Παρίσι 1900: Στη χρονομηχανή της Εθνικής Πινακοθήκης

του Γιάννη Ασδραχά

Το νέον από τις επιγραφές των νυχτερινών κέντρων και η δυνατή αλλά σύντομη βοή από τα αυτοκίνητα που επιταχύνουν στην λεωφόρο είναι το περιβάλλον του ναού του Αγίου Σωστή, στις αρχές της Συγγρού. Η ταγμένη στον Άγιο με την ιδιότητα του Σωτήρα εκκλησία είναι ένα τάμα του βασιλιά Γεωργίου Α’, επειδή σε εκείνο το σημείο στα τέλη του 19ου ο μονάρχης γλύτωσε από μία απόπειρα δολοφονίας.
 
Τι σχέση μπορεί να έχει αυτό το εκκλησάκι, που από απόσταση «ξεγελά» η βυζαντινοπρεπής κατασκευή του, με την έκθεση «Παρίσι 1900» που αυτές τις μέρες παρουσιάζεται στους χώρους της Εθνικής Πινακοθήκης; Σχέση τέτοιου μάλιστα βαθμού ώστε αν ήταν κατορθωτό να έπρεπε αυτός ο κομψός ναΐσκος να εντάσσεται στους χώρους της έκθεσης;

Για την απάντηση πρέπει να ανατρέξουμε αρκετά πίσω, ήδη στο 1900, τη χρονιά που θέα του ναόσχημου κτηρίου -το οποίο δεν είχε καθαγιαστεί ακόμα- δεν ήταν η κεντρική άχαρη λεωφόρος της πόλης, αλλά οι όχθες του Σηκουάνα. Και το εσωτερικό του δεν ήταν καλυμμένο με εικονοποιημένα περιστατικά της Αγίας Γραφής, αλλά με τα έργα 26 επιφανών Ελλήνων καλλιτεχνών. Διότι το σημερινό εκκλησάκι δεν ήταν τότε παρά το ελληνικό περίπτερο στην μεγάλη διεθνή έκθεση του Παρισιού του 1900. Μία σιδηροκατασκευή του Γάλλου Αρχιτέκτονα Lucien Magne που βρισκόταν ανάμεσα στα περίπτερα της Σερβίας και της Σουηδίας. Οι ασπρόμαυρες φωτογραφίες της εμβληματικής έκθεσης με τον σημερινό Αγιο Σώστη να επιτελεί το έργο του «εκπροσώπου» της Ελλάδας είναι οι πρώτες εικόνες της έκθεσης «Paris 1900» της Εθνικής Πινακοθήκης.

Στους χώρους της, διακόσια αντικείμενα ανασυνθέτουν την αντανάκλαση στην τέχνη ενός κόσμου που ίσως υποσυνείδητα διαισθανόταν πως ο αιώνας που μόλις έμπαινε θα τον άλλαζε άρδην. Αυτή η νέα, όμως, εποχή ερχόταν με ένα ήρεμο πρελούδιο: μία νέα αισθητική που θα τον κάλυπτε ακόμη και στην καθημερινότητα του.

«Aρτ Νουβώ και Μοντερνισμός. Θησαυροί από το Petit Palais» είναι ολόκληρος ο τίτλος της έκθεσης που μας έρχεται δοκιμασμένη απ’ το κοινό του Παρισιού που πέρσι την υποδέχτηκε διθυραμβικά. Και προσφέρθηκε ως «αντίδωρο», της έκθεσης «Θησαυροί του αγίου Όρους» που το 2009 σύστησε στο Παρίσι τα ανεκτίμητα κειμήλια της χερσονήσου της Ορθοδοξίας.

Στους χώρους της Πινακοθήκης λοιπόν, όπως προδιαθέτει με τα σημείωμά του ο Δήμαρχος του Παρισιού Bertand Delanoe, ζωντανεύει η «περιπέτεια της καλλιτεχνικής δημιουργίας της πόλης, από τον ρεαλισμό της δεκαετίας του 1880 ως την εποχή των καλλιτεχνικών επαναστάσεων της πρωτοπορίας, περνώντας φυσικά από τον Ιμπρεσιονισμό». Το απαύγασμα αυτής της εποχής αποτυπώνεται με πίνακες, γλυπτά, σχέδια, φωτογραφίες, αφίσες, έπιπλα, κοσμήματα. Ένας συνδυασμός που εκτός από το διαχρονικό υλικό περιέχει και το εφήμερο, που συντάσσεται στις έντεκα θεματικές ενότητες της έκθεσης.

Τα ελληνικά έργα ζωγραφικής που ταξίδεψαν για την έκθεση σηματοδοτούν την έναρξη αυτής της διαδρομής. Η επιλογή τους στην καρδιά της γαλλικής πρωτεύουσας έγινε στην προκριματική «Δ΄ καλλιτεχνική έκθεση των Αθηνών» στο Ζάππειο Μέγαρο το 1899. Στην ειδική ενότητα βρίσκονται ξανά σε διπλανές θέσεις οι εμβληματικοί στην πορεία της ελληνικής ζωγραφικής πίνακες όπως η «Αθηναϊκή Βραδιά» του Ιάκωβου Ρίζου, ο «Γαλατάς σε ώρα Ανάπαυσης» του Νικηφόρου Λύτρα, η «Κυρία με το Σκυλάκι» του Παύλου Μαθιόπουλου, αλλά και η «Εαρινή Συμφωνία» του Νικόλαου Γύζη, που βρισκόταν στο γερμανικό περίπτερο.

«Συμπερασματικά, στην Παγκόσμια Έκθεση του 1900 στο Παρίσι είναι παρόντες Έλληνες ζωγράφοι με έργα που αντιπροσωπεύουν ποικίλες θεματικές και εκφράσεις, οι οποίες άλλωστε διακρίνουν εν γένει τον πολυσχιδή 19ο αιώνα που κλείνει ανοίγοντας το δρόμο για τις νέες διατυπώσεις του 20ου αιώνα», αναφέρει για τη συγκεκριμένη ενότητα η επιμελήτρια της έκθεσης, Μαρία Κατσανάκη.

Στην ενότητα για το Καθημερινό Παρίσι της εποχής κυριαρχούν τα πρόσωπα των αστών της Τρίτης Γαλλικής Δημοκρατίας που σαν από παραγγελία αποτύπωσεστο έργο του «Ημέρα Εγκαινίων στο Μέγαρο των Ηλισίων Πεδίων» ο Jean Andre Rixens. Αυτά τα καλοντυμένα εύρωστα άτομα, στημένα σύμφωνα με τις διατάξεις του savoir vivre βρίσκονται σε αντιδιαστολή με τον περιπατητή «Φιλόσοφο» του Jules Adler και την εικόνα του παζαριού της Πόλης του Φωτός στο έργο «Κεντρική Αγορά της Πόλης» του Leon Augostin Lhermitte.

Το «Petit Palais», ο εκθεσιακός χώρος, σήμερα σημαντικό μουσείο του Παρισίου ανεγέρθηκε ειδικά για να φιλοξενήσει την μεγάλη διεθνή έκθεση. Ο χώρος στο μεσοπάτωμα της Πινακοθήκης είναι αφιερωμένος στο χρονικό της κατασκευής του.Περιέχει τα σχέδια του αρχιτέκτονα Charles Louis Girault, φωτογραφίες, πίνακες και γκραβούρες της εποχής αλλά και περιοδικά που κάλυψαν ρεπορταζιακά την ημέρα των εγκαινίων.

Το παρισινό τοπίο αποτελεί μία ακόμη ιδιαίτερη ενότητα, με προβεβλημένη την εξοχή και τις χάρες της, που έγιναν προσιτές με την εξέλιξη του σιδηρόδρομου. «Εκεί υιοθετούν μια ζωγραφική πιο ελεύθερη, πιο εκφραστική, παρατηρώντας τα παιχνίδια του φωτός με το υγρό στοιχείο μέσα σε ένα τοπίο που φέρει ήδη τα πρώτα σημάδια της ανθρώπινης παρέμβασης και του εξαστισμού», σημειώνει η Ιsabelle Collete, επιμελήτρια του Μουσείου Καλών Τεχνών της πόλη του Παρισιού. Στα έργα της ενότητας με κυρίαρχες τις επιταγές του ιμπρεσιονιστικού κινήματος η εξοχή και η πόλη αναπαρίστανται από καλλιτέχνες όπως οι Pierre Louis Vauthier, Albert Lebourg, Camille Pissarro κ.ά.

«Προϊόν» ενός έρωτα που άφησε τη λάμψη του πάνω στο καμβά είναι ίσως το πιο εντυπωσιακό έργο της έκθεσης: η προσωπογραφία της ντίβας Σάρα Μπερνάρ από τον ζωγράφο Georges Clairin που υπήρξε σύντροφος της. Η ηθοποιός που σαγήνεψε και μάγεψε τόσο στην σκηνή όσο και στα σαλόνια της παρισινής κοινωνίας στο μεγάλων διαστάσεων έργο της απλώνεται χαλαρή σε έναν καναπέ κρατώντας μία βεντάλια από φτερά στρουθοκαμήλου στα δάκτυλά της. Η χαρά της ζωής αποτυπώνεται στα πρόσωπα των γυναικών: της Παριζιάνας στο έργο του Charles Giron, της κυρίας Louis Rosenau του Antonio De La Gandara, του κοριτσιού με το ποδήλατο του Leon Commere και της έφιππης νεαρής του Jacques Emile Blanche.

«Η ενότητα της «Παριζιάνας» είναι σαν να αναδύεται μέσα από τις μαγικές σελίδες της «Αναζήτησης του χαμένου χρόνου». Είναι, άλλωστε, η εποχή που ενέπνευσε το θρυλικό μυθιστόρημα του Marcel Proust και οι υπέρκομψες κυρίες που βλέπουμε στους πίνακες της έκθεσης, ζωγραφισμένες από ακαδημαϊκούς της μόδας αλλά και από ιμπρεσιονιστές, όπως ο Renoir και η Berthe Morisot, μοιάζουν με μετενσαρκώσεις της Odette και της Madame de Guermantes. Αναδίδουν το ίδιο μελαγχολικό άρωμα. Ιδανική ενσάρκωση της Μπελ Επόκ, η Sarah Bernhardt διεκδικεί πρωταγωνιστικό ρόλο όχι μόνο στις σκηνές της Ευρώπης και Αμερικής όπου διέπρεψε, αλλά, έναν αιώνα μετά, και στην έκθεσή μας», σημειώνει η διευθύντρια της Εθνικής Πινακοθήκης Μαρίνα Λαμπράκη-Πλάκα.

Το κλίμα της εποχής συμπληρώνεται με χαρακτικά του Toulouse Lautrec μαζί με τις πασίγνωστες αφίσες του. «Οι διακοσμητικές τέχνες δεν θα μπορούσαν να λείπουν από την έκθεση. Άλλωστε, αυτές σφράγισαν την εποχή και εξασφάλισαν την επιβίωσή της, αφού για πολλές δεκαετίες και μέχρι σήμερα δεν έπαψαν να έχουν φανατικούς οπαδούς», συμπληρώνει η διευθύντρια της Πινακοθήκης για την ενότητα της έκθεση όπου παρουσιάζεται η εξάπλωση του κινήματος της Art Nouveau, η οποία εντέλει επέβαλε ως μόδα τον φυσικό διάκοσμο.

Παρουσιάζονται, επίσης, σχέδια για κοσμήματα σχεδιαστών που δούλευαν για σπουδαίους οίκους, όπως ο Lalique ή ο Cartier. Επίσης, πολύτιμα βάζα με την υπογραφή του Galle καθώς και έπιπλα. Τα αντικείμενα είναι πλαισιωμένα από λιθογραφίες-μελέτες για τη διακόσμηση Μοντέρνων εσωτερικών χώρων.

Η έκθεση συνοδεύεται από δίγλωσσο κατάλογο 328 σελίδων (ελληνικά-γαλλικά), με κείμενα των Gilles Chazal (Διευθυντή του Petit Palais), Μαρίνας Λαμπράκη-Πλάκα (Διευθύντριας της Εθνικής Πινακοθήκης), Μαρίας Κατσανάκη (Επιμελήτριας της Εθνικής Πινακοθήκης), Charles Villeneuve de Janti, Isabelle Collet, Maryline Assante di Panzillo, Dominique Morel (Επιμελητών της Γαλλικής Πολιτιστικής Κληρονομιάς), Martine Chazal (Ιστορικού της τέχνης του κοσμήματος), Μαριλένας Κασιμάτη (Επιμελήτριας της Εθνικής Πινακοθήκης) και Μαρίας Γυπαράκη. Ο αρχιτεκτονικός σχεδιασμός της ανήκει στην Λορέττα Γαΐτη.

Info:
«Παρίσι 1900/ Αρ νουβώ και Μοντερνισμός, Θησαυροί από το μουσείο Petit Palais»
Εθνική Πινακοθήκη - Μουσείο Αλεξάνδρου Σούτζου (Βασιλέως Κωνσταντίνου 50, τηλ.: 210 7235857)
Ώρες λειτουργίας: Δευτέρα, Τετάρτη, Πέμπτη, Παρασκευή, Σάββατο: 09.00 - 15.00, Τρίτη: κλειστά, Κυριακή: 10.00 - 14.00
Διάρκεια: Έως 28 Φεβρουαρίου 2011