της Ίριδας Κρητικού
Γενναίες σε μέγεθος και πλούσιες σε πρωτότυπο υλικό εκθέσεις που εγκαινιάστηκαν πριν τα Χριστούγεννα, συνεχίζονται με τη νέα χρονιά, στρέφοντας τη σκέψη του θεατή από την Αθήνα στο Παρίσι, καλώντας τον να εξερευνήσει τους σύνθετους καλλιτεχνικούς δεσμούς που αναπτύχθηκαν ανάμεσα στις δύο πόλεις.
Παράλληλα, με τη σημαντική έκθεση- αφιέρωμα στην ίδια αυτή σχέση των δύο πόλεων που φιλοξενεί την εποχή αυτή η Εθνική Πινακοθήκη, καταδεικνύοντας τους από το 1863 ισχύοντες δεσμούς τους, δύο μεγάλες εκθέσεις των Ν. Χατζηκυριάκου-Γκίκα και Nonda εγκαινιάστηκαν στο Κτήριο του Μουσείου Μπενάκη στην Οδό Πειραιώς, ενώ ήδη λειτουργεί η έκθεση του Κωνσταντίνου Ξενάκη στο Μουσείο Ηρακλειδών για την οποία θα επανέλθουμε.
Η επετειακή έκθεση ”Νίκος Χατζηκυριάκος-Γκίκας Ο Απολλώνιος-Ο Διονυσιακός”, διοργανώθηκε στο Μουσείο Μπενάκη της οδού Πειραιώς με αφορμή τα 100 χρόνια από τη γέννηση του καλλιτέχνη, που το 1987 δώρησε στο ίδιο Μουσείο, μαζί με έναν σημαντικότατο αριθμό έργων του, την κατοικία του της οδού Κριεζώτου. Οι εργασίες αναστήλωσης της τελευταίας, βρίσκονται σήμερα σε τελική ευθεία.
Ο Νίκος Χατζηκυριάκος-Γκίκας (1906-1994), έγινε γνωστός στο εξωτερικό σε πολύ πρώιμη ηλικία.
Γεννημένος στις 26 Φεβρουαρίου του 1906, παιδί αστικής οικογένειας, μετά από ιδιωτικά μαθήματα ζωγραφικής με τον Κωνσταντίνο Παρθένη φεύγει για σπουδές στο Παρίσι όπου και διαμένει από το 1923-1928, ερχόμενος σε επαφή και υποστηρίζοντας τους πρωτεργάτες της ”σύγχρονης” τέχνης. Παρακολουθεί αρχικά μαθήματα στη Σορβόννη, με καθηγητές τους V. Bash, H. Pernod και Σ. Αντωνιάδη, και στην Academie Ranson, μαθήματα ζωγραφικής με τον Roger Bissiere και χαρακτικής με το Δημήτρη Γαλάνη.
Εγκαταλείποντας την Ακαδημία, συνεχίζει στο εργαστήριο του Γαλάνη, ενώ από το 1923 συμμετέχει σε εκθέσεις στο Salon des Independants. Σε ηλικία 21 ετών παρουσιάζει την πρώτη ατομική του έκθεση στη Γκαλερί Percier. Μεταξύ των επισκεπτών της, ο Pablo Picasso.
Στην πυκνή έκθεση των έργων του Γκίκα, που προλαβαίνετε να επισκεφθείτε για μία ακόμη περίπου εβδομάδα, παρουσιάστηκαν 120 λάδια, 300 σχέδια, 40 χαρακτικά και 30 γλυπτά, τα ωραιότερα από τα οποία αντλούν την έμπνευσή τους από την Ελληνική Μυθολογία. Επίσης, εικονογραφήσεις συλλεκτικών βιβλίων (όπως ο περίφημος σχεδιασμός του ”Δάφνις και Χλόη” για τον Ίκαρο), σκηνικά και κοστούμια.
Με ιδιαίτερο ενδιαφέρον σκύψαμε πάνω από τα αδημοσίευτα έργα, σχέδια κυρίως, που απεικονίζουν στο σύνολό τους σχεδόν ερωτικά θέματα (συναρπαστική η σχέση με την Ινδία και την Άπω Ανατολή) και τεκμηριώνουν το ”διονυσιακό” άξονα της δημιουργίας του καλλιτέχνη και του αντίστοιχου τίτλου της έκθεσης.
Η έκθεση, επιμελημένη από τη Ντόρα Ηλιοπούλου-Ρογκάν και σχεδιασμένη από το Σταμάτη Ζάννο, φανέρωσε έναν καλλιτέχνη μαξιμαλιστή, απόλυτα πλουραλιστή στη δημιουργική ώρα του, που, πέρα από ζωγράφος, γλύπτης, χαράκτης και σκηνογράφος, υπήρξε ακόμη στοχαστής, συγγραφέας και ποιητής, ”ένας ουμανιστής με την αναγεννησιακή έννοια του όρου”.
Θα περίμενε ωστόσο κανείς, να συναντήσει σε μια τόσο σημαντική έκθεση ενότητες καθαρότερα δομημένες, πολύ περισσότερο δε, επεξηγηματικά κείμενα, που να φωτίζουν χωριστά τον κάθε άξονα δημιουργίας του καλλιτέχνη.
Ο εξαιρετικός κατάλογος, ωστόσο, που μπορείτε να προμηθευτείτε και να μελετήσετε, επιμελημένος επίσης από τη Ντόρα Ηλιοπούλου-Ρογκάν (κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Λιβάνη), ανταμείβει τον αναγνώστη για τις όποιες απώλειες της έκθεσης.
Ο όγκος των 475 περίπου σελίδων του, περιλαμβάνει περισσότερα έργα από εκείνα που εξετέθησαν, αλλά και πλήθος γοητευτικών λεπτομερειών που θα τέρψουν τον αναγνώστη: φωτογραφίες του Γκίκα και του περιβάλλοντός του (εξαιρετικές φωτογραφίες του ίδιου του καλλιτέχνη ή σημαντικών δημιουργών με πορτρέτα του ίδιου, όπως του J. Bohringer και του J.F. Bonhomme ), σημειώσεις, σχόλια για κάθε ενότητα που εδώ παρουσιάζεται παρουσιάζεται με απόλυτη ευκρίνεια (ζωγραφική, χαρακτικά, γλυπτική, σχέδια, σκηνικά και κοστούμια κ.ά.).
Μεταξύ άλλων, εικονογραφήσεις εκδόσεων έργων του Ν. Καζαντζάκη, Κ. Π. Καβάφη, Ο. Ελύτη, Ν. Γκάτσου, Λόγγου κ.ά., σπάνια σκηνικά και κοστούμια (όπως εκείνα της Περσεφόνης του Andre Gide).
Στον τόμο, εκτός από τη Ντόρα Ηλιοπούλου-Ρογκάν, γράφουν οι Άγγελος Δεληβορριάς, Ιωάννα Προβίδη (Επιμελήτρια της Πινακοθήκης Γκίκα – Μουσείο Μπενάκη), Δ. Φατούρος και Κώστας Τσιρόπουλος. Επίσης, αναδημοσιεύονται επιλεγμένα κείμενα για τον Γκίκα και το έργο του, που υπογράφονται από κορυφαίους ανθρώπους των γραμμάτων και των τεχνών, όπως οι Κριστιάν Ζερβός, Henry Miller, Patrick Leigh Fermor, Kimon Friar, Jean-Marie Drot, Διονύσης Φωτόπουλος, Νίκος Πετσάλης-Διομήδης και άλλοι.
Περιλαμβάνεται επίσης ένα μακροσκελές, αναλυτικό χρονολόγιο, χρήσιμο σε κάθε μελετητή, και εκτενής βιβλιογραφία.
Μια ακόμη αναδρομική έκθεση που φιλοξενείται έως τις 18 Φεβρουαρίου στον ίδιο χώρο (Μουσείο Μπενάκη, Κτήριο Οδού Πειραιώς), φωτίζει την προσωπικότητα του ζωγράφου και γλύπτη Επαμεινώνδα Παπαδόπουλου (1922-2005), γνωστού ως Nonda, που παρέμεινε ενεργός στο χώρο της τέχνης για έξι ολόκληρες δεκαετίες (1940-2000).
Ο Nonda έζησε και εργάστηκε 50 χρόνια στο μεταπολεμικό Παρίσι. Καλλιτέχνης της πρωτοπορίας, ανήκε στην περίφημη Ecole de Paris. ”Σπάνιο καλλιτεχνικό ταμπεραμέντο” του απέδιδε ο Δημήτρης Γαλάνης, ενώ ο κριτικός J. P. Crespelle τον αποκαλούσε καλλιτέχνη που ”κρατούσε την παράδοση της επαναστατικής ζωγραφικής στην κορυφή της Μονμάρτης”).
Έλαβε μέρος σε όλες τις ιστορικές εκθέσεις του Grand Palais (Salon d’Hiver, Salon d’Automne, Salon des Independants, Salon des Surindependants), μαζί με τους Picasso, Braque, Miro, Leger, Chagall και πολλούς άλλους.
Στην Ελλάδα έγινε γνωστός έχοντας καταρχήν προκαλέσει ένα σκάνδαλο στο Αθηναϊκό κοινό με τα πρώιμα γυμνά του που εξέθεσε στην αίθουσα του Παρνασσού. Ο εξπρεσιονισμός του Nonda, επικεντρώνεται σε μια ρωμαλέα θεματολογία, που ως αρχικό της επίκεντρο έχει τις γυναικείες φιγούρες και τις μορφές ζώων, καταλήγοντας στη συνέχεια στην αφαίρεση.
Δημιούργησε μνημειώδεις εγκαταστάσεις σε δημόσιους χώρους (θρυλικές παραμένουν οι Εκθέσεις της Pont Neuf, που διοργανώθηκαν με τη στήριξη του τότε υπουργού πολιτισμού Andre Malraux), ενώ αναζήτησε μη συμβατικά υλικά (αίμα από σπλήνα βοοειδών, κάρβουνο και άμμος), προκειμένου να δημιουργήσει έργα που παρουσιάστηκαν κατά κύριο λόγο στις υπαίθριες αγορές τροφίμων των Halles.
Το σύνολο του έργου του που παρουσιάζεται με ενδελεχή τρόπο στην έκθεση, περιλαμβάνει ζωγραφική, γλυπτική, χαρακτικά, χειροποίητα έπιπλα και αντικείμενα.
Η άρτια επιμέλεια της έκθεσης που αφήνει να διαφανεί με τον καλύτερο τρόπο η σύνθετη προσωπικότητα του καλλιτέχνη, οι πολυσχιδείς πηγές έμπνευσης και ο σύνθετος πνευματικός και εικαστικός κόσμος του, ανήκει στη Νατάσα Καραγγέλου του Μουσείου Μπενάκη και στη Τζοάννα Παπαδοπούλου, κόρη του καλλιτέχνη. Την έκθεση συνοδεύει ομότιτλη έκδοση, με κείμενα των Δημήτρη Αρβανιτάκη, Εμμανουήλ Μαυρομμάτη, Στέφανου Παπαδόπουλου (γιου του καλλιτέχνη) και Μάνου Στεφανίδη.
Η έκθεση ”Παρίσι-Αθήνα” παρουσιάζεται στην Εθνική Πινακοθήκη από τις 20 Δεκεμβρίου έως τις 31 Μαρτίου 2007 υπό την αιγίδα των Υπουργείων Πολιτισμού της Ελλάδος και της Γαλλίας.
Η έκθεση ”Νίκος Χατζηκυριάκος-Γκίκας Ο Απολλώνιος-Ο Διονυσιακός”, παρουσιάζεται στο Μουσείο Μπενάκη-Κτήριο Οδού Πειραιώς έως τις 21 Ιανουαρίου 2007. Ο ομότιτλος τόμος κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Λιβάνη.
Η έκθεση ”Nonda- Έξι Δεκαετίες Τέχνης 1940-2000” παρουσιάζεται στο Μουσείο Μπενάκη-Κτήριο Οδού Πειραιώς από τις 14 Δεκεμβρίου 2006 έως τις 18 Φεβρουαρίου 2007.
