Ιστορία Μηδέν: Η τέχνη… είναι χρήμα στο Κυκλαδικής

του Γιάννη Ασδραχά 

Πρώτη εικόνα: Ένας αφρικανός μετανάστης σπρώχνει στους δρόμους της Αθήνας ένα καρότσι σουπερ μάρκετ. Σταματά τακτικά στους κάδους των σκουπιδιών και ψάχνει να εντοπίσει μέταλλο ανάμεσα στα απόβλητα της αστικής ζωής. Δεύτερη εικόνα: Μέσα από ένα αυτοκίνητο ένας προσεγμένα ντυμένος νεαρός άνδρας επιλέγει εικόνες της Αθήνας και τις αποθηκεύει στην μνήμη της ταμπλέτας του. Πρόκειται για ένα γερμανό καλλιτέχνη που συγκεντρώνει εικόνες και ερεθίσματα για τη νέα του δουλειά. Τρίτη εικόνα: Σε ένα μεσοαστικό διαμέρισμα της Αθήνας μία συλλέκτρια έργων μοντέρνας τέχνης που πάσχει από Αλτσχάιμερ αγωνιά για το πότε θα παραλάβει το νέο της απόκτημα.

«Αυτές οι τρεις ιστορίες που φαινομενικά δεν έχουν καμιά σχέση η μία με την άλλη συνδέονται σε ένα σημείο συνάντησης, το σημείο μηδέν» έλεγε το περασμένο καλοκαίρι ο εικαστικός Τσιβόπουλος, καθισμένος στα σκαλιά του ελληνικού περίπτερου στους κήπους Τζαρντίνι της Βενετίας. Το έργο του με τίτλο «Ιστορία Μηδέν» (History Zero) που βρισκόταν στο εσωτερικό του ελληνικού σπιτιού εκπροσώπησε τη χώρα μας στη μεγάλη γιορτή της τέχνης, την 55η Μπιενάλε της Βενετίας. Ο εικαστικός, με χαρακτηριστικά της δουλειάς του την έντονα πολιτικοποιημένη μάτια, την ιστορική αναδίφηση, τη χρήση τεκμήριων αλλά και τη χρήση της τέχνης του κινηματογράφου, δημιούργησε ένα πολυσύνθετο έργο το οποίο σηματοδοτεί μία ιδιαίτερα κρίσιμη στιγμή για τη σύγχρονη ελληνική και ευρωπαϊκή ιστορία.

Η έκθεση που, όπως αναφέρει ο Τσιβόπουλος, βρίσκεται σε άμεση συνάρτηση με την οικονομική κρίση που πλήττει την Ελλάδα –και η οποία αντιμετωπίζεται από τον καλλιτέχνη ως δημιουργική ευκαιρία εναλλακτικών ερμηνειών και οραματισμού του μέλλοντος. Λίγους μήνες μετά την λήξη της Μπιενάλε, η έκθεση μεταφέρεται στην Αθήνα και από τα τέλη Μαΐου θα φιλοξενείται στους χώρους του Μουσείου «Κυκλαδικής Τέχνης».

Το έργο του 40χρονου καλλιτέχνη, που έχει διακριθεί στο απαιτητικό περιβάλλον του εξωτερικού, διαρθρώνεται σε δύο παράλληλες αφηγήσεις. Στη πρώτη ένα αρχείο κειμένων συνοδεύει τις ενσωματωμένες φωτογραφίες νομισμάτων, χαρτονομισμάτων αλλά και αγαθών. Συνολικά σε αυτό το κομμάτι παρουσιάζονται 32 διαφορετικές χρηματικές μονάδες από την Αφρική, την Ανατολή, την Λατινική Αμερική που εκπροσωπούν τις κοινότητες και τους ανθρώπους που επέλεξαν να χρησιμοποιούν τις δικές τους εναλλακτικές μεθόδους συναλλαγών.

«Πρέπει να επανεξετάσουμε ποιος είναι ο καλύτερος τρόπος να εισαγάγουμε μια νέα ιδέα που να αφορά τον άνθρωπο και το μέσο συναλλαγής, το χρήμα» υπογραμμίζει ο εικαστικός που πιστεύει ότι τα «υπερνομίσματα» του κόσμου πεθαίνουν επειδή, όπως προσθέτει, «η οικονομική κατάρρευση του 2007-2008 έστειλε ένα ισχυρό μήνυμα για το ευρώ, το δολάριο, το γιεν όλα αυτά τα μεγάλα νομίσματα». Θεωρεί, δε, ότι τα χρήματα είναι ένα παράδειγμα στο τι μπορούμε να αλλάξουμε. Πολλά αλλά μπορούν ύστερα να πάρουν τη σειρά τους.

Για παράδειγμα, υπάρχουν κείμενα και φωτογραφίες που αναφέρονται στο χαρτονόμισμα των «μηδέν ρουπιών». Το εν λόγω «τραπεζογραμμάτιο» εξέδωσαν οι αγανακτισμένοι πολίτες της Ινδίας λόγω της υψηλής διαφθοράς των δημοσίων υπαλλήλων που ζητούν ανταλλάγματα ακόμα και για την παραμικρή τους υπηρεσία που υποτίθεται ότι είναι δωρεάν. Οι «Μηδέν Ρουπίες» είναι παρόμοιες σε διαστάσεις με το νόμιμης κυκλοφορίας τραπεζογραμμάτιο των 50 ρουπιών με τη διαφορά ότι εκτός από την υποτιθέμενη μηδαμινή αξία το πλασματικό χαρτονόμισμα φέρει την επιγραφή: «Υπόσχομαι πως ούτε θα δωροδοκήσω ούτε θα δωροδοκηθώ».

Τη δημιουργία του χαρτονομίσματος ανέλαβε η οργάνωση «5ος πυλώνας» που στόχος της είναι να εξαλείψει τη διαφθορά στο πολυπληθέστερο κράτος της γης. Η ονομασία της οργάνωσης έχει συμβολικό χαρακτήρα επειδή προσθέτει έναν πυλώνα στους τέσσερις επίσημους του ινδικού κράτους, αυτόν της πάταξης της διαφθοράς. Οι «μηδέν ρουπίες» κυκλοφόρησαν το 2007 και έχουν χρησιμοποιηθεί από τους πολίτες σε περιπτώσεις που κρατικοί λειτουργοί ζήτησαν χρήματα για τις υπηρεσίες τους.

Σε αυτό το τμήμα της έκθεσης υπάρχει και μία αναδρομή στο “Hobo Nickel”. Πρόκειται για τα προπολεμικά αμερικάνικα κέρματα των 5 cent (στην μπροστινή του όψη έχει την παράσταση ενός ινδιάνου αρχηγού ενώ στην οπίσθια έναν βίσωνα) που έχουν δεχθεί καλλιτεχνική επέμβαση. Επειδή το μέταλλο που χρησιμοποιήθηκε για να κατασκευαστεί το εν λόγω νόμισμα, το νικέλιο, είναι εύπλαστο, δημιουργήθηκε μία τάση: να το σκαλίζουν και να «μεταμορφώνουν» τις παραστάσεις τους. Χωρίς να έχουν πλέον ανταλλακτική αξία, τα μεταλλαγμένα κέρματα ήταν ιδιαίτερα δημοφιλή στους “hobos”, τους αμερικάνους που επέλεξαν, κυρίως μετά την οικονομική κρίση του μεσοπολέμου, να εγκαταλείψουν τον τυπικό τρόπο ζωής για να ταξιδεύουν στη χώρα πάνω στις στέγες των τραίνων με μόνη τους περιουσία ένα δισάκι με ελάχιστα υπάρχοντα, αναζητώντας τα χρειώδη για τη διαβίωση τους στη φύση και την καλοσύνη των ξένων.

Συνολικά, το αρχείο επικεντρώνεται στην ικανότητα τέτοιων μοντέλων να διαβρώνουν ή να θέτουν σε αμφισβήτηση την ομογενοποιητική πολιτική δύναμη του κοινού νομίσματος και στους τρόπους με τους οποίους οι κοινωνίες λειτουργούν σε δύσκολους καιρούς βασισμένες στην ανταλλαγή αγαθών και υπηρεσιών.

Όσο για το φιλμ που αναφέραμε στην αρχή και προβάλλεται στην έκθεση, ο Στέφανος Τσιβόπολους υπογραμμίζει ότι αφορά «την αλλαγή των αξιών και των συνεχόμενων διακυμάνσεων», πως δηλαδή τα ίδια πράγματα που για κάποιους είναι πολύτιμα σε άλλους δεν έχουν την παραμικρή αξία. Οι τρεις ανθρώπινες εμπειρίες που παρουσιάζονται σχετίζονται με διαφορετικές αντιλήψεις γύρω από την έννοια της αξίας και μ’ αυτό τον τρόπο διερευνά το ρόλο του χρήματος στη διαμόρφωση των ανθρώπινων σχέσεων καθώς και τις πολιτικές και κοινωνικές διαστάσεις της κατοχής του.

Όπως σημειώνεται, ο συνδυασμός του αρχείου και των φιλμ ενισχύει την επικοινωνία ποικίλων πολιτισμικών συστημάτων σε συνάρτηση με τις οικονομικές πρακτικές, ενώ συγχρόνως αναδεικνύει τις κοινωνικές, πολιτικές και τελετουργικές διαστάσεις των εναλλακτικών νομισματικών μοντέλων. Το έργο συνολικά αναφέρεται κυρίως «στο παρελθόν, τη συλλογική και ατομική μνήμη, το genius loci (το πνεύμα προστασίας ενός τόπου) και τα είδη των λόγων που αναπτύσσονται στο δημόσιο πεδίο». Την έκθεση επιμελείται η ιστορικός τέχνης Συραγώ Τσιάρα.

Δυο λόγια για τον καλλιτέχνη
Ο Στέφανος Τσιβόπουλος γεννήθηκε στην Πράγα και εργάζεται κυρίως στο Άμστερνταμ και στην Αθήνα. Σπούδασε στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών της Αθήνας, καθώς επίσης και στη Gerrit Rietveld Academie και στη Rijksakademie van beeldende kunsten στο Άμστερνταμ. Επιλογή ατομικών εκθέσεων: ISCP, Νέα Υόρκη (2011); Heidelberg Kunstverrein (2010); Smart Project Space, Άμστερνταμ (2010); and Art Forum, Βερολίνο (2009). Στις ομαδικές εκθέσεις συμπεριλαμβάνονται: Manifesta 8, Murcia (2010); Witte de With, Ρότερνταμ (2010); BFI Southbank, Λονδίνο (2009); ev+a, Limerick (2009); Μπιενάλε της Αθήνας (2007); and Μπιενάλε της Θεσσαλονίκης (2007). Ο Τσιβόπουλος εκπροσωπείται από τις Γκαλερί Καλφαγιάν Αθήνα – Θεσσαλονίκη και την Prometeogallery di Ida Pisani στο Μιλάνο.