Μοντερνισμός: Και όμως πέρασε και από τα Βαλκάνια

του Γιάννη Ασδραχά

Ένα ένα τα κράτη των Βαλκανίων στις αρχές του 20ού αιώνα όριζαν την οντότητά τους μετά από αιώνες «οθωμανικής νάρκης», χαράζοντας αιματηρά τα σύνορα τους και συνάμα αναζητώντας ή πλάθοντας εθνικές ταυτότητες. Η αισθητική αυτού του τυφώνα της αλλαγής αναζήτησε έναν ορισμό και μέσω της τέχνης. Και κυρίως εκφράστηκε με το βλέμμα των καλλιτεχνών προσανατολισμένο «δυτικόστροφα» προς το κίνημα του μοντερνισμού. Του ρεύματος που γεννήθηκε στα μέσα του 19ου αιώνα στη Δυτική Ευρώπη και σάρωσε την μέχρι τότε παγιωμένη αντίληψη για το τι είναι Τέχνη.

Ένα νέο καλλιτεχνικό ρεύμα
Οι καλλιτέχνες που υιοθέτησαν τις απόψεις του συγκρούστηκαν με τους μονολιθικούς και φαινομενικά απαράβατους κανόνες που όριζαν το πώς πρέπει να διοχετεύεται η έμπνευση στο έργο. Στεγανά θρυμματίστηκαν και η ελευθερία «ξεκλείδωσε» μαγικά τη δημιουργικότητα των καλλιτεχνών αποτυπώνοντας την εσωτερικότητα τους με μία γλώσσα που δεν ήταν πλέον υπάκουη σε νόρμες.

Αυτό το πνεύμα πότισε τους καλλιτέχνες των Βαλκανίων. Στις χώρες τους, που μετρούσαν δεκαετίες εθνικής ελευθερίας, η έκφραση μέσω των πλαστικών τεχνών είχε παγιωθεί σε μία ταπεινή αλλά πλήρη παραδοσιακή τεχνική. Καθηλωτική, μη ανανεώσιμη αλλά προσαρμοσμένη στις ελάχιστες απαιτήσεις που υπήρχαν για την τέχνη. Οι νέοι καλλιτέχνες στο ξημέρωμα του αιώνα των μεγάλων αλλαγών, διαδέχθηκαν την γενιά που έπιασε το νήμα της δυτικής τέχνης μιμητικά. Θυσιάζοντας τη διαφορετικότητα και την έμπνευσή τους πολλές φορές, ώστε να μοιάζουν τα έργα τους όσο το δυνατόν περισσότερο στα «πρωτότυπα». Οι θιασώτες του μοντερνισμού στα Βαλκάνια, δεν «πλήρωσαν» αυτό το τίμημα. Άλλωστε το μανιφέστο του κινήματος -και η ίδια η φύση του- διακήρυσσε την ελευθερία. Με ιχνηλάτη τον μοντερνισμό μια ολόκληρη γενιά απέδωσε γόνιμα τις πρώτες ύλες που θησαύριζε στην δεξαμενή των ερεθισμάτων της.

Η έκθεση
Μία μεγάλη έκθεση που με την σαφήνεια του ντοκουμέντου μεταφέρει την αντανάκλαση του Μοντερνισμού στην Ελλάδα, την Βουλγαρία και την Ρουμάνια, ανοίγει την πύλες της στις 11 Μαρτίου στο Μουσείο «Θεοχαράκη» ( Βασιλίσσης Σοφίας 9 και Μέρλιν 1). Εχει τίτλο «Πρόσωπα του Μοντερνισμού: Βουλγαρία, Ελλάδα, Ρουμανία. Ζωγραφική 1910-1940» και θα καταλύσει στην Αθήνα με τον αέρα ενός... ταξιδιού. Το «υλικό» της έκθεσης μεταφέρει τις εντυπώσεις μιας διαδρομής σε χώρους τέχνης στο Βουκουρέστι και στη Σόφια.

«Για όσους δεν γνωρίζουν καλά την ιστορία της τέχνης της Ανατολικής και Νοτιοανατολικής Ευρώπης, ο τίτλος της, μπορεί να φαίνεται οξύμωρο σχήμα», σημειώνεται από τους επιμελητές της. Οι οποίοι εν συνεχεία (μας) ερωτούν: «Στη συνείδηση των περισσοτέρων τα Βαλκάνια είναι εντυπωμένα ως μία περιοχή βυθισμένη σε συνεχή διαμάχη; Με περισσότερες πιθανότητες να συμμετάσχουν σε μαζική αιματοχυσία παρά σε ένα κίνημα της σύγχρονης τέχνης; Επιπλέον, το μοντέρνο κίνημα ήταν στην αποκλειστική αρμοδιότητα των βιομηχανικά αναπτυγμένων δυτικών εθνών;».

Η έκθεση δεν δίνει απλώς τις «απαντήσεις», αλλά φιλοδοξεί να συμβάλλει στη διάλυση των προκαταλήψεων, τεκμηριώνοντας, παράλληλα, το κομμάτι της ιστορίας της τέχνης για το συγκεκριμένο τμήμα της Ευρώπης. Αποκαλύπτει επίσης τα πολλαπλά επίπεδα της βουλγαρικής, ελληνικής και ρουμάνικης πρόσληψης των ιδεών, μορφών και τεχνικών που αναπτύχθηκαν στις Μητροπόλεις της Δυτικής Ευρώπης, μέσα σε μια διαδικασία ριζικής μεταμόρφωσης των τοπικών εικαστικών ανησυχιών.

Το αποτέλεσμα είναι ο εμπλουτισμός του πλούτου και του εύρους της πολιτιστικής δραστηριότητας στο γεωγραφικό κομμάτι που θεωρήθηκε «περιφέρεια» και η συνειδητοποίηση της σημασίας της σύγχρονης τέχνης για τη σύσταση μιας ευρωπαϊκής πολιτιστικής ταυτότητας.

Οι συμμετοχές
Στην έκθεση συμμετέχουν 55 διακεκριμένοι καλλιτέχνες από τη Βουλγαρία, τη Ρουμανία και την Ελλάδα με 120 αντιπροσωπευτικούς τους πίνακες που σφραγίζουν την πορεία του Μοντερνισμού στις χώρες τους. Πρόκειται για καλλιτέχνες οι οποίοι είτε σπούδασαν είτε εργάστηκαν στα πολιτιστικά κέντρα της Ευρώπης, «ανοιχτοί» σε κάθε επιρροές κατά την διάρκεια της μαθητείας τους όταν επέστρεψαν στην πατρίδα τους μετέφεραν τους ασκούς της καλλιτεχνικής ανανέωσης.

Η ιδιαιτερότητα του κινήματος του Μοντερνισμού στην «δική μας» περιφέρεια της Ευρώπης σκιαγραφείται μέσα από τον πλούτο των εκθεμάτων.

Από την Ελλάδα συμμετέχουν οι: Κωνσταντίνος Παρθένης, Δημήτριος Γαλάνης, Κωνσταντίνος Μαλέας, Θεόφραστος Τριανταφυλλίδης, Νικόλαος Λύτρας, Μιχάλης Οικονόμου, Γιώργος Μπουζιάνης, Σπύρος Παπαλουκάς, Περικλής Βυζάντιος, Γεράσιμος Στέρης, Νίκος Χατζηκυριάκος-Γκίκας, Νίκος Εγγονόπουλος, Γιάννης Τσαρούχης και Διαμαντής Διαμαντόπουλος. Από τη Βουλγαρία συμμετέχουν οι: Nikola Petrov, Alexander Mutafov, Goshka Datsov, Elena Karamihaylova, Boris Georgiev, Tseno Todorov, Nikola Marinov, Yordan Kyuvliev, Ivan Milev, Vladimir Dimitrov - Maistora, Nikola Tanev, Ivan Boyadzhiev, Sirak Skitnik, Ivan Penkov, Kiril Tsonev, Vera Nedkova, Ivan Nenov, Georges Papazoff, Nikolay Abrashev, Ivan Abrashev, Vasil Zahariev, Pencho Georgiev και Jules Pascin. Από τη Ρουμανία συμμετέχουν οι: Brauner Victor, Daniel Henri, Greceanu Olga, Iancu Marcel, Iorgulescu Yor Petre, Iser Iosif, Mattis Teutsch Hans, Maxy M.H., Michailescu Corneliu, Perahim Jules, Phoebus Alexandru, Popescu Vasile, Popp Sabin, Ramniceanu Merica, Schmierer Roth Lola, Segal Arthur, Sterian Margareta και Tonitza Nicolae.

Τα έργα από την Βουλγαρία και τη Ρουμανία προέρχονται από τις συλλογές του Εθνικού Μουσείου Τέχνης της Ρουμανίας και του Εθνικού Μουσείου Εικαστικών Τεχνών της Βουλγαρίας. Τα ελληνικά έργα ανήκουν στις συλλογές: Εθνικής Πινακοθήκης-Μουσείο Αλεξάνδρου Σούτζου, Alpha Bank, Δημοτικής Πινακοθήκης Λάρισας-Μουσείου Γ. Ι. Κατσίγρα, Ιδρύματος Τσαρούχη, Ιδρύματος Εικαστικών Τεχνών και Μουσικής Β. & Μ. Θεοχαράκη, Πινακοθήκης Αβέρωφ, Δημοτικής Πινακοθήκης Θεσσαλονίκης και ιδιωτών.


Η τελευταία μεγάλη εκδήλωση της έκθεσης είναι οι εργασίες του διεθνούς Συμποσίου, που θα πραγματοποιηθεί στο Ίδρυμα Θεοχαράκη (23 εώς και 25 Απριλίου). Στο συμπόσιο θεωρητικοί, ιστορικοί της τέχνης αλλά και καλλιτέχνες, θα κληθούν να επεξεργαστούν θέματα όπως η πολιτιστική και η εθνική ταυτότητα του μοντερνισμού κ.ά., με σκοπό την κατανόηση της ιστορικής πρωτοπορίας και της σύγχρονης τέχνης στα Βαλκάνια.
 
Παράλληλα με την έκθεση θα πραγματοποιηθούν στο Ιδρυμα Θεοχαράκη συναυλίες και συζητήσεις, με τη συμμετοχή καλλιτεχνών από τις τρεις χώρες. Τη συνολική επιμέλεια της πολυπρόσωπης αυτής έκθεσης για τις τρεις χώρες έχουν αναλάβει οι: Mariana Vida, Irina Genova και ο Τάκης Μαυρωτάς. Ο συντονισμός του εγχειρήματος ανήκει στο Ίδρυμα Β. & Μ. Θεοχαράκη.

Μάλιστα με την ευκαιρία της έκθεσης εκδόθηκε τετράγλωσσος πολυσέλιδος κατάλογος, με πρόλογο του Επιτρόπου Εκπαίδευσης και Πολιτισμού της Ευρωπαϊκής Ένωσης, Ján Figel.

Info:
Διάρκεια έκθεσης: έως τις 9 Μαΐου. Ώρες λειτουργίας Δευτέρα, Τετάρτη, Σάββατο, Κυριακή: 10:00-18:00. Πέμπτη, Παρασκευή: 10:00-22:00. Τρίτη: κλειστά