101 Ιδέες για να ξαναφτιάξουμε την Αθήνα

του Γιάννη Ασδραχά

Το ισόγειο του κτηρίου που στεγάζει της υπηρεσίες των «Σταθερών Συγκοινωνιών», κάποτε του ΗΣΑΠ, στην γωνία Αθηνάς και Λυκούργου είναι ένα σημείο της πόλης που σχηματίζει ένα μικρό χρονικό της Ελληνικής κρίσης. Πίσω από τα χοντρά κρύσταλλα που περιβάλουν τον χώρο, τη δεκαετία του 1990 υπάλληλοι διεκπεραίωναν συναλλαγές των πελατών της Εμπορικής Τράπεζας: κυρίως καταστηματάρχες, έμποροι, μικροεπιχειρηματίες. Έξω από το υποκατάστημα, νοικοκυραίοι με πλαστικές τσάντες στα χέρια περίμεναν την άφιξη του πράσινου λεωφορείου του ΗΣΑΠ με προορισμό τον Πειραιά.

Από την τελετή λήξης των Ολυμπιακών Αγώνων και ύστερα η κατάσταση άρχιζε να αλλάζει. Πριν ακόμα η κρίση χτυπήσει κάθετα την κοινωνία, οι μικρομεσαίοι καταστηματάρχες άρχισαν να αραιώνουν στην τράπεζα. Ο ανταγωνισμός με τις νέες αλυσίδες δεν άφηνε σε πολλούς περιθώρια πέρα από του λουκέτου. Σύντομα ήρθε και η σειρά του τραπεζικού υποκαταστήματος να κλείσει. Από την αρχή της κρίσης οι τζαμαρίες καλύφθηκαν με πάσης φύσεως αφίσες και τα πεζοδρόμια μαύρισαν. Στον υπόστεγο χώρο της εισόδου ξαπόσταιναν την μέρα και την νύχτα χαμένες ζωές. Παράλληλα τα πράσινα λεωφορεία εξαφανίστηκαν από τους δρόμους της πόλης το 2002 αλλάζοντας το ανθρώπινο μείγμα της.

Η πορεία της παρακμής φαίνεται όμως να σταμάτα. Ο χώρος άνοιξε ξανά και αυτήν την φορά δέχεται τους πολίτες να καταθέσουν όχι χρήματα, αλλά προτάσεις για να αλλάξει η εικόνα της πόλης. Το ισόγειο κατάστημα θα είναι η πύλη του προγράμματος έρευνας και αρχιτεκτονικού σχεδιασμού «(Επανα)Ενεργοποιήστε την Αθήνα (101 Ιδέες)».

Τη διεύθυνση αυτού του μεγαλόπνοου σχεδίου έχει μία επιστημονική ομάδα αφιερωμένη στην παραγωγή νέων ιδεών για να αντιμετωπισθούν τα προβλήματα των σύγχρονων πόλεων, το «Urban -Think Tank» (U-TT). Επικεφαλείς είναι ο Alfredo Brillembourg και ο Hubert Klumpner, καθηγητές Αρχιτεκτονικής και Πολεοδομικού Σχεδιασμού του Πανεπιστημίου ΕΤH της Ζυρίχης.

Ένα σημαντικό «δείγμα γραφής» του U-TT είναι το «Torre David: Gran Horizonte» στην πρωτεύουσα της Βενεζουέλας, το Καράκας. Η ομάδα μεταμόρφωσε έναν ημιτελή ουρανοξύστη στο κέντρο της πόλης, που είχε σχεδιαστεί να λειτουργήσει ως κτήριο γραφείων από τον διακεκριμένο αρχιτέκτονα της Βενεζουέλας Enrique Gómez. Στα μέσα του 1990, ο θάνατος του αρχιτέκτονα και η οικονομική κρίση που έπληξε την Λατινοαμερικάνικη χώρα άφησαν ανολοκλήρωτο το έργο. Χρόνια μετά, η ομάδα U-TT μετέτρεψε τους χώρους του κτηρίου φαντάσματος σε στέγη για 750 οικογένειες που ζούσαν σε άθλιες συνθήκες στο Καράκας. Αυτή η «κάθετη παραγκούπολη», όπως την αποκαλούν, έδωσε νέα πνοή στην περιοχή και βοήθησε στην δημιουργική ένταξη μίας μεγάλης κοινότητας στον κοινωνικό ιστό. Για αυτή τη δράση της στο Καράκας, η ομάδα βραβεύτηκε στην τελευταία Μπιενάλε Αρχιτεκτονικής της Βενετίας.

Η παρουσία της «U ΤT» στην Αθήνα έχει σκοπό να αναπτύξει ένα νέο στρατηγικό όραμα για την πόλη. Το «στρατηγείο» αυτής τη δράσης επανδρώνει μία διεπιστημονική ομάδα ερευνητών, μελετητών και εξειδικευμένων επιστημόνων. Οι χώροι της πρώην τράπεζας θα λειτουργήσουν ως επίκεντρο δράσεων και συλλογής ιδεών από τους κατοίκους και τους χρήστες του κέντρου και ιδιαίτερα, όπως σημειώνεται, από εκείνους που δεν έχουν συνήθως την ευκαιρία να εκφράσουν τις απόψεις τους. Στο πρόγραμμα συμμετέχουν επίσης ερευνητικές ομάδες, ιδρύματα και μη κυβερνητικοί οργανισμοί που ήδη δραστηριοποιούνται στην Αθήνα.

Πρόθεση είναι να αναγνωριστούν και να χρησιμοποιηθούν οι προκλήσεις και οι δυνατότητες που «κρύβονται» στους πόρους που μένουν ανεκμετάλλευτοι (άδεια σπίτια και καταστήματα) και στο ανθρώπινο δυναμικό της (άνεργοι κάτοικοι κ.λπ.). Επίσης να διατυπωθούν πρακτικές προτάσεις που θα αποτελέσουν τα σύνεργα μιας μεγάλης εργαλειοθήκης, με τα οποία θα αντιμετωπίζονται τα ποικίλα ζητήματα του κέντρου: χωρικά, κοινωνικά, οικονομικά, πολιτισμικά.

Το πρώτο στάδιο στο πρόγραμμα της Αθήνας είναι να παραχθούν 101 ιδέες, από το σύνολο των προτάσεων που θα κατατεθούν, οι οποίες θα λειτουργήσουν ως εφαλτήριο για να αντιμετωπισθούν αποτελεσματικά τα προβλήματά του κέντρου της πόλης με αιτούμενο τη μετατροπή της υποβαθμισμένης πρωτεύουσας σε μια ανταγωνιστική σύγχρονη μητρόπολη. Κάθε ιδέα θα συνιστά και μία παρέμβαση για την ανασυγκρότηση του κέντρου της πρωτεύουσας κατά μήκος του άξονα της οδού Πανεπιστημίου. Θα συμβάλει στο να επαναπρογραμματίσει, επανενεργοποιήσει και ενσωματώσει συγκεκριμένες περιοχές στον λειτουργικό ιστό του κέντρου της Αθήνας, δημιουργώντας εν τέλει νέες μορφές αστικής ποιότητας.



Μικρή ιστορία μιας αθηναϊκής παρακμής

Το χρονολόγιο της αθηναϊκής παρακμής ξεκινά στα τέλη της δεκαετίας του 1970. Τότε άρχισαν να γίνονται εμφανή τα προβλήματα που προέκυψαν από την πυρετώδη και αλόγιστη ανοικοδόμηση όπως η υπέρμετρη δόμηση, η κυκλοφοριακή συμφόρηση και η ατμοσφαιρική ρύπανση. Η εδραίωση αυτών των δυσχερειών της καθημερινότητας συνέβαλε στην προοδευτική απομάκρυνση μεσαίων και υψηλών-μεσαίων στρωμάτων από το κέντρο και τις συνοικίες του. Η υποβάθμιση επιδεινώθηκε γεωμετρικά με την τρέχουσα κρίση. Όμως αυτή η πορεία δεν μπορεί να εξηγηθεί μονοσήμαντα, επειδή όπως σημειώνεται από την ομάδα «στο κέντρο συνυπάρχουν αλληλεγγύη και σύγκρουση, ζωντάνια και εγκατάλειψη και ανάμιξη δραστηριοτήτων και κοινωνικών και εθνοτικών ομάδων».

Τι σχέση μπορεί να έχει η Αθήνα με την... ινδική κουζίνα;

Ο γεννημένος στη Νέα Υόρκη Alfredo Brillembourg που ίδρυσε πριν από είκοσι χρόνια στο Καράκας το Urban -Think Tank (U -ΤΤ) και με πολύχρονη εμπειρία στην άσκηση της αρχιτεκτονικής και του αστικού σχεδιασμού βρέθηκε στον αναγεννημένο χώρο της οδού Αθηνάς με αφορμή τα εγκαίνια του χώρου. Μίλησε για τη σημερινή Αθήνα και κατέθεσε το όραμα του για το μέλλον. «Η Αθήνα δίνει την αίσθηση ότι ο ένας προσπαθεί να κατασπαράξει τον άλλον» είπε, ενώ πρόσθεσε πως «ήρθε ο Χειμώνας στην Αθήνα και όλα έχουν παγώσει στον χρόνο. Πρόκειται για την τελική φάση ενός παιχνιδιού που κανένας δεν παίρνει ή δεν δίνει τίποτα. Τίποτα δεν συμβαίνει».

Αυτό που χρειάζεται, συνέχισε, είναι μία «αστικοποίηση τύπου ‘τάλι’(thali)» παρομοιάζοντας μία ιδανική κατάσταση με το παραδοσιακό πιάτο της ινδικής γαστρονομίας που περιέχει μικρές ποσότητες φαγητών όλου του φάσματος των γεύσεων, δίνοντας τη δυνατότητα στον καθένα να δημιουργήσει τη δική του επιλογή. «Αυτό θέλει να πετύχει και το πρόγραμμα με τις καλύτερες ιδέες από μία βάση γνώσεων η οποία θα επιφέρει τη δημιουργία μίας πόλης από τους ίδιους τους χρήστες της» τόνισε ο αρχιτέκτονας ο οποίος πιστεύει ότι το επάγγελμα του στο μέλλον θα λειτουργεί ως συνεκτική ύλη με πολλές ειδικότητες.



«Οι αρχιτέκτονες μέχρι τώρα έχτιζαν ένα κοινωνικό κέλυφος που δεν σήμαινε τίποτα. Πλέον γίνεται η σύμπτυξη αρχιτεκτονικής και ανθρώπου έτσι ώστε να ακούγεται η φωνή των πολιτών» είπε χαρακτηριστικά. Θεωρεί ότι η πόλη πρέπει να στηρίζεται σε συστήματα νέων αρχών και αξιών που ανήκουν στον 21ο αιώνα, λέγοντας ότι η διαφορά με το παρελθόν είναι ότι «μπορείς μέσω των τεχνολογικών εξελίξεων να ακολουθείς αστικούς τρόπους ζωής χωρίς να χρειάζεται να ζεις στη πόλη». Δεν πιστεύει σε αξίες όπως το ΑΕΠ ή το κεφάλαιο, αλλά στο ότι «πρέπει να αναζητήσουμε νέες αξίες όπως π.χ. η κοινωνική διάσταση». Η πρόκληση της εποχής μας είναι για τον ίδιο «ο καταμερισμός των αστικών περιοχών σε γκέτο πλουσίων και φτωχών».

Στο πολιτικό σκέλος της κοινωνικής λειτουργίας δεν καταλαβαίνει γιατί «η αριστερά δεν αναγνωρίζει κάποια πράγματα από την αγορά και η δεξιά ότι κάποια πράγματα πρέπει να τα διαχειρίζεται το κράτος». Πιστεύει, δε, ότι δεν χρειαζόμαστε καμία από τις παραπάνω περιπτώσεις αλλά κάτι ενδιάμεσο μία χρυσή τομή την οποία θα προβάλουν διανοούμενοι και πανεπιστημιακοί. «Δυστυχώς οι ιδεολογίες δεν βελτιώνονται με τον χρόνο. Χρειαζόμαστε μία θετική άποψη του κόσμου ώστε η γνώση να οδηγεί σε ένα καλύτερο κόσμο» είπε ολοκληρώνονταν τον συλλογισμό του. Ό,τι προκύψει από το πρόγραμμα δεν θα είναι «δικό μας έργο αλλά με τη συνεργασία των Αθηναίων που οι ίδιοι θα χρησιμοποιήσουν αυτή την πλατφόρμα» κατέληξε.