O άγνωστος Miro στον Ελληνικό Κόσμο: Όσα περιμένουμε να δούμε

του Γιάννη Ασδραχά

Δύο διαστάσεις και ένας αντικατοπτρισμός ενός καλλιτέχνη που αψήφησε τις νουθεσίες της φόρμας, προσπέρασε τα καθορισμένα όρια έκφρασης και ανέτρεψε για πάντα τον ορισμό της εικαστικής έκφρασης θα αποκαλυφθούν στις 22 Φεβρουαρίου στο αθηναϊκό κοινό. Ο λόγος για μια έκθεση αφιερωμένη σε έναν από τους δημιουργούς που διαμόρφωσαν μέσα από το έργο τους τον τρόπο που αντιλαμβάνεται ο άνθρωπος της εποχής μας την σύγχρονη τέχνη, τον Χουάν Μιρό.

Στην αίθουσα του «Θεάτρου» του Κέντρου Πολιτισμού «Ελληνικός Κόσμος» οι ‘πτυχώσεις’ της ιδιοσυγκρασίας του πολυδιάστατου Ισπανού εικαστικού φωτίζονται σε δύο διαστάσεις. Διαγράφονται μέσα από ελαιογραφίες που δημιούργησε την τελευταία περίοδο της ζωής του, από το 1976 έως το 1981, και , ταυτόχρονα, από μία πλούσια συλλογή από πρωτότυπα χαρακτικά.

Ο αυθεντικός αντικατοπτρισμός συντελείται μέσω του φωτογραφικού υλικού που περιέχει τις σπάνιες στιγμές που ο Χουάν Μιρό άφησε να «κλέψει» το είδωλό του ο φωτογραφικός φακός. Τυχεροί χειριστές του κλείστρου της κάμερας οι Jean-Marie del Moral και Francesc Catalá-Roca.

Το εικαστικό γεγονός που θα υποδεχθεί το αθηναϊκό κοινό είναι «απόσταγμα» της έκθεσης που ήδη φιλοξενήθηκε στη Θεσσαλονίκη το φθινόπωρο που πέρασε.

Τα έργα συνδέει ένας κοινός παρανομαστής. Είναι όλα δείγματα της δημιουργικής περιόδου του καλλιτέχνη στο εργαστήρι του στην Μαγιόρκα. Την έκθεση επιμελείται ο Μάριος Ελευθεριάδης, εικαστικός και καθηγητής στην Ανωτάτη Εθνική Σχολή Καλών Τεχνών στη Λιμόζ-Ομπισόν- Γαλλία. Η σχέση του με τον Ισπανό Καλλιτέχνη είναι «ειδική»: το 2001 είχε βραβευθεί στο διαγωνισμό που οργανώνει το ίδρυμα Μιρό της Μαγιόρκας.

Ο Χαράκτης Μιρό
Με την εγχάρακτη διάσταση της τέχνης ασχολήθηκε ο Μιρό στα τέλη της δεκαετίας του ’20. Ήταν η εποχή που ο καλλιτέχνης βίωνε μία περίοδο εκφραστικής κρίσης που τον οδήγησε σε μη ζωγραφικά μέσα έκφρασης. Η είσοδός του στις γραφικές τέχνες προέκυψε χάρη στη σχέση και τη φιλία του με έναν κύκλο ποιητών και συγγραφέων που γνώρισε το 1925 στο Παρίσι.

Μυήθηκε με την τέχνη της χαλκογραφίας το 1938, και μία δεκαετία αργότερα ήρθαν στη δημοσιότητα οι πρώτες του ξυλογραφίες. Εικονογράφησε πολλά βιβλία συγγραφέων αλλά την δεκαετία του ’60 αφοσιώθηκε στις γραφικές τέχνες.

Επιθυμία του καλλιτέχνη ήταν να κάνει την τέχνη του πιο προσιτή στο κοινό. Σε αυτήν την κατεύθυνση η αλλαγή της έννοιας του μοναδικού έργου και η εμφάνιση μεγάλου αριθμού αντιτύπων των δημιουργιών του αποτέλεσαν για τον καλλιτέχνη εξαιρετικό δημιουργικό μέσο. Εκείνη τη δεκαετία συνεργάζεται με σημαντικούς χαράκτες, οι οποίοι συμμετείχαν ενεργά στη δημιουργία των έργων του. Το τελικό αποτέλεσμα διαμορφώνεται από αυτό το ομαδικό σύστημα εργασίας, όπου οι αριστοτέχνες τυπογράφοι και ο καλλιτέχνης συνεργάζονται, ανταλλάσσουν συστάσεις και εμπειρίες. Εντέλει επιτυγχάνει τεχνική αρτιότητα στο έργο του. Εκείνα τα χρόνια θα προκύψει μια οργιώδης παραγωγή γραφικών έργων με χιλιάδες εκτυπώσεις και πάνω από εκατό εικονογραφημένα βιβλία.

Η κληρονομιά από την παραγωγή γραφικών έργων του Μιρό είναι μεγάλη αλλά και πλούσια σε θεματολογία, μορφή και τεχνική. Ένα μεγάλο μέρος αυτής της παρακαταθήκης του ισπανού καλλιτέχνη φωτίζεται στην έκθεση με μακέτες, μήτρες, δοκίμια εκτύπωσης, bon à tirer και εκτυπώσεις από την ώριμη περίοδό του.

Τα έργα αυτά γεννήθηκαν στα εργαστήριά του Μιρό που ξεκίνησαν να λειτουργούν το 1962 στη Μαγιόρκα και στο εργαστήριο που του έχτισε ο αρχιτέκτονας José Lluis Sert.

Σήμερα, 26 χρόνια από τον θάνατο του ιδρυτή τους, εξακολουθούν να είναι ενεργά χάρη στη δημιουργική ώθηση άλλων καλλιτεχνών.

«Το όνειρό μου, όταν θα μπορέσω να εγκατασταθώ κάπου, είναι να έχω ένα πολύ μεγάλο εργαστήριο, για να έχω χώρο και πολλούς πίνακες. Θα ήθελα να δοκιμάσω τον εαυτό μου στην κεραμική, στο τύπωμα, να έχω μια πρέσα» έλεγε ο ίδιος ο καλλιτέχνης, ενώ για τον χώρο του εργαστηρίου έλεγε μετά από χρόνια «κάθε αντικείμενο που είχε περισυλλεχθεί τυχαία σ’ έναν περίπατο, που είχε αποσταλεί από κάποιον φίλο ή αγοραστεί από κάποιο μικρομάγαζο που δεν το έπιανε το μάτι, είχε βρει εκεί τη σωστή του θέση και ακτινοβολούσε μέσα στο εργαστήριο, με τη συγκρατημένη βία ενός βέλους έτοιμου να σκίσει τον αέρα».

Τα έργα χαρακτικής στην έκθεση
Στην έκθεση παρουσιάζονται τα πρωτότυπα χαρακτικά έργα από τις σειρές «Els gossos» (Τα σκυλιά), «Gens de la mer» (Άνθρωποι της θάλασσας) και τη σειρά «Fundacio Palma».
* Τον τίτλο τα «σκυλιά» έδωσε στη σειρά ο ίδιος ο Μιρό ύστερα από το εξής περιστατικό: όταν οι μήτρες με τα έργα στέγνωναν, πλησίασαν κάποια σκυλιά για να γλείψουν τις πλάκες. Τα δελέασε η ζάχαρη που υπήρχε πάνω στις μήτρες. Η γλυκαντική ουσία είχε χρησιμοποιηθεί σε μία από τις τεχνικές που εφαρμόστηκαν, την οξυγραφία. Τα σκυλιά άφησαν και την υπογραφή τους σε κάποιες από τις μήτρες, τα σημάδια από τις πατούσες τους. Αυτά τα χνάρια απαθανατίστηκαν από τον καλλιτέχνη στις εκτυπώσεις της σειράς.

Η σειρά αποτελείται από εννέα εκτυπώσεις που έγιναν με διαφορετικές τεχνικές, όπως η οξυγραφία, η τονική οξυγραφία και η οξυγραφία με ζάχαρη. Υλοποιήθηκε στα εργαστήρια του Son Boter στην Πάλμα της Μαγιόρκα με αφετηρία το 1976, αλλά τα 30 αντίτυπα της έκδοσης τυπώθηκαν το 1979 στη Βαρκελώνη.
* Η εκτύπωση της σειράς «Ίδρυμα Πάλμα» έγινε πέντε χρόνια μετά τον θάνατο του καλλιτέχνη το 1988. Αφετηρία ήταν ένα bon à tirer του Miró. Ο χαράκτης και τυπογράφος αυτής της σειράς ήταν ο Χοσε Τοραμπλα που είχε δουλέψει μαζί με τον Μιρό στην εικονογράφηση του El llibre dels sis sentits (Το βιβλίο των έξι αισθήσεων, 1981). Η σειρά αποτελείται από πέντε εκτυπώσεις που έγιναν με τις τεχνικές της οξυγραφίας, της τονικής οξυγραφίας και του καρβιδίου και εκδόθηκε σε 80 αντίτυπα.

*Η σειρά «Άνθρωποι της θάλασσας» αποτελείται από δεκατρείς εκτυπώσεις που δημιουργήθηκαν του 1990. Αφετηρία για αυτήν την σειρά ήταν ένα bon à tirer του Μιρό με ημερομηνία 19 Ιουνίου 1981. Ο Ντανιέλ Λελονγκ εξέδωσε 60 αντίτυπα σε χαρτί Rives, αριθμημένα και υπογεγραμμένα στη μήτρα.

Εκθέσεις φωτογραφίας των Catalá-Roca και Jean-Marie del Moral
Την εποχή που οι φωτογράφοι νέταραν τον φακό τους στα χαρακτηριστικά του προσώπου του Χουάν Μικρό εκείνος διένυε τα τελευταία χρόνια της ζωής του. Ο καλλιτέχνης είχε μία ιδιαιτερότητα. Ενοχλούνταν από την παρουσία άλλων όταν δούλευε στο εργαστήριό του. Πόσο μάλλον όταν στόχευε πάνω του μία κάμερα. Τα στιγμιότυπα που κατάφεραν να κλέψουν από την δημιουργική του δραστηριότητα αποτελούν σημαντικά ντοκουμέντα.

Πέρα από την αξία τους ως τεκμήρια, οι φωτογραφίες της έκθεσης είναι ένα σπουδαίο παράδειγμα του έργου του Catalá-Roca, ο οποίος θεωρείται ένας από τους σημαντικότερους Ισπανούς φωτογράφους της μεταπολεμικής περιόδου, ειδικά της δεκαετίας του ’50. Η τριαντάχρονη σχέση του με τον Miró, φιλική και επαγγελματική, αποτυπώνεται σε αυτό το φωτογραφικό υλικό.

Παράλληλα, μέσα από τις φωτογραφίες του Jean-Marie del Moral, ο θεατής μπορεί να αισθανθεί τον οικείο Miró, σε στιγμές δημιουργίας των έργων και με αυτόν τον τρόπο να διακρίνει τον τρόπο εργασίας και την προσωπικότητά του. Ο Jean-Marie del Moral θυμάται γλαφυρά: «Έτος 1978. Ξαναβλέπω τη Βαρκελώνη. Ο Φράνκο εξαφανίστηκε και ένας αέρας ελευθερίας πνέει πάνω από την πόλη. Ένα περιοδικό με έστειλε στην Ισπανία, εμένα, τον γιο εξόριστων δημοκρατών, για να φωτογραφίσω μερικούς διανοούμενους».

Για την επαφή του με τον καλλιτέχνη αναφέρει πως «τον φωτογράφισα στην Πάλμα ντε Μαγιόρκα. Καθόταν σε μία ψάθινη πολυθρόνα και κοιτούσε τα έργα του, τα εν εξελίξει έργα του. Στο εργαστήριό του κυριαρχούσε το λευκό παρά τα έντονα χρώματα των μισοτελειωμένων πινάκων του που καταλάμβαναν το μεγαλύτερο μέρος του και βρίσκονταν ακουμπισμένοι στον τοίχο, σε κάποιο τραπέζι ή στο μικρό καλοριφέρ».

Ο Μιρό όπως συνεχίζει ο φωτογράφος ξέχασε γρήγορα την παρουσία του και τον άφησε να περιφέρεται στο χώρο. «Όλα ήταν σιωπηλά. Μόλις που ακούγονταν κάποιοι ήχοι από κελαηδίσματα πουλιών τα οποία αψηφούσαν τη ζέστη που έκανε έξω και ερχόταν να χαιρετήσουν φιλικά την ησυχία και την κατάνυξη του χώρου», καταλήγει την αφήγηση του ο Jean-Marie del Moral.

Οι φωτογραφίες που παρουσιάζονται στην έκθεση είναι αντιπροσωπευτικές του έργου του φωτογράφου, και ανήκουν στο Φωτογραφικό Αρχείο COAC της Βαρκελώνης.

Όλο το υλικό της έκθεσης προέρχεται από το Ίδρυμα Pilar i Joan Μiró της Μαγιόρκα. Το Ίδρυμα συστάθηκε όταν ο Miró και η οικογένειά του δώρισαν το 1980 στην πόλη Πάλμα τα τέσσερα καλλιτεχνικά εργαστήρια στα οποία δούλεψε εντατικά ο καλλιτέχνης από το 1956 μέχρι το θάνατό του, το 1983.

«ΘΕΑΤΡΟΝ», Κέντρο Πολιτισμού «Ελληνικός Κόσμος»: Πειραιώς 254, Ταύρος. Τηλέφωνο: 212 254 0300
Αίθουσες Ισμήνη και στα φουαγιέ του «ΘΕΑΤΡΟΝ»
Διάρκεια έκθεσης: 22 Φεβρουαρίου - 30 Μαΐου 2010
Τιμή εισιτηρίου: 6 ευρώ