πηγή: Financial Times
της Claire Dowdy
Οι περισσότεροι άνθρωποι, όταν σκέφτονται την αρχιτεκτονική των ελληνικών νησιών, έχουν στο μυαλό τους εικόνες άναρχα αποκατεστημένων οικισμών σε βουνοπλαγιές και κατάλευκους οικισμούς με δρόμους που οδηγούν απευθείας στη θάλασσα. Όμως, υπάρχει μια πόλη στο νησί της Λέρου, στα Δωδεκάνησα, που δείχνει να αψηφά τα στερεότυπα. Το Λακκί, στη δυτική ακτή, φέρεται να έχει την υψηλότερη συγκέντρωση κτιρίων art deco μετά το Μαϊάμι.
Η εντυπωσιακή αρχιτεκτονική και οι μεγάλες λεωφόροι δεν οφείλονται στους ντόπιους κατοίκους αλλά στην κατοχή του νησιού από τους Ιταλούς. Οι στρατιώτες του Mussolini είχαν επιλέξει το Λάκκι -με το ασφαλέστερο και βαθύτερο λιμάνι στη Μεσόγειο- ως βάση τους και, έως ότου ανέλαβαν οι Γερμανοί, οι αρχιτέκτονες και οι σχεδιαστές του δικτάτορα είχαν ριχτεί με τα μούτρα στη δουλειά, ισοπεδώνοντας τους αμπελώνες της πόλης, για να δημιουργήσουν αυτό που προοριζόταν να αποτελέσει την πρωτεύουσα της αυτοκρατορίας τους στην Ελλάδα, το Πόρτο Λάγκο.
Σήμερα, το Λάκκι, (το όνομα που έδωσαν οι Έλληνες στην πόλη μετά την αποχώρηση των Ιταλών), οι επισκέπτες θα συναντήσουν κτίρια με απλές αλλά εντυπωσιακές προσόψεις, λευκούς τοίχους, καμπύλες και χτιστά παραθυράκια, ένα μίγμα art deco και Bauhaus που καλείται στην αρχιτεκτονική διεθνισμός ή ορθολογισμός.
Ο καθηγητής αρχιτεκτονικής Ευάγγελος Αντωνιάδης περιγράφει το αρχιτεκτονικό ύφος ως ”αγνοημένο διεθνισμό” και συγκρίνει το Λάκκι με τη γειτονιά Weissenhof στη Στουτγάρδη της Γερμανίας, όπου οι αρχιτέκτονες Charles-Edouard Le Corbusier και Ludwig Mies van der Rohe άφησαν το στίγμα τους στη δεκαετία του ’20. Όμως το Weissenhof είναι μόνο μια συνοικία, όχι μια ολόκληρη πόλη. Κατά συνέπεια, ο κ. Αντωνιάδης υποστηρίζει, ότι τα κτίρια του Λάκκι ”πρέπει να διατηρηθούν... ως εντυπωσιακά δείγματα πρωτοποριακής αρχιτεκτονικής του 20ού αιώνα ”.
Κάποια κτίρια έχουν διατηρηθεί. Στην προκυμαία, παραδείγματος χάριν, βρίσκεται το δημοτικό σχολείο, που είχε χτιστεί το 1936 ως τελωνείο των Ιταλών. Μερικούς δρόμους πιο πίσω βρίσκεται η ορθόδοξη εκκλησία του Αγίου Νικολάου - η οποία έχει πάρει τη θέση της καθολικής εκκλησίας του Αγίου Φραγκίσκου - μια άκαμπτη κάθετη κατασκευή που προστέθηκε αργότερα, μετά τους βομβαρδισμούς από Βρετανούς και Γερμανούς κατά τη διάρκεια του πολέμου.
Επίσης, κάποια κτίρια που είχαν αγνοηθεί στο παρελθόν έχουν αρχίσει να ανακατασκευάζονται. Ένα κυκλικό θέατρο που είχε δημιουργηθεί από τον αρχιτέκτονα Armando Bernabiti για Ιταλούς ερασιτέχνες ηθοποιούς είχε χάσει την οροφή του και έτσι μπορούσε να λειτουργήσει ως θερινός κινηματογράφος. Χάρη στα χρήματα της Ευρωπαϊκής Ένωσης θα ανακατασκευαστεί σύντομα, με βελούδινα καθίσματα, ένα art deco lobby και την αυθεντική μηχανή του ποπ κορν του 1936. Το Leros Hotel παραδίπλα αλλά και η υπαίθρια αγορά, που είχε κατασκευαστεί το 1934, περνούν επίσης από διαδικασία ”λίφτινγκ”.
Εν τω μεταξύ, οι ντόπιοι ολοκληρώνουν με αργούς ρυθμούς τον δικό τους προγραμματισμό ανακαινίσεων. Ένας από τους πιο κοινούς τύπους κατοικιών στο Λάκκι είναι το palacino, μια μονοόροφη ή διώροφη ημιαποσπώμενη δομή που είχε χτιστεί αρχικά για να στεγάσει το προσωπικό του ιταλικού πολεμικού ναυτικού. Η ελληνική κυβέρνηση κατάφερε να ανακτήσει την κατοχή του νησιού και πούλησε τις ιδιοκτησίες φθηνά στους κατοίκους της Λέρου κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του ’50.
Με τα στρογγυλεμένα μπαλκόνια και τα ξύλινα παραθυρόφυλλά τους που διπλώνουν επάνω στους τοίχους, απέχουν μακράν από τις χαρακτηριστικές κατοικίες των Δωδεκανήσων. Στις σπάνιες περιπτώσεις που έρχονται στην αγορά, το τίμημά τους διαμορφώνεται περίπου στα 100,000 ευρώ, αναλόγως της κατάστασής τους. Η εν λόγω αγορά λειτουργεί κυρίως στόμα με στόμα οι επίδοξοι αγοραστές θα ήταν καλύτερα να μιλήσουν πρώτα με έναν ντόπιο πολιτικό μηχανικό.
Ο Κώστας Κουμούλης, ο οποίος έχει ένα συνεργείο αυτοκινήτων στην προκυμαία, είναι ιδιοκτήτης δύο palacinos. Το ένα, το οποίο είχε αγοράσει το 1955, ανήκε σε ιταλό συνταγματάρχη. ”Θέλησα να επενδύσω στην αγορά ακινήτων και τα palaccinos αποτελούν δείγμα κύρους επειδή ήταν ιταλικά”, τονίζει.
Η τοποθέτησή του αντανακλά τα πολύπλοκα συναισθήματα που έχουν πολλοί κάτοικοι για την ιταλική κατοχή. Αν και ο κ. Κουμούλης αναγκάστηκε να μάθει ιταλικά στο σχολείο και έχασε αργότερα το χέρι του από μια νάρκη, υπερηφανεύεται ακόμη για τη μοναδική ιταλική αρχιτεκτονική του νησιού του.
Η Αγγελική Καρακώστα αισθάνεται ανάλογα. Το δημοτικό σχολείο, στο οποίο είναι διευθύντρια, έχει αντέξει σε δυο βομβαρδισμούς, αλλά και στην συνεχή επίδραση της υγρασίας και της θάλασσα, όπως αναφέρει, αλλά βρίσκεται ακόμη σε άριστη κατάσταση, με τις ψηλές κολώνες του, σχηματισμένες σε αψίδα, το εσωτερικό αίθριο, το ασυνήθιστο εκκλησάκι και τις εξαιρετικές τοιχογραφίες.
Παρά την αρχιτεκτονική του ιδιαιτερότητα, το Λακκί αλλά και ολόκληρη η Λέρος έχουν παραμείνει σχετικά αναλλοίωτα και ανεπηρέαστα από την τουριστική κίνηση. Στην ουσία, είναι ένα από τα ελάχιστα νησιά στην Ελλάδα που δεν εξαρτώνται από την τουριστική περίοδο.
Υπάρχει λόγος για αυτό. Όπως θα γνωρίζουν πολλοί Έλληνες, κατά τη διάρκεια της στρατιωτικής χούντας, η Λέρος είχε μια ακόμη -ελαφρώς απωθητική- διαφοροποίηση και πηγή εισοδήματος από τα γειτονικά νησιά. Φιλοξενούσε ασθενείς με ψυχιατρικά προβλήματα από όλη την Ελλάδα. ”Η ψυχιατρική κλινική ήταν ο οικονομικός μας πνεύμονας” παραδέχεται ο αντιδήμαρχος Δημήτρης Καρανικόλας.
Αν και τα νοσοκομεία της Λέρου επιβίωσαν από ένα σκάνδαλο κακομεταχείρισης των ασθενών τη δεκαετία του ’80, όλα αναμένεται να κλείσουν εντός 10 ετών. Ήδη ο αριθμός των εγκλείστων έχει μειωθεί στους 500 (με μέση ηλικία τα 73 χρόνια).
Ως εκ τούτου, δεν αποτελεί έκπληξη που οι κάτοικοι της Λέρου έχουν αρχίσει να στρέφονται στον τουρισμό, επικεντρωνόμενοι στην ασυνήθιστη αρχιτεκτονική του νησιού. Εκτός από τα προγράμματα ανακαίνισης που προωθήθηκαν ήδη στο Λακκί, οι ντόπιοι αξιωματούχοι προωθούν ακόμη 15 εκατ, ευρώ για ανακαινίσεις ενώ υπάρχουν σχέδια για μια νέα μαρίνα 400 θέσεων, την οποία η κυβέρνηση θέλει να δει ολοκληρωμένη εντός τεσσάρων ετών. ”Το Λακκί θα είναι αγνώριστο σε πέντε χρόνια”, τονίζει ο κ. Καρανικόλας.
επιμέλεια: Γιώργος Φλώκας
πηγή: Financial Times
