Ο Χούλιο Κορτάσαρ παραδίδει απολαυστικά Μαθήματα Λογοτεχνίας

της Ηρώς Κουνάδη

Και κάθε μέρα μου φαίνεται όλο και πιο φρόνιμο και πιο αναγκαίο να προσεγγίζουμε τη λογοτεχνία –είτε ως συγγραφείς είτε ως αναγνώστες− όπως γίνεται και με πιο ουσιώδη θέματα της ζωής, όπως γίνεται με την αγάπη και καμιά φορά με τον θάνατο, γνωρίζοντας ότι αποτελούν άρρηκτο μέρος ενός συνόλου κι ότι ένα βιβλίο αρχίζει και τελειώνει πολύ πριν και πολύ μετά την πρώτη και την τελευταία του σελίδα.

Είναι φθινόπωρο του 1980, και βρισκόμαστε σε ένα παράδοξα ζεστό αμφιθέατρο του Μπέρκλεϊ, στην Καλιφόρνια των ΗΠΑ. Μπροστά μας, ολοζώντανος στο θηριώδες ύψος του, με σάρκα και οστά, βρίσκεται ένας θρύλος της παγκόσμιας λογοτεχνίας, ένας από τους σημαντικότερους λατινοαμερικάνους συγγραφείς. Ο Χούλιο Κορτάσαρ. Ο οποίος μας μιλά για τις διαφορές ανάμεσα σε ένα διήγημα και ένα μυθιστόρημα (το διήγημα είναι σαν φωτογραφία, το μυθιστόρημα σαν ταινία) για το χιούμορ, την φαντασία και τον ερωτισμό που αιώνες χριστιανικών ταμπού τον έχουν λούσει σε λίτρα ολόκληρα αμηχανίας. Για το ότι είναι καλή ιδέα να εφευρίσκουμε λέξεις όταν λείπουν. Και για τη λογοτεχνία που «όσο πιο λογοτεχνική είναι, τόσο πιο ιστορική και επιδραστική γίνεται».

Το βιβλίο Μαθήματα Λογοτεχνίας, που μόλις κυκλοφόρησε από τις Εκδόσεις Opera στην αριστουργηματική μετάφραση του Αχιλλέα Κυριακίδη (ο οποίος έχει μεταφράσει μεταξύ πολλών άλλων και το magnum opus του Κορτάσαρ, το εκπληκτικό Κουτσό) δεν είναι απλά αυτό που λέει ο τίτλος του.

Είναι η συζήτηση που θα ήθελες να κάνεις με αυτό τον σπουδαίο λογοτέχνη αν τον πετύχαινες ζωντανό, και να μιλήσετε για τα πάντα, από το πώς του ήρθε να ανακατέψει τα κεφάλαια του Κουτσού μέχρι τι έκανε έξι μήνες στην Κούβα το ’60, αμέσως μετά την Επανάσταση, πού διαφώνησε με τον Φιντέλ, πόσο τέλειος είναι ο Μπορίς Βιάν με το αλλοπρόσαλλο χιούμορ του, και γιατί δεν υπάρχουν καλά και κακά θέματα σε κανένα είδος λογοτεχνίας. «Μπορείς να γράψεις για μια πέτρα και να δημιουργήσεις κάτι συναρπαστικό, αρκεί να σε λένε Κάφκα» θα σου απαντήσει.

Πολλά από τα μικρότερα διηγήματα του Κορτάσαρ παρεμβάλλονται σε κάποιες από τις διαλέξεις –τα διάβαζε όντως στους φοιτητές του− όπως και αποσπάσματα από κάποια από τα πιο μεγάλα, σαν τον θρυλικό Κυνηγό του, τα Σάλια του Διαβόλου όπου βασίστηκε το Blow Up του Αντονιόνι και το υπέροχο Το Νησί, Μεσημέρι που εκτυλίσσεται στην Ελλάδα. Ό,τι πρέπει δηλαδή και για μια πρώτη γνωριμία με το έργο του για τους αμύητους, και για μια δεύτερη/ όγδοη/ εκατοστή ανάγνωση για τους λάτρεις.

Μακριά από κάθε είδους διδακτισμούς, με πηγαίο κέφι και ανεξάντλητο χιούμορ, ο Κορτάσαρ απαντά σε κάθε ερώτηση που του κάνουν οι φοιτητές στο τέλος των διαλέξεων, όσο περίεργη και αν είναι. Αφήνει τα καρφάκια του τα τόσο διακριτικά που τα διαβάζεις δυο και τρεις φορές και πάλι βέβαιη πως είναι αυτό που κατάλαβες δεν είσαι: Υπονόησε μόλις πως είναι κρίμα για το ταλέντο του Μπόρχες οι πολιτικές του θέσεις, ή-μου-φάνηκε; Φροντίζει όμως και να σου θυμίζει ανά τακτά χρονικά διαστήματα ότι όλα όσα λέει είναι η γνώμη του και μόνο, ότι κανένας σπουδαίος δεν πιστεύει πως είναι, ότι λίγο ντρέπεται κάθε φορά που χρειάζεται να μιλήσει για τον εαυτό του.

Τελικά, αυτό είναι ένα βιβλίο για όσους λάτρεψαν το Κουτσό. Αλλά είναι άλλο τόσο και ένα βιβλίο για όσους πέταξαν το Κουτσό από το παράθυρο («κι αυτό εμένα μου φαίνεται τέλειο, έχω πετάξει κι εγώ εκατοντάδες βιβλία απ’ το παράθυρο, οπότε το να πετάξουν ένα δικό μου βιβλίο από το παράθυρο μου φαίνεται τέλειο»). Είναι ένα βιβλίο για όσους αγαπούν τη λογοτεχνία. Όσο είναι και ένα βιβλίο για όσους τη φοβούνται λιγάκι, για όσους λένε «α αυτά τα κουλτουριάρικα δεν είναι για μένα». Είναι ένα βιβλίο για όποιον θέλει να μάθει να γράφει καλύτερα. Αλλά κυρίως είναι ένα βιβλίο για όποιον θέλει να μάθει να διαβάζει καλύτερα. Και να πετάει τα βιβλία από το παράθυρο όταν δεν του αρέσουν.