Παραλλαγές 1954-2014: Ο Μ. Κατζουράκης στο Μπενάκη

του Γιάννη Ασδραχά 

Μία τούρτα κοβόταν σε μερίδες στο κτήριο της οδού Πειραιώς του μουσείου Μπενάκη την ώρα που άλλαζαν κυβερνητικά χέρια τα Υπουργεία. Ήταν εορταστική, αφιερωμένη στα γενέθλια του εικαστικού Μιχάλη Κατζουράκη που συμπλήρωσε τα 83 του χρόνια. Και γιατί έγινε η κοπή της στο μουσείο; Επειδή το ίδιο βράδυ εγκαινιάστηκε στο ισόγειο χώρο του μουσείου η μεγάλη αναδρομική έκθεση αφιερωμένη στο έργο του.

Σε αυτό το πλούσιο και πολυδιάστατο υλικό, η παλαιότερη υπογραφή του καλλιτέχνη βρίσκεται στο περιθώριο ενός έργου με μολύβι και παστέλ που ορθογώνια τετράγωνα και ακαθόριστες φιγούρες σχηματίζουν το περίγραμμα, δίνοντας την εντύπωση ενός πολεοδομικού ιστού ή ενός κτηρίου. “Paris 1953-1954” είναι ο τίτλος του πίνακα, ο οποίος στις περισσότερες αναδρομικές εκθέσεις θα κρεμόταν στην αφετηρία της περιήγησης στον κόσμο του καλλιτέχνη.

Όμως στη παρούσα έκθεση βρίσκεται στο μέσο της διαδρομής και όχι τυχαία: Η έκθεση με τίτλο «Παραλλαγές 1954 -2014» συνθέτει το εικαστικό προφίλ του Μιχάλη Κατζουράκη χρησιμοποιώντας την εργογραφία του με διαφορετικό τρόπο.

Τις ενότητες δεν καθορίζει η ροή του χρόνου συνυφασμένη με τη εικαστική παραγωγή, αλλά τα θέματα που την απαρτίζουν επικεντρώνονται στα ερεθίσματα του καλλιτέχνη για τη δημιουργία έργων. Όπως διευκρινίζει ο επιμελητής της έκθεσης Χριστόφορος Μαρίνος, «το θέμα της κάθε ενότητας παρουσιάζεται με τις παραλλαγές του, αποκαλύπτοντας έτσι τη διαδικασία κατασκευής και τονίζοντας τη σημασία της».

Συνάμα αναδεικνύει τη στενή σχέση του Μιχάλη Κατζουράκη με την Αθήνα. Ο εικαστικός είναι ένας παρατηρητής που εστιάζει σε αθέατες από πολλούς λεπτομέρειες του αστικού τοπίου και τις αποτυπώνει με την κάμερα του εδώ και πολλές δεκαετίες. Για παράδειγμα λαμαρίνες διαβρωμένες από τον ήλιο και τη βροχή. Τα αποσαθρωμένα με «σκασμένα» χρώματα παράθυρα από τα προσφυγικά κτήρια της οδού Αλεξάνδρας. Ένα περίπτερο στη πλατεία Συντάγματος, την δεκαετία του 60, κρυμμένο πίσω από τα εξώφυλλα εφημερίδων, περιοδικών και βιβλίων. Τα στοιβαγμένα καφάσια στις αγορές, τα ξύλινα βαγόνια τραίνων, αραγμένες ψαρόβαρκες κ. α.

«Αυτές τις εικόνες τις βλέπω σαν έργα» λέει σχετικά ο καλλιτέχνης για τα ίχνη που συλλέγει τα οποία διακρίνει μία εντελώς τυχαία, ποιητική γεωμετρία διαμορφωμένη από ανθρώπινο χέρι. Αυτές οι εικόνες λοιπόν γενούν τα ερεθίσματα τα οποία ενεργοποιούν την έμπνευση. Η οποία αποδίδεται με ποικίλες μορφές όπως ζωγραφική, γλυπτική, εγκαταστάσεις. Όλα τα έργα έχουν ένα κοινό κώδικα με το ερέθισμα διατηρώντας σχηματικά την φόρμα τους ακολουθώντας την αφαιρετική προσέγγιση που σηματοδοτεί το σύνολο της δουλειάς του εικαστικού.

Στη σχέση του με τη φωτογραφία έδωσε έμφαση ο επιμελητής, που όπως είπε «αποτέλεσε τη βάση όπου αναπτύχθηκε αυτή η ιδέα, στην ανάγνωση του έργου. Αποτελεί τον τόπο μέσα από τον οποίο προκύπτουν οι αφηγήσεις και παράλληλα φανερώνει τον τρόπο που το ίδιο το έργο μετασχηματίζει τον χώρο της πόλης».

Η έκθεση ανοίγει για τον επισκέπτη με επιτοίχια έργα στα οποία μονόχρωμες επιφάνειες τέμνονται από φωτιζόμενα ακανόνιστα κομμάτια γυαλιού. Όπως και φωτιζόμενες ράβδους που τον χρωματικό τους τόνο δίνουν κομμάτια γυαλιού. Είναι το μοναδικό θέμα που η ρίζα του δεν βρίσκεται σε μία φωτογραφία αλλά σε μία εφηβική ανάμνηση του δημιουργού. Πρόκειται για την μάντρα που περικύκλωνε το Αρσάκειο όπου στην κορφή της υπήρχαν αιχμηρά κομμάτια γυαλιού έτσι ώστε να γίνεται επικίνδυνη κάθε προσπάθεια υπερπήδησης της.

Σε αυτήν την μάντρα περπατούσε παράλληλα τα παιδικά του χρόνια ο Μιχάλης Κατζουράκης. Και στην έκθεση –εκτός από τα έργα που προέκυψαν από αυτή του την εικόνα– υπάρχει μία κατασκευή πιστή με την ανάμνηση: ένα κομμάτι τοίχου με γυαλιά στην κορφή του.

Η έκθεση χρειάστηκε δύο χρόνια δουλειάς και όπως σημειώνεται «παρ’ ότι καλύπτει σχεδόν εξήντα χρόνια καλλιτεχνικών πειραματισμών με τη φόρμα, το χρώμα και την ύλη, δεν σηματοδοτεί το τέλος μιας εικαστικής διαδρομής. Απεναντίας, αποτελεί ένα σημείο συνάντησης, μια προσωρινή παύση, προτού ξεκινήσει ένα ακόμη σεργιάνι που θα προσφέρει τις αφορμές για περισσότερες ανακαλύψεις στους ανεξερεύνητους κόλπους της πόλης».

Τα έργα προέρχονται από την προσωπική συλλογή του Μιχάλη Κατζουράκη, από ιδιωτικές συλλογές και Ελληνικών Μουσείων. Την έκθεση συνοδεύει αναλυτικός κατάλογος, έκδοση του Μουσείου Μπενάκη, με κείμενο του επιμελητή της Χριστόφορου Μαρίνου και φωτογραφικές αναπαραγωγές των έργων.