Η εικαστικός Κλεοπάτρα Δίγκα μιλά στο in2life

συνέντευξη στον Γιάννη Ασδραχά

Η Κλεοπάτρα Δίγκα είναι μία εικαστικός που η ζωή και η τέχνη της είναι ταυτόσημες έννοιες. Η πορεία της από τα τέλη της δεκαετίας του 1960 μέχρι και σήμερα είναι συνεπής, με κανόνες που διέπουν τόσο το καλλιτεχνικό της αποτύπωμα όσο και την ίδια της τη ζωή.

Ζωγράφος, απόφοιτος της ΑΣΚΤ, τα φιμωμένα χρόνια της απριλιανής δικτατορίας και μέλος της ρηξικέλευθης ομάδας «Νέοι Έλληνες ρεαλιστές» που δεν δίστασε να ορθώσει καλλιτεχνικό αντίλογο στη χούντα, η Κλεοπάτρα Δίγκα εκτός από τη ζωγραφική, ασχολήθηκε και με τη σκηνογραφία. Για ένα μεγάλο διάστημα οι εσωτερικοί της ατραποί την οδήγησαν στο να αφιερώσει ένα κομμάτι της ζωής της στην καλλιτεχνική εκπαίδευση. Μεταγγίζοντας στους μαθητές της, ηλικίας από 4 έως 94 ετών, όχι το υλικό από τα εγχειρίδια, αλλά το απόσταγμα των εμπειριών της ζωής της.

Ως κοινωνικό όν, πάντα την διακατέχουν ανησυχίες που δεν περιορίζονται εντός των στεγανών της τέχνης. Κατασταλαγμένη με τη ζωή της και τα πεπραγμένα της, όπως μας είπε «αισθάνομαι απόλαυση με αυτό που έχει μαζευτεί στη ψυχή μου».

Από συνείδηση δεν θέλησε να παράγει έργο σύμφωνα με τους κανόνες του εμπορίου της τέχνης. Όπως αναφέρει σχετικά «Μια φορά που είχα πουλήσει ένα έργο μου όταν ξανάρχισα να ζωγραφίζω, έκανα κύκλους με το μυαλό μου και δεν μπορούσα να συνεχίσω να ζωγραφίζω. Αισθάνθηκα ότι έπεφτα σε μία παγίδα. Άλλωστε η γενιά μου είχε αγωνία μόνο για τη δουλειά της».

Μιλήσαμε μαζί της με αφορμή την αναδρομική έκθεση της που φιλοξενεί το Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης στο «Μέγαρο Ευνάρδου». Στους χώρους του ανακαινισμένου νεοκλασικού φιλοξενούνται έργα που καλύπτουν μια μεγάλη περίοδο, από το 1968 μέχρι σήμερα, δίνοντας τη δυνατότητα στο κοινό να παρακολουθήσει τη ζωγραφική της όπως εξελίσσεται μέσα στον χρόνο. Με τίτλο «Διαδρομή» διασχίζονται, μέσα από 140 έργα, φάσεις, θεματικές ιδέες και μορφολογικές αναζητήσεις.

Με την παρούσα αναδρομική σας έκθεση πιστεύετε ότι κλείνει ένας κύκλος ή ξεκινά μια άλλη πορεία;
Ψυχικά αισθάνομαι ότι κλείνεις κάποιες ενότητες δουλείας που τις θεωρείς ανοικτές όταν παρουσιάζονται στην αναδρομική έκθεση. Μοιάζει σαν να συμμαζεύεις ένα δωμάτιο. Κάνοντας μία διαφορετικά ανάγνωση, η σχέση μου με αυτές τις ενότητες προχώρα σε ένα άλλο επίπεδο επειδή βαθαίνει ο τρόπος που τα κοιτώ. Είναι σημαντικό να βλέπεις τη δουλεία σου στον χώρο επειδή εισπράττεις το ανάπτυγμα της στο χρόνο, δηλαδή να τακτοποιείς μέσα σου το τι θα κάνεις από εδώ και στο έξης. Αφήνεις πίσω σου το παρελθόν αλλά πατάς πάνω του για το επόμενο βήμα. Έτσι έπρεπε να συμβαίνει σε όλα τα πράγματα και στην ιστορία του ανθρώπου: Ρήξεις με το παρελθόν επειδή δεν απομένει τίποτα παρά το μέλλον.

Βλέποντας ξανά τις φάσεις της ζωγραφικής σας στο στήσιμο της έκθεσης διακρίνατε κάτι που δεν είχατε αντιληφθεί;
Αυτό που διέκρινα ήταν η αυτοτέλεια κάθε έργου. Ήταν πολύ έντονη και με διαπέρασε όταν στήθηκαν. Κάθε έργο είναι μία υπόθεση και από μόνο του έχει αυτάρκεια.

Ποία είναι η διαδρομή της έκθεσης;
Η διαδρομή που ξετυλίγεται μέσα από 140 έργα περιέχει σπουδές, πρώτα έργα, τη συμμετοχή μου στην ομάδα των νέων ρεαλιστών και τις σειρές «αυτοπορτραίτα», «ανθρώπινη κατάσταση». Καταλήγω στις «πισίνες» στο αίσθημα τις κρίσης και της αφασίας που έχει ποτίσει την κοινωνία. Ενδιάμεσα έχω κάνει τη σειρά «ευφορίας πάρεργα» που δεν τη θεωρώ ιδιαίτερης βαρύτητας, επειδή τα έργα από τις άλλες σειρές έπρεπε να κυοφορηθούν. Σε αυτή τη σειρά είχα μικρή «επώαση».

Γιατί αποφασίσατε να μην περιλαμβάνει η έκθεση τα σκηνογραφικά σας έργα;
Πέρα από το ότι ο χώρος δεν μπορούσε να τα φιλοξενήσει λόγω όγκου, οφείλεται στο ότι ήμουν αρκετά επιπόλαιη. Συνήθιζα να χαρίζω τις μακέτες από την σκηνογραφία από εδώ και εκεί εφόσον εξυπηρετούσαν τον στόχο τους. Διασώθηκαν ελάχιστες.

Οργανώσατε και διευθύνατε το Εικαστικό Εργαστήριο του Δήμου Πατρέων από το 2000 ως το 2013. Μπορείτε να συνοψίσετε τι αποκομίσατε από την εμπειρία σας - για παράδειγμα ποιο ήταν το κλειδί για την επαφή των νέων με την τέχνη;
Στα εργαστήρια της Πάτρας είχα μαθητές από 4 έως 94 ετών, συνολικά 250 παιδιά και 150 ενήλικες. Πιστεύω πως αν δεν έχεις τροφοδοτήσει τη προσωπική σου περιπέτεια, αν δεν έχεις συγκεντρώσει υλικό βιωμένο, να έχεις τη δική σου εσωτερική ιστορία, δεν είσαι χρήσιμος στη δημόσια ζωή. Στους μαθητές ανοίγω τη δική μου περιπέτεια και τους προκαλώ να φανερώσουν αυτά που έχουν οι ίδιοι από μέσα τους, να αποκτήσουν ένα άλλο βλέμμα στον κόσμο. Και συνέβαινε με καταπληκτικά αποτελέσματα.



Ποια είναι η επίδραση που είχαν τα εργαστήρια στους μαθητές;
Δεν μπορώ να ξεχάσω όταν πρώην μαθητές μου με πλησιάζουν για να μου πουν ότι με τα εργαστήρια άλλαξε η ζωή τους. Το πιο συγκινητικό είναι όταν πρόσφατα κάποιοι μου εξομολογήθηκαν πως όταν ζωγραφίζουν με έχουν δίπλα τους. Το σημαντικότερο είναι ότι μέσα από αυτή την ιστορία δημιουργήθηκε ένας πυρήνας πολιτισμού στην πόλη, τον οποίο απαρτίζουν άνθρωποι που διερευνούν άλλα επίπεδα σχέσεων και ζωής. Συμμετέχουν σε μία δραστηριότητα κωδικοποιημένη. Αυτό ήταν και το όνειρό μου. Για παράδειγμα τα μέλη ενός πυρήνα που φύτρωσε πριν από τρία χρόνια από το εργαστήριο έστησαν μόνα τους μία εξαιρετική έκθεση πανελλήνιας κεραμικής στο αρχαιολογικό Μουσείο της Πάτρας. Στα έργα τους ξέφυγε η κεραμική από τα «βαζάκια», πήρε άλλες προεκτάσεις γλυπτικής.

Υπήρξατε μέλος της ομάδας των “Πέντε Νεορεαλιστών” (Βαλαβανίδης, Δίγκα, Κατζουράκης, Μπότσογλου, Ψυχοπαίδης) με πολιτικοποιημένο περιεχόμενο που είχε κάνει αίσθηση στην εποχή της. Η γενιά σας κλήθηκε να υπερασπιστεί τα αυτονόητα δικαιώματα σε μία εποχή που είχε φιμώσει την ελευθερία η χούντα. Τι θυμάστε από αυτήν την περίοδο; Σήμερα η πολιτική έχει λόγο στο έργο σας;
Στεκόμασταν κριτικά απέναντι στην πραγματικότητα, όχι μόνο στους συνταγματάρχες αλλά και στις δομές της καθημερινής ζωής. Εγώ τότε, ως μέλος της ομάδας των «Νέων Ρεαλιστών», αποτύπωνα στον καμβά κομμάτια από τον εαυτό μου, για παράδειγμα το έργο «Ο Γάμος». Όμως ποτέ δεν έπαψα να είμαι πολίτης, να με ενδιαφέρουν τα κοινά και πιστεύω ότι αν ζεις ως ένα ον που το αφορά το τι συμβαίνει γύρω του, υπάρχει η αντανάκλαση στο έργο σου. Το σύγχρονο τοπίο που σχολιάζω με τον άνθρωπο παρόντα είναι ένα είδος πολιτικής.

Σήμερα που τουλάχιστον η ελευθερία έκφρασης είναι αυτονόητη, μπορεί ένας καλλιτέχνης να έχει καταγγελτικά την ίδια βαρύτητα στο έργο του;
Σίγουρα έχει, δεν έχουμε φασισμό - ούτε εμποδίζει τίποτα τον καλλιτέχνη. Όμως το «ατού» εκείνης της εποχής ήταν ότι ο εχθρός ήταν συγκεκριμένος σε αντίθεση με το σήμερα που είναι διάχυτος και για να τον πολεμήσεις θέλει δύναμη. Όταν μιλούσαμε τότε για τον κριτικό ρεαλισμό για τη ζωή και την κοινωνία, ήμασταν ευαισθητοποιημένοι στην αποσύνθεση που είχε ξεκινήσει από τότε. Αισθάνομαι ότι μία μεγάλη μερίδα των νέων δημιουργών σε όλες τις τέχνες θέτουν πολιτικά ζητήματα. Όμως η μεγάλη πλειοψηφία παρασύρεται στο να κάνει κάτι καινούργιο. Εκεί την πατάνε. Το πιο μοντέρνο, να κοιτάξει κανείς έντιμα μέσα του.

Μπορεί η τέχνη να αλλάξει τον κόσμο;
Δεν τον αλλάζει τον κόσμο - όσο αισθανόμαστε τον κόσμο ατελή τόσο θα έχουμε ανάγκη την τέχνη, είχε πει ο Αντρέι Ταρκόφσκι, επειδή ο κόσμος δεν είναι τέλειος. Έρχεται μία στιγμή που όλα ενώνονται, και σε αυτό το σημείο βρίσκεται και ο ρόλος του δημιουργού: Να ενώνει. Αυτό που αισθάνομαι είναι ότι η ανθρώπινη ύπαρξη είναι μία ιστορία χωρίς νόημα. Προσπαθούμε εμείς να της προσδώσουμε νόημα, με την αγωνία να κάνουμε πράγματα. Έτσι κατακτιέται η ευτυχία, με τη βαθιά συνείδηση να δώσει ουσία ο καθένας σε κάθε μέρα της ζωής του. Να χαίρεσαι ότι κάνεις κάποια πράγματα συνειδητά.

Με εφόδιο την πολύχρονη εμπειρία σας, θα μας πείτε την γνώμη σας για τη σχέση του κράτους με τον πολιτισμό;
Η σχέση του κράτους με τον πολιτισμό είναι λεπτή και πρέπει να κατευθύνεται από γνώστες των ιδιαιτεροτήτων της. Προσωπικά, με οδηγό την εμπειρία των 30 χρόνων, πιστεύω ότι το κράτος πρέπει να υιοθέτει ένα ρόλο μάνατζερ. Επειδή οι δημιουργοί πρέπει να δημιουργούν, το κράτος οφείλει να φτιάχνει τις συνθήκες ώστε να προωθείται η δουλειά όλων των καλλιτεχνών, μεταφορικά, να αφήνει τα λουλούδια να ανθίσουν. Δεν είμαι αντίθετη υπό όρους συγκεκριμένους στη συμβολή των ιδιωτών σστο πολιτισμό, όμως δεν πρέπει να οδηγεί στην εμπορευματοποίηση. Τα οφέλη των ιδιωτών δεν θα πρέπει να είναι οικονομικά, αλλά ηθικά. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι ο πολιτισμός είναι αγαθό, όχι προϊόν. Ο πολιτισμός πρέπει να έχει κάποιο οικονομικό αντίκρισμα για να είναι ανταποδοτικός. Αλλά δεν είναι αυτός ο σκοπός, επειδή εύκολα μπορεί να κυλήσεις και να χάσεις τον μπούσουλα.

Ποια είναι η συμβουλή σας στους νέους καλλιτέχνες;
Σημασία έχει οι νέοι καλλιτέχνες να μην αναλώνονται προσπαθώντας να κάνουν εξτραβαγκάντσες πιστεύοντας πως έτσι θα πετύχουν το καινούργιο. Γλυτώνοντας από την αγωνία να είσαι στην εποχή σου, αναμετριέσαι με το ποιος είσαι, ανακαλύπτεις των εαυτό σου. Θα είναι μεγάλη λύτρωση αν οι νέοι ενδοσκοπήσουν και διακρίνουν τι έχουν μέσα τους, επειδή εντέλει είναι η ψυχή σου αυτό που κουβαλάς.

Σχετικά με την καλλιτέχνιδα
Η Κλεοπάτρα Δίγκα γεννήθηκε στην Αθήνα. Σπούδασε ζωγραφική και σκηνογραφία στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών με υποτροφία του Ι. Κ. Υ. και δασκάλους τους Γ. Μόραλη, Ν. Νικολάου και Β. Βασιλειάδη. Συνέχισε τις σπουδές της στο Παρίσι με υποτροφία της Ακαδημίας Αθηνών στην École Nationale Supérieure De Beaux-Arts και στην École Nationale Supérieure Des Arts Decoratifs. Στο Παρίσι ήταν βοηθός του σκηνογράφου Hubert Monloup σε παραστάσεις στα θέατρα T. N. P. Villeurbanne, Comédie Française, Sara Bernard, Odeon, κ. ά.

Υπήρξε ιδρυτικό μέλος σε πολλές ομάδες εικαστικών καλλιτεχνών: Κέντρο Εικαστικών Τεχνών (Κ. Ε. Τ. ), «Πέντε νέοι Έλληνες ρεαλιστές». Συμμετείχε επίσης στην «Ομάδα για την επικοινωνία και την εκπαίδευση στην τέχνη», (1978-1981). Έχει σκηνογραφήσει επανειλημμένως στο Εθνικό Θέατρο, το Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος, το Ελεύθερο Θέατρο, τα περιφερειακά ΔΗΠΕΘΕ, καθώς και στην τηλεόραση και τον ελληνικό και ξένο κινηματογράφο. Έχει κάνει επτά ατομικές εκθέσεις και συμμετείχε σε πολλές ομαδικές. Έργα της υπάρχουν σε μουσεία και ιδιωτικές συλλογές.

*Η έκθεση συνοδεύεται από έκδοση του ΜΙΕΤ, η οποία συμπεριλαμβάνει όλα τα έργα, κείμενα που αποτιμούν την καλλιτεχνική της δημιουργία, καθώς και σημειώσεις της ίδιας της ζωγράφου. Τα κείμενα υπογράφουν η ιστορικός της τέχνης Μάρθα Χριστοφόγλου, ο συγγραφέας Χρήστος Λάζος και ο ιστορικός της τέχνης και καθηγητής στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών, Ανδρέας Ιωαννίδης.