάνω στα όσα άκουγε μπορούσε να μεταπείσει εκείνον που καθόταν απέναντί του ανά πάσα στιγμή. Με την βοήθεια των παραδειγμάτων παρουσίαζε στο συνομιλητή του τις ακραίες συνέπειες μιας θέσης που δεν είχε νόημα, αναγκάζοντας τον να αλλάξει γνώμη στο τέλος. Αφετηρία της Σωκρατικής σκέψης ήταν ο σκεπτικισμός. Στο περίφημο «Εν οίδα ότι ουδέν οίδα» (μτφ: ένα ξέρω, ότι δεν ξέρω τίποτα) βάσιζε τη διδασκαλία του. Ο τρόπος σκέψης του στρεφόταν κυρίως γύρω από τα καθημερινά προβλήματα της ζωής, προκειμένου να βελτιώσει τόσο τη δική του όσο και των συνανθρώπων του.
Πλάτωνας
Ο μαθητής του Σωκράτη έφτασε σε φήμη τον δάσκαλο του και με τα έργα του σφράγισε τη φιλοσοφική σκέψη μέχρι σήμερα. Από τις βασικές θέσεις του Πλάτωνα ήταν ότι εκτός από τον υλικό μας κόσμο υπάρχει ένας κι άλλος ένας κόσμος, αυτός των τέλειων μορφών. Στον πλατωνικό κόσμο άλλωστε είναι σαφές ότι ο υλικός κόσμος είναι κατώτερος από εκείνον των «ιδεών». Όλα τα υλικά αντικείμενα είναι απλά «απεικάσματα» των αληθινών ιδεών – π.χ. η καρέκλα μπροστά σας δεν είναι παρά μια αναπαράσταση της ιδέας της καρέκλας. Η ψυχή μας, αφού μπήκε στο σώμα μας, ξέχασε τις συγκεκριμένες ιδέες. Έτσι λοιπόν και η περίφημη «αλήθεια» (α+λήθη) είναι αυτό που δεν έχει ξεχαστεί.
Το πιο γνωστό του έργο, η Πολιτεία, παρουσίασε την ιδανική εικόνα ενός κράτους και μιας κοινωνίας ανθρώπων η οποία θα διαχωρίζεται με βάση τις ικανότητες των τελευταίων. Μέσα από το έργο αυτό ο Πλάτωνας έβαλλε κατά της δημοκρατίας αλλά και της Τέχνης, υπογραμμίζοντας ότι η Πολιτεία θα είναι υπεύθυνη για την ανατροφή των επόμενων πολιτών, υποβαθμίζοντας αρχικά κι έπειτα καταργώντας τον ρόλο του γονέα.
Αριστοτέλης
Μαθητής του Πλάτωνα ο Αριστοτέλης θαυμάζεται έως και σήμερα για το σπουδαίο έργο του. Το όνομα του έγινε συνώνυμο της λογικής και με αυτόν τον τρόπο αντιμετωπίζεται μέχρι σήμερα. Το γνωστό και πολυχρησιμοποιημένο «παν μέτρον άριστον» της αριστοτελικής σκέψης θέτει ως αρετές αυτές τις ιδιότητες που βρίσκονται μεταξύ δύο άκρων (π.χ. η πραότητα, ως μεσότητα του θυμού και της αναισθησίας). Όπως αντιλαμβάνεσαι η διδασκαλία του Αριστοτέλη εξακολουθεί να βρίσκει εφαρμογή σε όλες σχεδόν τις μετέπειτα πολιτικές και κοινωνικές θεωρίες λόγω των λογικών επιχειρημάτων του. Στο κέντρο της φιλοσοφικής του σκέψης βρέθηκε ο άνθρωπος τον οποίο και χαρακτήρισε από τη φύση του ως ζώο πολιτικό ενώ εξήρε τον σημαντικό ρόλο που παίζει ο τελευταίος στη λειτουργία της πόλης τόσο ως μονάδα αλλά αντίστοιχα και ως «σύνολο το οποίο προηγείται του μέρους». Στην κορυφή των αξιών που πρέσβευε στέκεται η ευδαιμονία δηλαδή η ζωή με αρετή. Για αυτόν τον λόγο ασχολήθηκε ιδιαίτερα με την ηθική, την πολιτική και την Τέχνη που αλληλοεπιδρούν μέσα από όσα προαναφέραμε.
Πρωταγόρας
Πρόκειται δίχως άλλο για έναν από τους σπουδαιότερους σοφιστές της αρχαίας ελληνικής πραγματείας. Ο Πρωταγόρας συνέβαλλε τα μέγιστα στη διαμόρφωση της Σωκρατικής διδασκαλίας όπως παρουσιάστηκε πιο πάνω. Ωστόσο ο Πλάτωνας ήταν εκείνος που ανέδειξε το σπουδαίο Πρωταγορικό έργο. Ο Πρωταγόρας πίστευε ότι δεν υπάρχει αντικειμενικός προσδιορισμός της γνώσης αλλά αντίθετα αυτό συμβαίνει με τις αισθήσεις μας. Υπήρξε ακόμη ο εισηγητής του ανθρωποκεντρισμού, ενώ σε αυτόν αποδίδεται πρώτα η ρήση «πάντων χρημάτων μέτρον άνθρωπος». Αυτό που θέλει να πει ο Πρωταγόρας με τη συγκεκριμένη έκφραση είναι πως ο άνθρωπος αποτελεί μέτρο της αλήθειας και της γνώσης. Για αυτόν τον λόγο κάθε υποκειμενική άποψη ανεξαρτήτως θέματος έχει τη δική της ξεχωριστή άξια. Υπήρξε ακόμη ένας από τους προδρόμους της διαλεκτικής, καθώς επέμενε να διδάσκει στους μαθητευόμενους του τις αξίες της εκπαίδευσης, όπως αντίστοιχα της ρητορικής δεινότητας αλλά και της ευγλωττίας. Με αυτόν τον τρόπο ολοκληρωνόταν η προετοιμασία των μετέπειτα πολιτών προκειμένου να μπορούν να ανταπεξέλθουν σε κάθε συζήτηση, εδραιώνοντας τη θέση τους μέσα από μια σειρά λογικών επιχειρημάτων.
Ηράκλειτος
Ο Χέγκελ, ο Νίτσε κι ο Μαρξ αναφέρουν τον Ηράκλειτο ως μια από τις βασικότερες επιρροές τους, αποθεώνοντας το έργο του στα γραπτά τους. Αυτό και μόνο αρκεί για να αντιληφθεί κάποιος το μεγαλείο της σκέψης του Ηράκλειτου και τον ρόλο που έπαιξε στη διαμόρφωση της θεωρίας της φιλοσοφίας των κατοπινών γενιών. Ο Ηράκλειτος πίστευε πως το σύμπαν διέπεται αλλά και καθορίζεται από έναν βασικό νόμο. Μιλάμε φυσικά για αυτόν της συνεχούς αλλαγής. Έλεγε πως «κανείς δεν μπορεί να μπει στο ίδιο ποτάμι δύο φορές», εξηγώντας παράλληλα ότι μπορεί φαινομενικά το ποτάμι να φαίνεται ίδιο, αλλά τα νερά που το διατρέχουν σε καμία περίπτωση δεν είναι ίδια. Δόμησε τη θεωρία του υπό την κυριαρχία των αντιθέσεων, υπογραμμίζοντας τον τρόπο με τον οποίο τα αντίθετα συνδέονται μεταξύ τους. Έτσι λοιπόν μπορούσαμε να επιτύχουμε αρμονία – καθώς «τα υγρά ξηραίνονται» και «τα ψυχρά θερμαίνονται» αλλά και αντίστροφα. Η περιβόητη φράση του «πόλεμος, πατήρ πάντων» αναδεικνύει την πεποίθησή του ότι η αρμονία που επιζητά κάθε άνθρωπος επιτυγχάνεται μέσα από μια διαδικασία συγκρούσεων.
