Μυστικά διάσημων έργων τέχνης
Αν υπάρχει ένα γόνιμο έδαφος για θεωρίες συνωμοσίας, αυτό σίγουρα είναι η ζωγραφική της Αναγέννησης. Ας δούμε μερικά μυστικά διάσημων πινάκων.
του Θοδωρή Διάκου
Ίσως ο Κώδικας ντα Βίντσι να ήταν ένα φλύαρο συνονθύλευμα με θεωρίες συνωμοσίας που δεν κατέληγε πουθενά, και ενέπνευσε για χρόνια τόμους επί τόμων ανάλογων μυθιστορημάτων. Υπάρχουν, όμως, και αληθινές ιστορίες πίσω από διάσημα έργα τέχνης, που μπορεί να μας σοκάρουν, να μας κάνουν να γελάσουμε, ή απλά να απορήσουμε. Για παράδειγμα, ποιος θα το περίμενε ότι το χαμόγελο δεν είναι το μεγαλύτερο αίνιγμα που έχει να δείξει η Μόνα Λίζα;
Ο Αδάμ και ο… ιπτάμενος εγκέφαλος
Η δημιουργία του Αδάμ είναι ίσως από τα πιο εμβληματικά έργα τέχνης στην ιστορία της ανθρωπότητας, και σίγουρα το πιο διάσημο από τα έργα του Μιχαήλ Άγγελου στην οροφή της Καπέλα Σιστίνα. Οι λεπτομέρειες, το ύφος και η ένταση, χαρακτηριστικά για το σύνολο του έργου του καλλιτέχνη, όλα συμβιώνουν σ’ αυτή την σύνθεση. Επίσης, ο Θεός ταξιδεύει πάνω σ’ έναν εγκέφαλο.
Η σύνθεση του Θεού με τους αγγέλους, την αγέννητη ακόμα Εύα και τα ουράνια πέπλα που τους καλύπτουν, έχουν ακριβώς το σχήμα του ανθρώπινου μυαλού. Και θα μπορούσε να είναι απλά μια περίεργη σύμπτωση, αν ο Μιχαήλ Άγγελος δεν ήταν γνωστός για την εμμονή του με την ανατομία. Ο τρόπος που οι μορφές είναι ζωγραφισμένες αντιστοιχεί ακριβώς στις διάφορες περιοχές του εγκεφάλου. Τι μήνυμα ήθελε να περάσει ο καλλιτέχνης; Ότι ο Θεός έδωσε στον άνθρωπο την λογική; Μήπως πως ο Θεός είναι ένα ανθρώπινο δημιούργημα; Η δεύτερη πιθανότητα θα μπορούσε να ισχύει, αν αναλογιστούμε πόσες φορές ο Μιχαήλ Άγγελος ξεπερνούσε τα όρια στην τέχνη του. Πάμε να δούμε ακόμα ένα παράδειγμα.
Τι κάνεις εκεί, χερουβείμ;
Σ’ αυτόν τον πίνακα, ο Μιχαήλ Άγγελος παρουσιάζει τον Προφήτη Ζαχαρία, με δύο χερουβείμ πίσω του. Αθώο, σωστά; Κι όμως, σε μια κίνηση «σεβασμού» προς τον χρηματοδότη του, Πάπα Ιούλιο Β’, ο καλλιτέχνης αποφάσισε να δώσει το πρόσωπό του στην απεικόνιση του προφήτη. Και από πίσω, ένα από τα αθώα αγγελάκια κάνει κάτι πολύ άσχημο με το χέρι του.
Αυτή η κίνηση, που στην εποχή ονομαζόταν «το σύκο», ήταν κάτι σαν το αντίστοιχο σηκωμένο μεσαίο δάχτυλο της εποχής μας. Και κανείς δεν το πρόσεξε τότε, μιας και μια τόσο μικρή λεπτομέρεια δεν μπορούσε να είναι ορατή πάνω σε μια σύνθεση που βρισκόταν στην οροφή της Καπέλα Σιστίνα.
Μουσικός δείπνος
Ένας άλλος κορυφαίος και πολυσυζητημένος καλλιτέχνης της Αναγέννησης, ο Λεονάρντο ντα Βίντσι, γέμιζε πάντα τους πίνακές του με κρυφά μηνύματα, πολλά από τα οποία έχουν χαθεί στο πέρασμα των αιώνων. Και, παρ’ όλο που κανείς δεν μπόρεσε να αποκαλύψει ότι ο Μυστικός του Δείπνος κρύβει όντως τα μυστικά της συζυγικής ζωής του Μεσσία και τον δρόμο για ένα κρυμμένο Ευαγγέλιο, ανακαλύφθηκε κάτι ακόμα πιο αξιοπερίεργο. Συγκεκριμένα, νότες.
Το 2007, ένας τεχνικός ήχου αποκάλυψε πως, τοποθετώντας ένα πεντάγραμμο πάνω στην εικόνα, τα διάσπαρτα στο τραπέζι κομμάτια του ψωμιού, καθώς και τα χέρια του Ιησού και των Αποστόλων, μπορεί να συμβολίζουν νότες. Η μελωδία που σχηματίζεται; Ακούστε την εδώ. Προφανώς, οι νότες πρέπει να διαβάζονται από τα δεξιά προς τα αριστερά για να βγάλουν νόημα, όπως δηλαδή συνήθιζε να γράφει ο καλλιτέχνης. Ακόμα και οι πιο σκεπτικιστές οφείλουν να ομολογήσουν πως η μελωδία είναι υπερβολικά καλοφτιαγμένη για να πρόκειται για σύμπτωση. Και, μιλώντας για ντα Βίντσι, το πιο δημοφιλές του έργο, η Μόνα Λίζα, εκτός από το μυστηριώδες της χαμόγελο, κρύβει περισσότερα μυστικά.
Τι κρύβουν τα μάτια σου, Μόνα;
Το χαμόγελο δεν θα αποκαλύψει ποτέ τις σκέψεις. Το βλέμμα σε ακολουθεί όπου κι αν πας. Το τοπίο, αν δώσεις προσοχή, είναι εφιαλτικό. Κι επίσης, υπάρχουν γράμματα μέσα στα μάτια της.
Αν εξεταστούν κάτω από το μικροσκόπιο, οι κόρες της «Τζοκόντα» εμφανίζουν μικροσκοπικά γράμματα και αριθμούς. Στο δεξί μάτι, υπάρχει – γραμμένο ανάποδα, φυσικά – το μονόγραμμα LV, που λογικά είναι τα αρχικά του ζωγράφου, ενώ στο αριστερό μάτι εμφανίζονται σύμβολα που κανείς δεν μπορεί να πει με σιγουριά τι σημαίνουν. Μια θεωρία λέει πως είναι τα γράμματα CE, κάποια άλλη πως είναι το γράμμα Β. Το σίγουρο είναι πως για άλλη μια φορά, η ιδιοφυΐα του ντα Βίντσι επιβεβαιώνεται. Κάποιος θα μπορούσε να πει πως το μυαλό του δεν ήταν… από αυτό τον κόσμο.
Εχμ…
Ο πίνακας του Ντομένικο Γκιρλαντάιο είναι λιγάκι προβληματικός. Δηλαδή, αν τα μωρά επιτρέπεται να έχουν τέτοιους κοιλιακούς, ο συντάκτης του κειμένου αρνείται να ξαναβγεί από το σπίτι του. Πέρα από αυτό, όλα είναι φυσιολογικά για την Αναγέννηση, στιγμές κατάνυξης και προσευχής με την Μαρία και το θείο βρέφος, ένας ιπτάμενος δίσκος και… ε;
Τι ακριβώς είναι αυτό που πετάει στον ουρανό; Και γιατί ένας άνθρωπος το χαζεύει; Δεν είναι ούτε πουλί, ούτε αεροπλάνο, και σίγουρα δεν είναι το Άγιο Πνεύμα, γιατί ακόμα και οι πιο παράξενοι αναγεννησιακοί καλλιτέχνες δεν το σχεδίαζαν σαν μία σκοτεινή, κυκλική μάζα την οποία κοιτούν παγωμένοι.
Ίσως ο Κώδικας ντα Βίντσι να ήταν ένα φλύαρο συνονθύλευμα με θεωρίες συνωμοσίας που δεν κατέληγε πουθενά, και ενέπνευσε για χρόνια τόμους επί τόμων ανάλογων μυθιστορημάτων. Υπάρχουν, όμως, και αληθινές ιστορίες πίσω από διάσημα έργα τέχνης, που μπορεί να μας σοκάρουν, να μας κάνουν να γελάσουμε, ή απλά να απορήσουμε. Για παράδειγμα, ποιος θα το περίμενε ότι το χαμόγελο δεν είναι το μεγαλύτερο αίνιγμα που έχει να δείξει η Μόνα Λίζα;
Ο Αδάμ και ο… ιπτάμενος εγκέφαλος
Η δημιουργία του Αδάμ είναι ίσως από τα πιο εμβληματικά έργα τέχνης στην ιστορία της ανθρωπότητας, και σίγουρα το πιο διάσημο από τα έργα του Μιχαήλ Άγγελου στην οροφή της Καπέλα Σιστίνα. Οι λεπτομέρειες, το ύφος και η ένταση, χαρακτηριστικά για το σύνολο του έργου του καλλιτέχνη, όλα συμβιώνουν σ’ αυτή την σύνθεση. Επίσης, ο Θεός ταξιδεύει πάνω σ’ έναν εγκέφαλο.
Η σύνθεση του Θεού με τους αγγέλους, την αγέννητη ακόμα Εύα και τα ουράνια πέπλα που τους καλύπτουν, έχουν ακριβώς το σχήμα του ανθρώπινου μυαλού. Και θα μπορούσε να είναι απλά μια περίεργη σύμπτωση, αν ο Μιχαήλ Άγγελος δεν ήταν γνωστός για την εμμονή του με την ανατομία. Ο τρόπος που οι μορφές είναι ζωγραφισμένες αντιστοιχεί ακριβώς στις διάφορες περιοχές του εγκεφάλου. Τι μήνυμα ήθελε να περάσει ο καλλιτέχνης; Ότι ο Θεός έδωσε στον άνθρωπο την λογική; Μήπως πως ο Θεός είναι ένα ανθρώπινο δημιούργημα; Η δεύτερη πιθανότητα θα μπορούσε να ισχύει, αν αναλογιστούμε πόσες φορές ο Μιχαήλ Άγγελος ξεπερνούσε τα όρια στην τέχνη του. Πάμε να δούμε ακόμα ένα παράδειγμα.
Τι κάνεις εκεί, χερουβείμ;
Σ’ αυτόν τον πίνακα, ο Μιχαήλ Άγγελος παρουσιάζει τον Προφήτη Ζαχαρία, με δύο χερουβείμ πίσω του. Αθώο, σωστά; Κι όμως, σε μια κίνηση «σεβασμού» προς τον χρηματοδότη του, Πάπα Ιούλιο Β’, ο καλλιτέχνης αποφάσισε να δώσει το πρόσωπό του στην απεικόνιση του προφήτη. Και από πίσω, ένα από τα αθώα αγγελάκια κάνει κάτι πολύ άσχημο με το χέρι του.
Αυτή η κίνηση, που στην εποχή ονομαζόταν «το σύκο», ήταν κάτι σαν το αντίστοιχο σηκωμένο μεσαίο δάχτυλο της εποχής μας. Και κανείς δεν το πρόσεξε τότε, μιας και μια τόσο μικρή λεπτομέρεια δεν μπορούσε να είναι ορατή πάνω σε μια σύνθεση που βρισκόταν στην οροφή της Καπέλα Σιστίνα.
Μουσικός δείπνος
Ένας άλλος κορυφαίος και πολυσυζητημένος καλλιτέχνης της Αναγέννησης, ο Λεονάρντο ντα Βίντσι, γέμιζε πάντα τους πίνακές του με κρυφά μηνύματα, πολλά από τα οποία έχουν χαθεί στο πέρασμα των αιώνων. Και, παρ’ όλο που κανείς δεν μπόρεσε να αποκαλύψει ότι ο Μυστικός του Δείπνος κρύβει όντως τα μυστικά της συζυγικής ζωής του Μεσσία και τον δρόμο για ένα κρυμμένο Ευαγγέλιο, ανακαλύφθηκε κάτι ακόμα πιο αξιοπερίεργο. Συγκεκριμένα, νότες.
Το 2007, ένας τεχνικός ήχου αποκάλυψε πως, τοποθετώντας ένα πεντάγραμμο πάνω στην εικόνα, τα διάσπαρτα στο τραπέζι κομμάτια του ψωμιού, καθώς και τα χέρια του Ιησού και των Αποστόλων, μπορεί να συμβολίζουν νότες. Η μελωδία που σχηματίζεται; Ακούστε την εδώ. Προφανώς, οι νότες πρέπει να διαβάζονται από τα δεξιά προς τα αριστερά για να βγάλουν νόημα, όπως δηλαδή συνήθιζε να γράφει ο καλλιτέχνης. Ακόμα και οι πιο σκεπτικιστές οφείλουν να ομολογήσουν πως η μελωδία είναι υπερβολικά καλοφτιαγμένη για να πρόκειται για σύμπτωση. Και, μιλώντας για ντα Βίντσι, το πιο δημοφιλές του έργο, η Μόνα Λίζα, εκτός από το μυστηριώδες της χαμόγελο, κρύβει περισσότερα μυστικά.
Τι κρύβουν τα μάτια σου, Μόνα;
Το χαμόγελο δεν θα αποκαλύψει ποτέ τις σκέψεις. Το βλέμμα σε ακολουθεί όπου κι αν πας. Το τοπίο, αν δώσεις προσοχή, είναι εφιαλτικό. Κι επίσης, υπάρχουν γράμματα μέσα στα μάτια της.
Αν εξεταστούν κάτω από το μικροσκόπιο, οι κόρες της «Τζοκόντα» εμφανίζουν μικροσκοπικά γράμματα και αριθμούς. Στο δεξί μάτι, υπάρχει – γραμμένο ανάποδα, φυσικά – το μονόγραμμα LV, που λογικά είναι τα αρχικά του ζωγράφου, ενώ στο αριστερό μάτι εμφανίζονται σύμβολα που κανείς δεν μπορεί να πει με σιγουριά τι σημαίνουν. Μια θεωρία λέει πως είναι τα γράμματα CE, κάποια άλλη πως είναι το γράμμα Β. Το σίγουρο είναι πως για άλλη μια φορά, η ιδιοφυΐα του ντα Βίντσι επιβεβαιώνεται. Κάποιος θα μπορούσε να πει πως το μυαλό του δεν ήταν… από αυτό τον κόσμο.
Εχμ…
Ο πίνακας του Ντομένικο Γκιρλαντάιο είναι λιγάκι προβληματικός. Δηλαδή, αν τα μωρά επιτρέπεται να έχουν τέτοιους κοιλιακούς, ο συντάκτης του κειμένου αρνείται να ξαναβγεί από το σπίτι του. Πέρα από αυτό, όλα είναι φυσιολογικά για την Αναγέννηση, στιγμές κατάνυξης και προσευχής με την Μαρία και το θείο βρέφος, ένας ιπτάμενος δίσκος και… ε;
Τι ακριβώς είναι αυτό που πετάει στον ουρανό; Και γιατί ένας άνθρωπος το χαζεύει; Δεν είναι ούτε πουλί, ούτε αεροπλάνο, και σίγουρα δεν είναι το Άγιο Πνεύμα, γιατί ακόμα και οι πιο παράξενοι αναγεννησιακοί καλλιτέχνες δεν το σχεδίαζαν σαν μία σκοτεινή, κυκλική μάζα την οποία κοιτούν παγωμένοι.
