Πώς θα είναι η Αθήνα σε 10 χρόνια;

του Γιώργου Κόκουβα

Θα μπορούμε να περπατάμε στην Πανεπιστημίου, με το τραμ να περνά δίπλα μας; Θα δούμε να ανεγείρονται υπερσύγχρονα κτίρια ή να σαπίζουν τα ήδη υπάρχοντα; Θα δούμε την πλατεία της Ομόνοιας να ξαναγίνεται… πλατεία;

Τα όνειρα για την Αθήνα της επόμενης δεκαετίας είναι πολλά – ιδιαίτερα όταν μεγαλόπνοα σχέδια όπως τα «Αθήνα-Αττική 2014» του Υπουργείου Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής και «Rethink Athens» του Ιδρύματος Ωνάση υπόσχονται ριζικές αλλαγές μέσα στα επόμενα δύο χρόνια. Ταυτόχρονα, αναμένουμε το συγκρότημα της Νέας Εθνικής Λυρικής Σκηνής και Εθνικής Βιβλιοθήκης στο Δέλτα του Φαλήρου από το Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος, την αξιοποίηση του Ελληνικού, την επέκταση και την τέταρτη γραμμή του μετρό, καθώς και την μόνιμη "μετακόμιση" του ΕΜΣΤ στο ιστορικό κτίριο Φιξ. Το όνειρα, όμως, όπως και όλη η υπόλοιπη καθημερινότητά μας, προσαρμόζονται στους καιρούς, οι οποίοι βάζουν φρένο στα μεγάλα σχέδια και τα αναγκάζουν να συγκρουστούν με την κρίση.



Αναζητώντας τις χρυσές τομές και τις πιθανότητες πραγμάτωσης μεταξύ μακέτας και ρεαλισμού, μιλήσαμε με αρχιτέκτονες και συγκοινωνιολόγους για να λάβουμε απαντήσεις, γνώμες και προτάσεις για την Αθήνα του (εγγύς) μέλλοντος. Τα φώτα τους μας δίνουν ο Γιώργος Πανέτσος, καθηγητής Αρχιτεκτονικής και Αστικού Σχεδιασμού και μέλος της κριτικής επιτροπής για το δεύτερο στάδιο του διαγωνισμού «Rethink Athens», ο Ηλίας Κωνσταντόπουλος, αρχιτέκτονας και υπεύθυνος της 7ης Biennale Νέων Ελλήνων Αρχιτεκτόνων που οργανώνεται από το Ελληνικό Ινστιτούτο Αρχιτεκτονικής και παρουσιάζεται στο Μουσείο Μπενάκη, ο Πάνος Δραγώνας, αρχιτέκτονας και δημιουργός της ιστοσελίδας «Cities, Architecture and a Broken Economy» και ο Ματθαίος Καρλαύτης, αντιπρόεδρος του Συλλόγου Ελλήνων Συγκοινωνιολόγων.

*Γνώμες για την Αθήνα του μέλλοντος


-Η αρχιτεοκτονική του αύριο:
“Το μέλλον με την χρήση του παλιού”, Ηλίας Κωνσταντόπουλος, αρχιτέκτονας

Είναι άραγε υπερβολικά αισιόδοξοι όσοι περιμένουν να δουν υλοποιημένα όλα τα παραπάνω σχέδια; «Δεν ξέρω αν τα projects όπως το Rethink Athens και το Αθήνα-Αττική 2014 είναι ρεαλιστικά ή όχι, αλλά το ενδιαφέρον είναι ότι τα απασχολεί το κέντρο της Αθήνας. Όχι η αποκέντρωση, αλλά η βελτίωση και εκμετάλλευση των δυνατοτήτων του κέντρου. Είναι “to the point”», μας λέει ο κ. Ηλίας Κωνσταντόπουλος, αρχιτέκτονας από το Ελληνικό Ινστιτούτο Αρχιτεκτονικής.

Αντί για προβλέψεις για την Αθήνα του αύριο, ο κ. Κωνσταντόπουλος μάς έχει προτάσεις: «Αυτό που έχει σημασία μέσα στην επόμενη δεκαετία είναι να αξιοποιηθούν σημεία στους μεγάλους δημόσιους χώρους, τα οποία δεν ενδιαφέρουν κανέναν σήμερα, αλλά παρ’ όλα αυτά μπορούν να ανακουφίσουν ανάγκες της πόλης. Κομβικά σημεία στο κέντρο και στον Πειραιά ή άδειες εκτάσεις σε σημεία που δεν φαντάζεσαι χρησιμεύουν σήμερα μόνο ως κόμβοι συγκοινωνίας για τα αυτοκίνητα, ενώ παντού υπάρχουν “κτίρια-κελύφη” στα οποία δεν στεγάζεται κανείς και τίποτα και παραμένουν ανεκμετάλλευτα», αναφέρει ο κ. Κωνσταντόπουλος.

«Δε μιλώ μόνο για νεοκλασικά κτίρια που χρειάζονται αναπαλαίωση για αισθητικούς λόγους. Πολυκατοικίες και βιομηχανικά κτίρια βρίσκονται εγκαταλελειμμένα, αλλά η βάση τους είναι σε καλή κατάσταση. Στην Πειραιώς, για παράδειγμα, υπάρχουν πολλά τέτοια βιομηχανικά κτίρια, ενώ ήδη βλέπουμε πως εμφανίζονται lofts και χώροι πολιτιστικών ιδρυμάτων εκεί. Αυτό είναι και το νόημα που πρέπει να αντιληφθούμε σε εποχές κρίσης: Το μέλλον με την χρήση του παλιού. Όχι το να ανεγείρουμε νέα κτίρια, αλλά να εκμεταλλευτούμε το απόθεμα που έχουμε», τονίζει.

Και κάπως έτσι, αναπόφευκτα, η συζήτηση φτάνει στην λέξη-κλειδί «κρίση», που έχει επηρεάσει και την αρχιτεκτονική. «Η ανεργία έχει χτυπήσει τους νέους και η οικοδομή παρουσιάζει στασιμότητα. Αν το δούμε απαισιόδοξα, θα πούμε “την πατήσαμε, σταματάμε εδώ”. Αν το δούμε αισιόδοξα, θα σκεφτούμε τι μπορούμε να κάνουμε με τα μέσα που έχουμε διαθέσιμα – πώς θα καινοτομήσουμε επί παραδείγματι με τα υπάρχοντα υλικά. Σημαντικό κομμάτι αυτής της φιλοσοφίας είναι πλέον η περιβαλλοντική λογική. Η οικολογία αποτελεί πια αναπόσπαστο μέρος του σχεδιασμού των νέων κτιρίων και σε αυτή την κατεύθυνση θα έπρεπε να κινείται η αρχιτεκτονική», λέει ο κ. Κωνσταντόπουλος.

Ως εκπρόσωπος του Ελληνικού Ινστιτούτου Αρχιτεκτονικής, ο κ. Κωνσταντόπουλος έχει αναλάβει την επιμέλεια και τον σχεδιασμό της 7ης Biennale Νέων Ελλήνων Αρχιτεκτόνων, η οποία εγκαινιάστηκε στις 21 Νοεμβρίου στο Μουσείο Μπενάκη (κτίριο οδού Πειραιώς) και θα διαρκέσει ως τις 13 Ιανουαρίου. Δεν μπορούμε να μην τον ρωτήσουμε για το επίπεδο των συμμετοχών, και ως εκ τούτου του μέλλοντος της σύγχρονης αρχιτεκτονικής. «Υπάρχει πολύ υψηλό επίπεδο κατασκευών, και ιδιαίτερα στις προτάσεις που κατέθεσαν οι νέοι αρχιτέκτονες για οικίες. Αυτό ήδη έχει αναγνωριστεί από συναδέλφους του εξωτερικού – ήδη μερικές από τις συμμετοχές μας εμφανίζονται σε διεθνείς δημοσιεύσεις και υπάρχει γενικότερο ευρωπαϊκό ενδιαφέρον», αναφέρει.

Είναι οι ενδιαφέρουσες και πρωτοποριακές ιδέες τους όμως δώρον άδωρον, εφόσον η κρίση καταδικάζει τις προτάσεις να παραμείνουν μακέτες; «Το θέμα δεν σταματά στην κρίση, η οποία όντως το επιδεινώνει. Το πραγματικό πρόβλημα, με κρίση ή χωρίς, είναι ότι η πολιτεία δεν ενδιαφέρεται όσο θα έπρεπε για τα δημόσια έργα. Στις υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες, τα περισσότερα κτίρια που ανεγείρονται έχουν κοινωφελή χαρακτήρα, στο επίκεντρο βρίσκεται η δημόσια χρήση. Πρέπει να κοιτάξουμε πέρα από την Ακρόπολη, να δούμε τους χώρους που μπορούν να δώσουν ανάσες στην πόλη», καταλήγει.

-Η αθηναϊκή αρχιτεκτονική σε κρίση
“Οι προϋποθέσεις για την ανανέωση του αστικού χώρου ωριμάζουν”, Πάνος Δραγώνας, αρχιτέκτονας


Ο Πάνος Δραγώνας είναι επίκουρος καθηγητής Αρχιτεκτονικού Σχεδιασμού στο Πανεπιστήμιο Πατρών, συνεπιμελητής της ελληνικής έκθεσης στην φετινή Biennale αρχιτεκτονικής της Βενετίας, και «εγκέφαλος» της ιστοσελίδας με τίτλο «Cities, Architecture and a Broken Economy». Πόλεις, αρχιτεκτονική και κρίση – τρεις άξονες που αφορούν το θέμα μας: Το εγγύς μέλλον της Αθήνας. Και ο Πάνος Δραγώνας μάς καταθέτει την άποψή του. 

«Στις πόλεις αντανακλώνται τα οικονομικά και κοινωνικά δεδομένα κάθε εποχής», σημειώνει ο κ. Δραγώνας σχετικά με το καθρέφτισμα της ύφεσης στην αθηναϊκή καθημερινότητα, και συνεχίζει: «Όσο επιδεινώνεται η κρίση τόσο θα υποβαθμίζεται και το αστικό περιβάλλον. Οι αρνητικές εξελίξεις είναι πλέον εμφανείς: Ο κατακερματισμός του κοινωνικού ιστού, η αποσύνθεση του αστικού χώρου και τα κρούσματα παραβατικής συμπεριφοράς θα κλιμακώνονται όσο εντείνεται η οικονομική κρίση. Την ίδια, βέβαια, στιγμή πιστεύω ότι ωριμάζουν οι προϋποθέσεις για την ανανέωση του αστικού χώρου. Εμφανίζονται τα πρώτα ίχνη θετικών δυνάμεων που επιθυμούν ένα καλύτερο μέλλον για την πόλη σε διαφορετικούς χώρους: Κοινωφελή ιδρύματα, ιδιώτες επιχειρηματίες αλλά και επιτροπές πολιτών δραστηριοποιούνται πλέον για την αντιστροφή της καταστροφικής πορείας των τελευταίων ετών. Απαραίτητη, βέβαια, προϋπόθεση για να αποκτήσουν αντίκρισμα οι συγκεκριμένες πρωτοβουλίες είναι η ανακοπή της οικονομικής ύφεσης που μαστίζει τη χώρα».

Όσο για το πώς φαντάζεται την Αθήνα μετά από δέκα χρόνια, ο Πάνος Δραγώνας μας λέει: «Θέλω να ελπίζω ότι με το πέρας της ύφεσης θα δημιουργηθούν οι προϋποθέσεις για την υλοποίηση ορισμένων φιλόδοξων προγραμμάτων που βρίσκονται ήδη σε στάδιο μελέτης, όπως η ανάπλαση του φαληρικού όρμου, η ανασυγκρότηση του ιστορικού κέντρου με άξονα την Πανεπιστημίου και η οικιστική ανάπτυξη του Κεραμεικού και του Μεταξουργείου. Τα παραπάνω έργα είναι ικανά να ενεργοποιήσουν την ανάπτυξη των δύο σημαντικότερων περιοχών της πόλης: του κέντρου και του παραλιακού μετώπου και να προδιαγράψουν ένα καλύτερο μέλλον για την Αθήνα. Την ίδια στιγμή φαντάζομαι ότι μετά από 10 χρόνια η Αθήνα θα είναι μια πολύ πιο ετερογενής πόλη από αυτή που γνωρίσαμε τις περασμένες δεκαετίες. Οι έντονες οικονομικές ανισότητες θα γίνονται πλέον διακριτές στον χάρτη δημιουργώντας εστίες ανάπλασης και οικονομικής ανάπτυξης σε ελάχιστη απόσταση από υποβαθμισμένες νησίδες».

Τον ρωτάμε για τις προτεραιότητες που θέτει η ιδέα του «Rethink Athens» καθώς και το κατά πόσο μοιάζει ρεαλιστική η πραγματοποίησή τους. «Βρίσκω εξαιρετικά ενδιαφέρουσα την ιδέα του Rethink Athens. Πιστεύω ότι αυτή είναι πραγματικά η πιο κατάλληλη στιγμή να «ξανασκεφτούμε» την Αθήνα και να προετοιμαστούμε για την επόμενη μέρα της οικονομικής κρίσης. Δεν θα βιαζόμουν να τοποθετηθώ σχετικά με το κατά πόσο είναι εφικτοί οι στόχοι που έχουν τεθεί. Οι αρχιτεκτονικοί διαγωνισμοί ιδεών προσφέρουν την εξαιρετική ευκαιρία να μελετήσουμε διαφορετικές προτάσεις και οράματα για την πόλη. Η εμπειρία του διαγωνισμού θα κάνει την πόλη πολύ πιο σοφή και ώριμη ώστε να λάβει τις ορθές αποφάσεις για το μέλλον της», μας λέει.



Είναι η στροφή προς μια φιλική προς το περιβάλλον αρχιτεκτονική το κλειδί για να κοιτάξει στο μέλλον η αθηναϊκή αρχιτεκτονική; «Δεν πιστεύω ότι η στροφή στο περιβάλλον αποτελεί πραγματικά μια νέα συνθήκη για την αρχιτεκτονική. Οι βιοκλιματικές αρχές σχεδιασμού είναι γνωστές εδώ και πάρα πολλά χρόνια», επισημαίνει ο κ. Δραγώνας. «Ίσως τα τελευταία χρόνια, μέσα στο κλίμα ευδαιμονισμού που επικράτησε, ορισμένες βασικές αρχές περιφρονήθηκαν. Σίγουρα, επίσης, στις μέρες μας η σύγχρονη τεχνολογία προσφέρει πολλές νέες δυνατότητες. Ειδικά σε μια μεσογειακή χώρα με άφθονο ήλιο και αέρα. Στην πραγματικότητα, όμως, όλα αυτά δεν αποτελούν νέες δυνατότητες αλλά βασικά δεδομένα που αδικαιολόγητα, ίσως, παραμελήσαμε.

»Θεωρώ πως μεγαλύτερη πρόκληση για την ελληνική αρχιτεκτονική δημιουργούν οι ανάγκες των κατοίκων των πόλεων και, πιο συγκεκριμένα, η ανάγκη ευρηματικών και οικονομικών λύσεων για τα προβλήματα της αστικής κατοικίας και του δημόσιου χώρου», προσθέτει.

-Η άποψη ενός συγκοινωνιολόγου
“Είμαστε προτελευταίοι στην Ευρώπη στην οδική ασφάλεια”, Ματθαίος Καρλαύτης, πρόεδρος Συλλόγου Ελλήνων Συγκοινωνιολόγων


«Η εικόνα της Αθήνας στα επόμενα δέκα χρόνια από συγκοινωνιολογικής άποψης πιστεύω ότι θα είναι καλύτερη από την σημερινή», ξεκινά αισιόδοξα την συζήτησή μας ο κ. Ματθαίος Καρλαύτης, πρόεδρος του Συλλόγου Ελλήνων Συγκοινωνιολόγων. «Και το λέω αυτό για δύο λόγους», μας λέει: «Πρώτον, επειδή θα προχωρήσουν οι κρίσιμης σημασίας επεκτάσεις του μετρό και η γραμμή 4 – πάντα βέβαια πρέπει πλέον να λέμε “αν όλα πάνε καλά”- και δεύτερον, επειδή πιστεύουμε ότι θα σταθεροποιηθεί η πτώση ημερήσιας κυκλοφορίας με ΙΧ».

Ο πρόεδρος του ΣΕΣ, άλλωστε, διαβλέπει στροφή προς τα ΜΜΜ ως έναν μεγάλο βαθμό: «Ζούμε σε δύσκολες εποχές, και η πιθανή στροφή στα Μέσα Μαζικής Μεταφοράς μπορεί να προέλθει από διάφορους παράγοντες. Η αλλαγή της συνείδησης σχετικά με τις μετακινήσεις, η αλλαγή συνθηκών, όπως η άνοδος της τιμής της βενζίνης και η αλλαγή που μπορεί να προέλθει από επιλογή, εφόσον τα ΜΜΜ γίνουν πιο αξιόπιστα, είναι οι κυριότεροι από αυτούς».

Δυστυχώς, βέβαια, όπως μας ενημερώνει ο πρόεδρος του ΣΕΣ, και όπως διαπιστώνουμε και οι ίδιοι καθημερινά στους δρόμους, η συχνότητα των δρομολογίων των λεωφορείων και των Μέσων έχει μειωθεί κάτι παραπάνω από αισθητά. «Είναι εξαιρετικά δύσκολο να πει κανείς τι και γιατί συμβαίνει», μας λέει ο κ. Καρλαύτης. «Οι λεωφορειακές γραμμές είναι πλέον 30% λιγότερες και τα δρομολόγια 50% αραιότερα. Πιθανότατα είναι θέμα κονδυλίων, και οι διοικήσεις δρουν σε κατάσταση «πανικού». Προσπαθούν να προσαρμοστούν σε ειδικές συνθήκες, αλλά το σφάλμα είναι πως όλα τα μέτρα που παίρνουν, η μείωση των δρομολογίων στο μισό, δεν εντάσσονται σε μια γενικότερη, μακρόπνοη στρατηγική», αναφέρει.



Θα δει τουλάχιστον η Αθήνα άσπρη μέρα όσον αφορά τις δύο ρόδες; «Το κίνημα των ποδηλατών θα συνεχίσει να αυξάνεται», προβλέπει ο κ. Καρλαύτης, και συμπληρώνει πως διαφαίνεται μια γενικότερη αλλαγή του αθηναϊκού lifestyle προς το οικολογικότερο. Όταν τον ρωτάμε, ωστόσο, αν πιστεύει ότι τα σχέδια που είχε ανακοινώσει το υπουργείο για κατασκευή ποδηλατόδρομου από την Κηφισιά ως το Φάληρο θα πραγματοποιηθούν, δεν μπορεί να πνίξει ένα αυθόρμητο γέλιο. «Δεν θα σας απαντήσω αν θα πραγματοποιηθεί, αλλά θα σας πω ότι πρέπει να πραγματοποιηθεί. Είναι μεγάλο λάθος, λόγω κρίσης, να περικόπτονται τέτοια σχέδια. Δυστυχώς, όπως και στην περίπτωση των λεωφορείων, έτσι κι εδώ τα πράγματα λειτουργούν σε κατάσταση συναγερμού και κάποια σημαντικά έργα θυσιάζονται».

Όσο για τα σχέδια του Rethink Athens, την πεζοδρόμηση της Πανεπιστημίου και την γενικότερη αναδιαμόρφωση του εμπορικού τριγώνου, ο κ. Καρλαύτης μας λέει: «Τους στόχους του προγράμματος τους θεωρώ ρεαλιστικούς. Αν λάβει την απαραίτητη πολιτειακή στήριξη, μπορεί να αλλάξει άρδην την εικόνα του κέντρου. Φυσικά, αυτό δεν θα γίνει ποτέ, και πρέπει να το καταλάβουμε αυτό, αν ο κόσμος συνεχίσει να θέλει να μετακινείται όπως σήμερα. Τότε ναι, για παράδειγμα, η πεζοδρόμηση της Πανεπιστημίου δεν θα αρέσει σε πολλούς».

Το κυριότερο όλων, όμως, ο πρόεδρος του Συλλόγου Ελλήνων Συγκοινωνιολόγων, θεωρεί πως είναι κάτι πέρα από τα έργα και τις αλλαγές στο κέντρο: «Κομβικής σημασίας είναι η παιδεία. Μέσα στην εκπαίδευση πρέπει να ενταχθεί πιο σωστά η έννοια της οδικής ασφάλειας. Μοιάζουμε να ξεχνάμε ότι οι Έλληνες είμαστε προτελευταίοι στην Ευρώπη σε θέματα οδικής ασφάλειας. Θεωρώ επιτακτικό να υπάρξει μεγάλη εκστρατεία πάνω σε αυτό το ζήτημα, χρειάζεται συνολική βελτίωση του επιπέδου της συνείδησής μας περί μετακίνησης», καταλήγει.

-Ποιο θα είναι το κέντρο της Αθήνας;
“Η Αθήνα είναι τόσο άσχημη, που υπάρχουν τεράστια περιθώρια βελτίωσης”, Γιώργος Πανέτσος, αρχιτέκτονας

(φωτό: Athens by Hills, Point Supreme Architects)

Ο Γιώργος Πανέτσος είναι Καθηγητής Αρχιτεκτονικής και Αστικού Σχεδιασμού στο Πανεπιστήμιο της Πάτρας, πρώην πρόεδρος του τμήματος Αρχιτεκτόνων, συνεπιμελητής της αρχιτεκτονικής επιθεώρησης ΔΟΜΕΣ, έχει διατελέσει επιστημονικός σύμβουλος του Δημάρχου Αθηναίων, και αποτελεί μέλος της κριτικής επιτροπής για την δεύτερη φάση του «Rethink Athens» - ίσως δεν υπάρχει καταλληλότερος άνθρωπος για να μας διαφωτίσει περί του μέλλοντος της Αθήνας. Και το κάνει με πολλές ενδιαφέρουσες και ανατρεπτικές παρατηρήσεις και ιδέες, τις οποίες μοιράστηκε με το in2life και σας τις μεταφέρουμε:

«Την Αθήνα μετά από δέκα χρόνια την φαντάζομαι με αισθητά μικρότερο πληθυσμό. Αυτό είναι καλό και κακό. Καλό, γιατί θα μειωθούν τα προβλήματα μετακίνησης, που προκύπτουν από τις ελλιπείς υποδομές – και σε συνδυασμό με την επέκταση του μετρό και την ελάττωση των ΙΧ, η πόλη θα γίνει κατά τι πιο βιώσιμη. Κακό, γιατί αν η Αθήνα είχε κάποια “παρουσία” διεθνώς ως σήμερα, την όφειλε στον πληθυσμό της. Περίπου τέσσερα εκατομμύρια άνθρωποι συνιστούν κρίσιμη μάζα, που κάνει την Αθήνα υπολογίσιμη και για κάτι άλλο, πέρα από την Ιστορία της. Βέβαια, αυτό σημαίνει πως η Αθήνα “υπάρχει” λόγω όγκου και όχι λόγο ποιότητας ζωής. Σκεφτείτε για παράδειγμα την θέση της σε σχέση με την Ζυρίχη, μια πόλη δέκα φορές μικρότερη, αλλά τόσες φορές “μεγαλύτερη” όσον αφορά την δημιουργική της παρουσία, τις επιστήμες, τις τέχνες, την καινοτομία. Πιστεύω, λοιπόν, πως πολλοί θα γυρίσουν στην επαρχία και θα υπάρξει αποσυμφόρηση», αναφέρει ο κ. Πανέτσος σχετικά με την Αθήνα του αύριο, και συνεχίζει με τα έργα που θεωρεί πως μπορούν να συνεισφέρουν σε αυτή την «αυριανή» εικόνα.



«Πολύ θετικό κατά την γνώμη μου είναι το έργο που ετοιμάζεται από το Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος στο Δέλτα του Φαλήρου. Αυτό το καταπληκτικό συγκρότημα της Εθνικής Βιβλιοθήκης, της Εθνικής Λυρικής Σκηνής και των πάρκων θα είναι τόπος σημαντικός, ελπίζω, σε διεθνές επίπεδο. Τόπος ανάλογης σημασίας με το “Νέο Μουσείο Ακροπόλεως”, το οποίο πολλή κριτική δέχθηκε, αλλά έχει μπει στην ζωή της πόλης. Πολλοί γονείς ξεκινούν για περίπατο με τα παιδιά τους στην Διονυσίου Αρεοπαγίτου, με πρωταρχική αφορμή ή τελικό προορισμό το Μουσείο. Όλο αυτό δείχνει πόσο πίσω βρίσκεται το επίπεδο των υπόλοιπων Μουσείων μας. Πέρα από την δυναμική παρουσία του Μουσείου Μπενάκη, τα υπόλοιπα μοιάζουν «πεπαλαιωμένα». Πάρτε για παράδειγμα το Αρχαιολογικό Μουσείο. Φιλοξενεί όλους αυτούς τους τεράστιους θησαυρούς, και παρά τις προσπάθειες, βγάζει σαν αίσθημα κάτι “παλιό”, κι αυτό πρέπει να το διορθώσουμε», μας λέει.

Η συζήτησή μας με τον κ. Πανέτσο συνεχίζεται με την ριζοσπαστική του πρόταση για ένα νέο κέντρο στην Αθήνα: «Η περιοχή γύρω από τον άξονα Ομόνοιας-Συντάγματος είναι ένα πολύ μικρό κέντρο για μια πόλη σαν την Αθήνα. Αυτό που προτείνω και θεωρώ πως είναι εφικτό, είναι ένα καινούριο κέντρο, το οποίο δεν μπορεί να βρίσκεται πουθενά αλλού, παρά στον Ελαιώνα. Αντί να ασχολούμαστε με τις ανεπιθύμητες χρήσεις της περιοχής και να εμμένουμε σε άλλες, όπως γήπεδο του Παναθηναϊκού με εμπορικά κέντρα, τζαμί, και όλα όσα είχαν προταθεί προ κρίσης, σκεφτείτε να βλέπαμε τον Ελαιώνα να αποκτά κτίρια και κήπους αντίστοιχα του Ζαππείου ή του Μουσείου της Ακρόπολης, καθώς και περιοχές κατοικίας και εργασίας υψηλής στάθμης. Θα μπορούσε να γίνει μια σύγχρονη μικρή πόλη μέσα στην πόλη, και μάλιστα αυτοχρηματοδοτούμενα, χωρίς να επιβαρυνθεί ο Έλληνας φορολογούμενος.

»Με αυτό τον τρόπο, θα αρθεί σε μεγάλο βαθμό και η πολικότητα των “Δυτικών και Ανατολικών Πραστίων” που υπάρχει σε κάποιο βαθμό ακόμη και σήμερα. Άλλωστε, ξέρετε, η δυτική Αθήνα κάνει μεγάλα βήματα. Το Περιστέρι έχει αναβαθμιστεί πολύ, διαθέτει μερικές από τις καλύτερες πλατείες της πόλης κατά την γνώμη μου, με καλή διαμόρφωση, όμορφα γλυπτά, απροσδόκητα πράγματα για τα αθηναϊκά δεδομένα», επισημαίνει.

Όπως τονίζει ο κ. Πανέτσος, χρειαζόμαστε γενικότερα έργα διεθνούς επιπέδου, ιδιαίτερα όταν ο ανταγωνισμός της γειτονικής Κωνσταντινούπολης είναι δριμύς. Κι ενώ κάτι δείχνει να επιτυγχάνεται στην περιοχή από το σημερινό κέντρο ως το Φάληρο, με έργα όπως η εγκατάσταση του ΕΜΣΤ στο Φιξ, το Δέλτα του Φαλήρου και το Μουσείο της Ακρόπολης, δεν φαίνεται φως στον ορίζοντα της υπόθεσης «Ελληνικό». Ο Γιώργος Πανέτσος ήταν ο άνθρωπος που προ δεκαεπτά ετών είχε εισηγηθεί μεταξύ άλλων αυτό που στην συνέχεια έγινε γνωστό ως πρόταση Μάνου, να δοθεί δηλαδή αντιπαροχή το Ελληνικό για να γίνουν με αυτά τα χρήματα μικρότερες και μεγαλύτερες διορθωτικές παρεμβάσεις στα υποβαθμισμένα διαμερίσματα του Δήμου Αθηναίων και όλες τις περιοχές του Λεκανοπεδίου που έχουν δυσμενή κοινωνικά και οικονομικά χαρακτηριστικά: «Δυστυχώς, πέσαμε πάνω στην ολιγωρία των κυβερνήσεων αλλά και στην μεγαλομανία ορισμένων δημάρχων. Μιλώ για προνομιούχους δήμους, όπως του Ελληνικού, οι οποίοι ενώ έχουν δίπλα τους τον Υμηττό και τη θάλασσα, ήθελεαν να γίνουν “το μεγαλύτερο πάρκο της Ευρώπης”. Ήταν παρανοϊκό, αν γινόταν αυτό το τεράστιο πάρκο, θα ποτιζόταν με νερό της ΕΥΔΑΠ. Σε συνέχεια του διεθνούς αρχιτεκτονικου διαγωνισμού του 2003-4, μάλιστα, είχε εκπονηθεί μια καταπληκτική μελέτη, αλλά έμεινε στα συρτάρια. Τώρα πια, σίγουρα θα υπάρξει κάποια εξέλιξη στο Ελληνικό, αλλά όχι αυτή που θα μπορούσε να υπάρξει, όταν είχαμε την ευκαιρία να πουλήσουμε γη σε πολλή καλή τιμή», μας λέει.



Τον ρωτάμε για την περίπτωση του Rethink Athens, στην δεύτερη φάση του οποίου είναι κριτής. «Οι προτάσεις που πέρασαν από την πρώτη φάση θα κριθούν τον Φεβρουάριο, επομένως δεν μπορώ να σας πω κάτι πάνω σε αυτές, αλλά ελπίζω ότι κάτι θα γίνει. Στην Πανεπιστημίου, για παράδειγμα, η ελπίδα είναι να αποκατασταθεί η ποιότητα που χάθηκε όταν από βουλεβάρτο με πλατιά πεζοδρόμια και δενδροστοιχίες, έγινε κλασικός αυτοκινητόδρομος», μας απαντά.

Αυτό που πρέπει να γίνει στο κέντρο, κατά την άποψη του κ. Πανέτσου, είναι να καταστεί και πάλι χώρος κοινωνικής συναναστροφής. «Η κατάσταση έχει φτάσει στον πάτο, και υπάρχουν σαφείς περιορισμοί λόγω των κοινωνικών προβλημάτων. Αν υπήρχαν τα κονδύλια, θα μπορούσαν να εξαγοραστούν ή να ανταλλαγούν οικοδομικά τετράγωνα, ώστε να δημιουργηθούν πάρκα, βιβλιοθήκες, χώροι δημόσιοι όπου δεν θα φοβούνται πια να έρχονται οι πολίτες. Άλλωστε, το κέντρο είναι εξαιρετική περιοχή για να μένεις. Ξέρετε τι θέα απολαμβάνεις από πολλά κτίρια στο κέντρο, όπου σήμερα κανείς δεν θέλει να μένει;

»Το κακό είναι ότι δεν υπάρχει πολεοδομικός και αστικός σχεδιασμός στην Αθήνα. Η λατρεία του “μικρομεσαίου” δεν επέτρεψε ποτέ και την ποικιλία – πρωτοποριακά έργα δεν έγιναν ποτέ γιατί εδώ όποιος αρχιτέκτονας διακρίνεται, του κόβουν το κεφάλι για να έρθει στο ύψος των υπολοίπων. Μόνο όσοι έχουν ταξιδέψει στο εξωτερικό μπορούν ίσως να αντιληφθούν γιατί η Αθήνα δεν είναι ωραία πόλη – αν δεν είχε την Ακρόπολη και το κλίμα της, κανένας δεν θα ήθελε να την επισκεφθεί. Όλα αυτά τα αναφέρω για να σας πω ότι η Αθήνα είναι τόσο άσχημη, που υπάρχουν τεράστια περιθώρια για αλλαγές και βελτιώσεις.

»Για να γίνει καλύτερη, πρέπει να γίνει αρχικά πιο ευχάριστη για τους κατοίκους της. Πώς θα είναι όμως ευχάριστη, όταν θεωρείς δεδομένο πως χρειάζεσαι μία ώρα για να πας στην δουλειά σου; Εδώ είναι που πρέπει να πειστεί ο κάθε κάτοικος ότι οι διάφορες περιοχές της πόλης δεν έχουν καμία ουσιαστική διαφορά μεταξύ τους. Γιατί να μένεις στην Αγία Παρασκευή και όχι στο Χαϊδάρι, αν η δουλειά σου είναι στα δυτικά; Ακόμη κι αν συγκρίνετε τις γειτονιές του Κολωνακίου με αυτές της Αχαρνών, θα δείτε πως εξωτερικά οι πολυκατοικίες και η ατμόσφαιρα δεν έχουν καμία ουσιαστική διαφορά. Μπορεί το εσωτερικό των σπιτιών στις μεν να είναι πλούσιο και στις δεν όχι, αλλά το περιβάλλον παντού στην Αθήνα, εκτός ελαχίστων εξαιρέσεων, είναι το ίδιο. Επομένως, το ζήτημα είναι για να γίνουν καλύτερα τα πράγματα να προαχθεί η ιδέα “Μείνε κοντά στην δουλειά σου”», αναφέρει.

Αισιόδοξος εμφανίζεται ο κ. Πανέτσος σχετικά με τις οικολογικές εξελίξεις: «Υπάρχει μια καταπληκτική εφεύρεση της Ε.Ε., που λέγεται ενεργειακό πιστοποιητικό. Αυτό θα επιβάλλει στα κτίρια να γίνονται από ενεργειακής πλευράς όλο και καλύτερα. Θα συνειδητοποιήσουμε και μόνοι μας την αναγκαιότητά του, όταν δούμε πως τα σπίτια μας δεν είναι σωστά μονωμένα και ότι πληρώνουμε πολύ περισσότερα απ’ ό,τι πρέπει για θέρμανση ή για δροσισμό», λέει.

Σημαντικό παράγοντα θεωρεί την συντονισμένη αλλαγή: «Όπως είπα, η Αθήνα είναι άσχημη, αλλά την σώζει η ομοιομορφία της, χάρη στην πολυκατοικία. Αν επιχειρήσουμε να αλλάξουμε κάτι ασυντόνιστα, ίσως η εικόνα γίνει χειρότερη. Πάρτε για παράδειγμα το βάψιμο των κτιρίων που επιχειρήθηκε το 2004 ενόψει Ολυμπιάδας. Αγνοήθηκε το πιο απλό πράγμα: Οι πολυκατοικίες του κέντρου είναι εξωτερικά καλυμμένες με αρτιφισιέλ, και πέραν της ρύπανσης δεν έχουν πάθει τίποτα εδώ και ογδόντα χρόνια. Η λύση για να καθαρίσεις το περίβλημά τους είναι η εξής απλούστατη: Να το πλύνεις. Αντ’ αυτού, μπογιατζήδες τα μπλάστρωσαν με χρώμα και εγκλώβισαν την βρομιά. Η αμάθεια και η τεμπελιά αποδεικνύουν γιατί τα πράγματα δεν πρέπει να γίνουν ασυντόνιστα.

»Δεν πρέπει να γίνουν ασυντόνιστα και χωρίς ανοιχτούς αρχιτεκτονικούς διαγωνισμούς. Αυτό έκανε και η Θεσσαλονίκη, και έστω με πολύ αργούς ρυθμούς έχει καταφέρει τεράστιες βελτιώσεις. Η Βαρκελώνη επίσης έγινε αυτό που είναι χάρη στους Ολυμπιακούς, ενώ η Αθήνα το μόνο που κατάφερε είναι να ξοδέψει χρήματα και της έμειναν πράγματα ανήκουστα, όπως μια Εθνική Πινακοθήκη, που επεκτάθηκε αυθαιρέτως και γνώρισε κλοπές ακριβώς επειδή το αυθαίρετο είχε “χαρτονένιους” τοίχους. Επικρατεί ένας απίστευτος επαρχιωτισμός, την στιγμή που έμειναν ανεκμετάλλευτα ταλέντα όπως του Βαλσαμάκη και των Αντωνακάκη. Δεν υπάρχει ούτε ένα δημόσιο κτίριο με την υπογραφή τους. Στους δήμους το μόνο έργο που γίνεται είναι να αλλάζονται τα πεζοδρόμια κάθε τέσσερα χρόνια – σε δουλειά να βρισκόμαστε. Αν χρειάζεται να αλλάξεις τα πεζοδρόμια, αυτό σημαίνει πως δεν τα έκανες καλά την προηγούμενη φορά. Εν ολίγοις, πρέπει να αλλάξουμε τον κακό μας εαυτό, και επαναλαμβάνω πως ακριβώς επειδή το επίπεδο είναι τόσο χαμηλό σε σχέση με άλλες πόλεις του κόσμου, υπάρχουν τεράστια περιθώρια βελτίωσης για την Αθήνα του αύριο», καταλήγει ο κ. Πανέτσος.