Μιλάει Φαρσί Ελληνικά: Στα άδυτα της ιρανικής πραγματικότητας

του Γιάννη Ασδραχά

Μία εθνική ποδοσφαιρική ομάδα κορασίδων τον Αύγουστο πανηγύρισε την νίκη της με αγκαλιές στον χλοοτάπητα. Στην αναμενόμενη εικόνα που ακολουθεί την νίκη το περίεργο ήταν πως τα κορίτσια φορούσαν μία στολή που διαφέρει από ό,τι έχει συνηθίσει το μάτι να αναγνωρίζει ως αμφίεση ομάδας. Αν και καλοκαίρι, τα χέρια ήταν καλυμμένα μέχρι τον καρπό ενώ στα πόδια το ύφασμα δεν άφηνε ούτε υποψία έκθετης σάρκας. Στο κεφάλι ένα σφιχτό σκουφί δεν άφηνε ούτε τρίχα να φανερωθεί.

Τα χρώματα της φανέλας ανήκουν στο Ιράν, που συμμετείχε στη διεθνή διοργάνωση των αγώνων νέων τις Σιγκαπούρης. Όμως πριν βγει η ομάδα στο τερέν έπρεπε να λυθεί ένα σημαντικό θέμα για την ισλαμική δημοκρατία, αυτό της στολής, ανάμεσα στην παγκόσμια αγωνιστική ομοσπονδία και την Ιρανική κυβέρνηση. Το «χιτζάμπ», που ερμηνεύεται ως σωστή ένδυση, και επιβάλλει σε όλες τις γυναίκες να έχουν καλυμμένο το κεφάλι κρίθηκε ως αντιαθλητικό από την ομοσπονδία. Για να αγωνιστεί στα διεθνή τερέν, η ομάδα έπρεπε να βρεθεί μία χρυσή τομή στην αμφίεση των αθλητριών που να ικανοποιεί τον ισλαμικό νόμο και την FIFA. Και βρέθηκε.

Κάθε φορά που η ομάδα κέρδισε τις αντίπαλες, μία λεπτή συχνότητα της έντασης του πανηγυρισμού γινόταν αντιληπτή στις γυναίκες που ζουν σήμερα στο σύγχρονο Ιραν και που μεταξύ τους έχουν αναπτύξει μία ιδιαίτερη αντίληψη στο να ξεπερνούν καταστάσεις άγνωστες στην κοινωνία που ζούμε, βρίσκοντας διέξοδο ανάμεσα σε συστοιχίες από συμπληγάδες που θέτει στην χώρα τους ο νόμος που εκπορεύεται από τα θρησκευτικά κλιμάκια.

Η εύρεση μίας μεσοβέζικης λύσης που εντέλει να ικανοποιεί όλες τις πλευρές με αμοιβαίες παραχωρήσεις -όπως συνέβη στο ποδοσφαιρικό περιστατικό- είναι ένας άτυπος κανόνας που ισχύει σε όλες τις βαθμίδες της κλίμακας όπου συμμετέχει η γυναίκα στο Ιράν. Οι λύσεις αυτές ίσως είναι πιο φανερές στην σημειολογία των εικαστικών, ειδικότερα στις γυναίκες που αποφάσισαν να αφοσιωθούν στην τέχνη -με την ενασχόληση τους να έχει την έννοια του δημιουργού- στο περιβάλλον της Ισλαμικής Δημοκρατίας του Ιράν: το έργο τους να μην αντιγράφει την ευκολία των αποδεκτών ή επίσημων μορφών έκφρασης, ούτε να προσθέτουν κύρος σε αυτό τα εύσημα του «αντικαθεστωτικού» ή του δικαιώματος της «ελευθερίας της έκφρασης» με έργα που θα αντανακλούν αυτήν την πολιτική. Και αυτό σε αλλότριο κοινό, κυρίως δυτικό, και όχι στην ίδια τους την πατρίδα. Αναμετρώνται με θάρρος σε μία χώρα που η ελευθερία στην τέχνη έχει διαφορετικό προσδιορισμό από αυτή που εννοείται στη δυτική «περιφέρεια».
 
Μία ακριβοθώρητη εικόνα του πνεύματος που επικρατεί στην τέχνη από θηλυκά χέρια παρουσιάζεται αυτό το διάστημα στον πειραματικό χώρο της Αθήνας «R 53» στην περιοχή της Πλάκας. Πρόκειται για τη νέα παραγωγή της εταιρίας εικαστικής, αρχιτεκτονικής και πολεοδομικής έρευνας «ΙCCA» με τίτλο η «Speak Farsi Greek: Sketching through The Walls» που στα ελληνικά μεταφράζεται ως «Μιλάει Φαρσί Ελληνικά - Ιχνηλατώντας τα Τείχη των Δογμάτων».

Δέκα ολόσωμα ισομεγέθη, ζωγραφικά πορτραίτα γυναικών ντυμένα όπως επιτάσσει η κοινωνική διαστρωμάτωση και συναναστροφή, η ηλικία αλλά πάντα με το «dress code» που επιβάλει το Ισλάμ, προδιαθέτουν τον επισκέπτη της έκθεσης. Τα έργα της Hoda Kashiha υπογραμμίζουν τον διαφορετικό αλλά και τον ίδιο ρόλο που έχουν οι γυναίκες στην κοινωνία της πάλαι ποτέ Περσίας.
 
Η βραβευμένη φωτογράφος σε διαγωνισμό των «Ηνωμένων Εθνών» Azadeh Akhlaghi φανερώνει μέσα από τα έργα της την γυναίκα και τον ρόλο της σε οικογενειακές, κοινωνικές και επαγγελματικές συναθροίσεις. Τα πρόσωπα που συμμετέχουν δεν «στήνονται» μπροστά στο φακό αλλά η φωτογράφος «φυλάκισε» ατόφιες στιγμές, με μία εξαίρεση: συμμετέχει στο πλάνο και η ίδια αποστασιοποιημένη από το πνεύμα της στιγμής. Μια κατάσταση που προσδιορίζει η καλλιτέχνης ως “Big Other”.

Στο επίκεντρο των έργων της Minoo Emadi βρίσκονται «τσαλακωμένα» πρόσωπα, γυναικών που αναδύουν την θέση της γυναίκας. Η θέση των έργων βρίσκεται στο πρώην αποχωρητήριο του κτηρίου -που έχει την αισθητική της δεκαετίας του πενήντα με «Νιαγάρα» και οβάλ λεκάνες λευκής πορσελάνης- ύστερα από θέληση της εικαστικού. Σκοπός της ήταν να παραλληλίσει την θεματική της με την ιδιωτικότητα του μέρους.

Τον ορισμό του χώρου που ορίζει παραδοσιακά την θέση της γυναίκας στο Ιρακ φωτογράφιζε με τα έργα της η Azadeh Akhlaghi. Παράδειγμα μία κουζίνα, όπου μπροστά από το έργο οριοθετείται η απόσταση των 1,83 εκατοστών, όσο και το μήκος του πάγκου.
Η τριαντάχρονη Homa Bazrafshan αποτυπώνει στον καμβά σε λευκό φόντο τον κύκλο της ζωής της γυναίκας στο Ιράν. Το οικογενειακό περιβάλλον, η ψυχολογία αλλά και η υποκρισία. Μία ζωή που είναι αλλά και δεν είναι ξεκάθαρη.

Η Bahar Taheri με μεγάλα σε διαστάσεις έργα και έντονα χρώματα αποτυπώνει την γυναίκα χωρίς κεφάλι, αλλά μόνο ως σώμα, όπως την αντιλαμβάνονται αρκετοί στην πατρίδα της. Σε ένα έργο μία γυναίκα εγκυμονούσα κρατά στοργικά την κοιλιά της. Το έργο βρίσκεται αντιμέτωπο με το σώμα μίας γυναίκας ντυμένο με τζιν που βρίσκεται μπροστά σε ένα ισλαμικό μοτίβο που σε κάποια σημεία την αγκαλιάζει, υπονοώντας τους άρρηκτους δεσμούς με την παράδοση. Η Naghme Aslani στο πιο περιγραφικό της έργο παρουσιάζει τέσσερις γυναίκες, που έχουν στραμμένο το βλέμμα τους σε διαφορετική κατεύθυνση αλλά αναδύουν την δύναμη της συνοχής. Γύρω του πινακίδες με την λέξη «Detour» με διαφορετικό όμως προσανατολισμό.

Η Nassim Pirhadi με μεγαλύτερη αφαιρετική διάθεση και διάχυτο συμβολισμό στο έργο της αποτυπώνει τον κύκλο της ζωής μίας γυναίκας από τα παιδικά χρόνια, στην ενηλικίωση, τον γάμο και τα παιδιά έως και τα γηρατειά, αφήνοντας υπόνοιες για την ανασφάλεια του μέλλοντος. Τέλος, ο μοναδικός άνδρας που συμμετέχει στην έκθεση είναι ο Alireza Bashir Rad. Στο παραστατικό έργο του παρουσιάζει μία γυναίκα ντυμένη επίσημα που κάθεται πάνω στην λεκάνη της τουαλέτας. Στο πρόσωπο της διαγράφεται η μελαγχολία επειδή δεν μπορεί να εκφραστεί με τον τρόπο που θέλει, δηλαδή ελεύθερα.

Οι καλλιτέχνες ανήκουν στην γενιά που αναδύθηκε την τελευταία δεκαετία στο Ιράν. Και όπως σημειώνεται, "τα 20 έργα της έκθεσης ταξιδεύουν τον επισκέπτη στα άδυτα της ιρανικής πραγματικότητας". Και τολμούν όπως συνεχίζεται να «αμφισβητήσουν ακόμα και τα «αυτονόητα» της ύπαρξης τους, οπλισμένοι με κριτική σκέψη και ερευνητική διάθεση, όπως ακριβώς έκαναν οι αρχαίοι Έλληνες φιλόσοφοι. Μιλούν δηλαδή, «φαρσί ελληνικά».

Χώρος αρχιτεκτονικής έρευνας «R53» (Μνησικλέους 4- 6, Πλάκα)
Διάρκεια εώς τις 10 Φεβρουαρίου 2011.